قازاق قاي سپورتتا مىقتى؟! وسى سۇراقتى قاي ازاماتقا قويساڭىز دا, بوكس دەپ جاۋاپ قايتارادى دەسەك قاتەلەسپەسپىز. ولاي دەيتىنىمىز, وليمپيادا ويىندارى, الەم چەمپيوناتى جانە قۇرلىق بىرىنشىلىكتەرىنەن قازاق بوكسشىلارى ولجا سالماي قايتپايتىنىن جالپاق جۇرت جاقسى بىلەدى. سوندىقتان دا, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بوكس ۇلتتىق سپورت رەتىندە باعالانىپ, ايبىندى ابىرويىمىزعا اينالىپ وتىر.
الدىڭعى لەكتەگى سەرىك قوناقباەۆ, ۆيكتور دەميانەنكو, ۆاسيلي جيروۆ, ەرماحان يبرايىموۆ, بەكزات ساتتارحانوۆ, بولات ءجۇمادىلوۆ, مۇحتارحان دىلدابەكوۆ, ورتا بۋىنداعى باقتيار ارتاەۆ, گەننادي گولوۆكين, گاليب جافاروۆ, ەردوس جاڭابەرگەنوۆ, باقىت سارسەكباەۆ, سەرىك ساپيەۆ, كەيىنگى تولقىنداعى دانيار ەلەۋسىنوۆ, ءبىرجان جاقىپ, جانىبەك ءالىمحانۇلى سىندى بوكسشىلار قازاقستان سپورتىنىڭ داڭقىن بيىككە كوتەرگەنىن قاشاندا ماقتان ەتەمىز. وسى سايىپقىراندار اراسىندا ايشىقتى ورىن الاتىن بوكسشىنىڭ ءبىرى مەرەي اقشالوۆ ەكەنى دە ايداي انىق.
جىگىتتىڭ تورەسى
مەرەي اقشالوۆ – قازاق بوكسىنا ايرىقشا ەڭبەك سىڭىرگەن سپورتشىنىڭ ءبىرى. مىنەزى اقجارقىن, نيەتى ادال جىگىت. جاي ومىردە وسىنداي قاراپايىم بولعانىمەن, ىسكە كەلگەندە ەشتەڭەدەن ايانبايتىن قايسارلىعى بار ازامات. باياعى زاماندا ەلدى جاۋدان قورعاعان باتىرلارىمىز وسى ءبىزدىڭ مەرەيدەي بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. مەنىڭ ويىمشا, مەرەي باۋىرىمىز باقىتتى سپورتشى. ولاي دەيتىنىم ونى حالىق, دوستارى, زامانداستارى ەرەكشە قۇرمەتتەيدى. ادامعا وسىدان ارتىق باقىت كەرەك پە؟! كەزىندە شارشى الاڭدا ەلدىڭ نامىسى ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن سارقا جۇمساعان تالانتتى ازاماتىمىز الداعى ۋاقىتتا دا ءوزىنىڭ جەمىستى ەڭبەگىمەن كورىنە بەرەدى.
ءيا, اڭگىمە ارقاۋىنا اينالعان مەرەي اقشالوۆتىڭ ەسىمى الەمدىك بوكس تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلعانى ءسوزسىز. اتتەڭ-اي دەگەن ءبىر وكىنىشتىسى سول, كۇندەلىكتى ومىردە اقجارقىن, تىپتەن جۇمساق بولىپ كورىنەتىن, ال شارشى الاڭعا شىقسا بولدى ارىستانداي ايباتتى بولىپ شىعا كەلەتىن مەرەي اقشالوۆ بوكسپەن ەرتە قوشتاستى. ەسكە الساق, 2010 جىلعى قازاقستان چەمپيوناتىندا العان جاراقاتىنان ءبىرجولا جازىلا قويمادى. جانارى سۋلانا بەردى. بىراق بالا كەزىنەن بىلعارى قولعاپقا اربالعان تاستۇلەك بوكستى دوعارۋدى مۇلدە ويلامادى. دەنساۋلىعىڭدى كۇت, الداعى ءومىرىڭدى ويلا دەگەن دارىگەرلەر كەڭەسىن تىڭداعىسى دا كەلمەدى. بۇل مەرەيدىڭ جاس تا بولسا ازيا بىرىنشىلىگىندە توپ جارىپ, قازاقستان پرەزيدەنتى كۋبوگى ليتسەنزيالىق تۋرنيرىندە جەڭىمپاز اتانعان, وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسىپ, ۇلكەن بوكستىڭ قازانىندا ءبىر قايناپ شىققان كەزى بولاتىن. وليمپيادا دەمەكشى, بەيجىڭ-2008 ويىندارىندا قالاي بولعان ەدى؟
ء…بىرىنشى جەكپە-جەكتە اقشالوۆ ەۋروپا بىرىنشىلىگىنىڭ جۇلدەگەرى ۆەنگريالىق تىسقاققان بوكسشى ميكلوش ۆارگيمەن قولعاپ ءتۇيىستىردى. باپكەرلەرى ابدەن بابىنا كەلتىرىپ اكەلسە كەرەك, مەرەي بىردەن شابۋىل تىزگىنىن قولىنا الدى. ءبىرىنشى راۋندتى تازا جەڭگەنىمەن, ەكىنشى كەزەڭدە ەپتەپ شىلبىرىن بوساتىپ العانداي بولعان. الايدا جەڭىستىڭ اۋىلىنا جاقىنداپ تۇرعانىن جاقسى سەزىندى مە, ءۇشىنشى راۋندتا ماديار بوكسشىسىنىڭ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىققانداي تۇقىرتا ۇردى. تورەشىلەردە كۇمان بولعان جوق. ءبىراۋىزدان قازاق بوكسشىسىن قولدادى. ال ەكىنشى ايقاسقا كەلسەك, بۇل جونىندە مەرەيدىڭ ءوزى «ءار سپورتشىنىڭ ومىرىندە ءبىر ۇمىتىلماس وكىنىش بولادى دەپ ويلايمىن. مەن ءۇشىن پەكين تورىندە وتكەن وليمپيادا ويىندارى ەسىمدە ماڭگىلىك ساقتالىپ قالدى. ەكىنشى جەكپە-جەگىمدە شارشى الاڭنىڭ يەسى حۋ تسينمەن قولعاپ ءتۇيىستىردىم. وسى جەكپە-جەكتى كورگەن كوپتەگەن ادامدار ماعان «مەرەي, سەن جەڭىلگەن جوقسىڭ» دەپ جۇباتىپ جاتتى. شىنىمدى ايتسام, ايقاس اياقتالعاننان كەيىن تورەشى ەكەۋمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ تۇرعاندا ءوزىمنىڭ جەڭگەنىمە سەنىمدى ەدىم. ەندى, ەندى… قولىمدى كوتەرە جازداپ تۇردىم. بىراق, ولاي بولمادى. تورەشى ءتسيننىڭ قولىن كوتەردى. وسى ساتتە كوزىمنىڭ الدى بۇلدىراپ كەتتى. مەن ءۇش راۋند بويى قىتاي بوكسشىسىنا دامىل بەرمەي, سوققىلارىمدى نوپىرلەتە بەردىم. ال جەڭىس سوعان بەرىلدى. ول بولسا, ماعان تىك قاراي الماي, شارشى الاڭنان شىعىپ كەتتى. امال نەشىك, ايقاي شىعاراتىنداي اككى بوكسشى ەمەسپىن. تەك باپكەرلەرىمنىڭ جۇباتۋىنا رازى بولىپ, شارشى الاڭنان شىعىپ كەتتىم. ارينە, جۇرەگىم قان جىلادى. قالاي دەگەنمەن, وليمپيادا عوي. بۇكىل سپورت الەمىنىڭ ەڭ مارتەبەلى جارىسى ەمەس پە؟! ادامنىڭ قيالىندا شەك جوق قوي, مۇمكىن مەن سول جەكپە-جەكتەن وتكەندە جۇلدەگەر بولار ما ەدىم دەپ تە ويلايمىن» دەيدى وسىدان ون جىل بۇرىن بولعان وقيعانى ەسىنە الىپ.
ءيا, سول ويىنداردان كەيىن مەرەيدىڭ ەڭسەسى ەداۋىر باسىلىپ قالعانداي بولدى. اشىعىن ايتقاندا, ول ءوزىنىڭ السىزدىگىنە ەمەس, تورەشىلەردىڭ كوپە-كورنەۋ ادىلەتسىزدىگىنە نالىدى. ءبىرشاما ۋاقىت شارشى الاڭعا جۋىماي كەتتى. دەگەنمەن, باپكەرلەرى مەن دوستارىنىڭ قولداۋىمەن قايتا شيرىقتى. تۋابىتكەن وجەت مىنەزى جاڭا ورگە جەتەلەپ اكەتتى. وليمپ تۇعىرىنا قايتسەم دە كوتەرىلەمىن دەپ ءوزىن-ءوزى قامشىلاي ءتۇستى.
2010 جىلى استانا تورىندە وتكەن قازاقستان چەمپيوناتى مەرەيدىڭ سپورتتىق مانسابىنا كادىمگىدەي اسەر ەتتى دەۋگە بولادى. ول وسى بىرىنشىلىكتە قارسىلاستار شاق كەلتىرمەي توپ جاردى. بىراق جارىس بارىسىندا العان جاراقاتى جان ازابىنا اينالادى دەپ كىم ويلاعان؟ قارسىلاسىنىڭ قيسايتا ۇرعان ءبىر سوققىسى كوزىنە شوق بوپ ءتيدى. سودان بەرى ساقتانىپ توبەلەسۋگە تۋرا كەلدى. الايدا, ايقاس دەسە, ءبىر قارىس شەگىنۋدى بىلمەيتىن, قارسىلاسىنا ارىستانداي ايبات شەگەتىن مىنەزى جانارداعى جاراقاتتى ۇمىتتىرىپ جىبەرەتىن. وسى چەمپيوناتتان كەيىن مەرەي «ءوز دەنساۋلىعىما ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن» دەگەن قولحات جازىپ, WSB سەرياسى اياسىنداعى «استانا ارلاندارى» ساپىندا ەكى جىلداي ەل نامىسىن قورعادى. قورعاعاندا جاي بوكستاسىپ قويماي, سەريانىڭ ۇزدىك بوكسشىسى دا اتاندى. جولىنا كەلگەن كۋبا قابىلانىن قۇلاتىپ, رەسەي بوكسشىسىن سۇلاتىپ, باسقالارىن دا تۇزە بۇكتىرە ءبىلدى.
ال 2013 جىلى مەرەي تولەگەنۇلى اقشالوۆ ءوزىنىڭ سپورت عۇمىرىنداعى ەڭ بيىك بەلەسىنە كوتەرىلدى. ول ايبا باسشىلىعىنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا الماتى قالاسىندا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا التىن جۇلدەگەر اتاندى. 64 كەلى سالماقتا سىنعا تۇسكەن قازاقستان چەمپيونى فينالدا كۋبانىڭ ماڭدايالدى بوكسشىسى, الەم بىرىنشىلىگى مەن وليمپيادا ويىندارىنىڭ جۇلدەگەرى ياسنيەل تولەدو لوپەستى تازا جەڭدى. وسى چەمپيونات بارىسىندا بارلىق قارسىلاستارىنان وق بويى وزا شاپقان قازاق بوكسشىسىنىڭ ونەرىن باعالاعان ءۇش تورەشى دە مەرەيدىڭ مىقتىلىعىن ءبىراۋىزدان مويىندادى. وسىلايشا, مەرەي اقشالوۆ وسى چەمپيونات بارىسىندا جەڭىس تۇعىرىنىڭ ەڭ بيىك ساتىسىنان قول بۇلعادى. بىلە بىلسەك, بۇل چەمپيونات قازاقستان سپورتىنىڭ تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلدى. ءتورت بىردەي بوكسشىمىز, اتاپ ايتقاندا, ءبىرجان جاقىپ, مەرەي اقشالوۆ, دانيار ەلەۋسىنوۆ جانە جانىبەك ءالىمحانۇلى الەم چەمپيونى اتاعىن جەڭىپ الىپ, كوماندالىق ەسەپتە قازاقستان تۇڭعىش رەت ءبىرىنشى ورىنعا كوتەرىلدى. وسى جىلى مەرەي قۇرلىق چەمپيوناتىنىڭ جەڭىمپازى اتانىپ, «ازيانىڭ ەڭ ۇزدىك بوكسشىسى» اتاعىنا دا يە بولدى.
…شىعىس قازاقستاننىڭ اياگوز اۋدانىنا قاراستى مىڭبۇلاق اۋىلىنان تۇلەپ ۇشقان مەرەي بوكس الىپپەسىن سەمەيدە ۇيرەنگەن-ءدى. ال ون ءۇش جاسقا تولعاندا, ياعني, 2002 جىلى استانا قالاسىنداعى ق.مۇڭايتپاسۇلى اتىنداعى سپورتتاعى دارىندا بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتقا قابىلدانادى. سودان بەرى بىلىكتى باپكەر جانات ماناشەۆتىڭ قول استىندا جاتتىعىپ, بوكس الەمىنىڭ بيىك شىڭدارىن باعىندىرا ءبىلدى. الدىنان شىققان بارلىق قيىندىقتى قايىسپاي ەڭسەرىپ, كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى.
بۇگىندە وتىز جاسقا تولىپ وتىرعان تالانتتى بوكسشى مەرەي اقشالوۆ – ەلوردا تورىندەگى ونەگەلى وتباسىنىڭ ءبىرى. جان جارى اسەم ەكەۋى يبراھيم, اميرا جانە ابدراحيم ەسىمدى بالاپاندارىن ماپەلەپ ءجۇر. ءوزى بولسا, استانا قالاسىنداعى «تولاعاي» جوعارى سپورت شەبەرلىگى مەكتەبى مەملەكەتتىك مەكەمەسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى. نەگىزگى جۇمىسىنان قولى قالت ەتكەندە تۋعان ءىنىسى بوكستان ەل چەمپيونى, «استانا ارلاندارىنىڭ» ساپىندا جەڭىمپاز اتانعان, بۇگىنگى تاڭدا كاسىپقوي بوكستا باعىن سىناپ جۇرگەن مەيىرىم نۇرسۇلتانوۆتى باپتاۋدان جالىقپايدى. ءىنىسىنىڭ ەل نامىسىن ابىرويمەن قورعايتىن مىقتى بوكسشى بولاتىنىنا ۇلكەن ۇمىتپەن قارايدى.
ال ءبىز بولساق, مەرەيدەي وتىزىندا وردا بۇزعان اردا ازاماتتىڭ, قىرقىندا دا قامال الاتىنىنا بەك سەنىمدىمىز.
عالىم قوجابەكوۆ
