شەتەل تاجىريبەسىنە كەلسەك, قالدىقتى مەملەكەت جينامايدى, ۇيىمداستىرادى. بىزدە بۇيرىققا سول كومپانيا ءوزى جينايتىنى, ءوزى وڭدەۋى كەرەكتىگى, بۇل جۇمىستى اتقارۋعا قاجەت قۇرىلعىلارى بولۋعا ءتيىس ەكەنى جازىلعان. ال ونى ەندى ەشكىم جۇزەگە اسىرمايتىنى انىق.
لاۋرا مالىكوۆانىڭ ايتۋىنشا, دامىعان ەلدەردە قالدىقتى ورتەۋ تەحنولوگياسى الدەقاشان جولعا قويىلعان. مىسالى, دانيا مەن اۆستريادا قالدىقتى جاعۋ ارقىلى ەنەرگيا الادى.
قازاقستان قوقىس پوليگوندارىندا بۇگىندەرى 120 ملن توننا قالدىق جينالعان. استانا پوليگونىنىڭ ءبىرىنشى ۇياشىعىنا جينالعان قالدىق – 4 ملن توننا. ەكىنشىسى دە تولىپ جاتىر. ونىڭ سۇرىپتاۋ جەلىسى 300 مىڭ حالىققا ەسەپتەلگەن. ال قازىر حالىق سانى – 1 ملن 400 مىڭ. سوندىقتان بار قالدىقتى سۇرىپتاپ ۇلگەرمەيدى, سالدارىنان قالعان قالدىق پوليگونعا كەتىپ جاتىر. ونى جاعۋدان باسقا جول جوق. ەكولوگتىڭ پايىمىنشا, قاپتاما قالدىق ۋتيلالىم ەسەبىنەن جينالىپ, قايتا وڭدەلۋى كەرەك. باسقا قالدىقتار تاريف ەسەبىنەن وڭدەلەدى. اي سايىن تولەنەتىن 390 تەڭگەنىڭ 60%-ى تاماق قالدىقتارىن وڭدەۋگە جۇمسالۋى كەرەك. ونى اكىمدىك ۇيىمداستىرعانى ءجون.
لاۋرا مالىكوۆا ءبىر رەتتىك پلاستيك ىدىستارعا تىيىم سالۋدى ۇسىنادى.
«ۇلىبريتانيا ءبىر رەتتىك پلاستيكتەردى شىعارۋعا, قولدانۋعا تىيىم سالىپ جاتىر. قاعاز ىدىستاردى دا قولدانباۋىمىز كەرەك. قاعاز اعاشتان شىعادى. ءبىر رەتتىك پاكەتتەرگە دە ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم بولۋى كەرەك» دەگەن پىكىردە.
استانالىقتار قالدىق ساتۋعا كىرىسە مە؟
جۋىردا «جاسىل دامۋ» اق EcoQolday اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسىن تانىستىردى.
قازاقستان قوقىس پوليگوندارىندا بۇگىندەرى 120 000 000 توننا قالدىق جينالعان
«قالدىق جينالعان كەزدە جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعا ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى جۇيەگە تىركەلىپ, جينالعان قالدىقتى ساتاتىنى تۋرالى ءوتىنىش قالدىرادى. قالدىق كولەمى 30 كگ كەم بولماۋى كەرەك. ودان ءارى كوللەكتورلار ءوز باعاسىن ۇسىنادى جانە قالدىق قالىپتاستىرۋشىدان ساتىپ الادى. كوللەكتور اي بويى جيناعان قالدىق تۋرالى دەرەكتى EcoQolday جۇيەسىنە ەنگىزەدى جانە وتاندىق قايتا وڭدەۋشىلەرگە ونى ساتاتىنى تۋرالى حابارلاندىرۋ جاريالايدى. قايتا وڭدەۋشىلەر جينالعان قالدىقتى ساتىپ الۋ ءۇشىن باعا ۇسىنادى. كوللەكتور كوڭىلىنەن شىققان ساتىپ الۋشىمەن كەلىسىمشارت جاسايدى. ودان كەيىن جيناۋشى قالدىقتاردى تاسىمالداۋ جونىندە حابارلاندىرۋ شىعارادى. قالىپتاستىرۋشى, ياعني قالدىق شىعارۋشى تاسىمالداۋشىنى دەربەس تاڭدايدى. سونىمەن قاتار قايتا وڭدەۋشىگە دەيىن قالدىقتى جەتكىزۋ تۋرالى شارت جاساسادى» دەدى «جاسىل دامۋ» اق باسقارما توراعاسى ەرجان سارسەنباي.
ءبىر قىزىعى, حالىققا جار سالعان جۇيەنىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى مەن سايتى 10 شاقتى كۇن وتسە دە ءالى ىسكە قوسىلماي وتىر.
لاۋرا مالىكوۆانىڭ ايتۋىنشا, «جاسىل دامۋ» اق ۇسىنعان بۇل جۇيە ەكى جىل بۇرىن جاسالعان جانە ءجىتى نازار اۋداراتىن تۇسى بار.
استانا پوليگونىنىڭ ءبىرىنشى ۇياشىعىنا جينالعان قالدىق 4 000 000 توننا
«قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن EcoQoldau جەكە مەكەمەدەن «جاسىل دامۋعا» بەرىلدى. «جاسىل دامۋ» – سالالىق مينيسترلىكتىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك ۇيىم. بىراق «جاسىل دامۋعا» وتكەن سوڭ EcoQoldau جوباسى ەكى جىل توقتاپ تۇردى. ەكى جىل بۇرىن وندىرۋشىلەردىڭ كەڭەيتىلگەن مىندەتتەمەسى (وكم) جۇيەسىندەگى پروبلەمالاردى تالقىلاپ, شەشۋ جولىن ىزدەستىردىك. ناتيجەسىندە ءاۋديتتىڭ ورنىنا تسيفرلاندىرۋ ەنگىزىلدى. قالدىقتاردى جيناۋمەن جانە قايتا وڭدەۋمەن اينالىساتىنداردان تالاپ ەتىلەتىن 27-گە جۋىق قۇجاتتى 3-كە دەيىن ازايتتىق. قاپتاما قالدىعىن جيناۋشىلارعا بەرىلەتىن تولەم كولەمىن وسىردىك. ەندى عانا ىسكە قوسىلىپ جاتقان EcoQoldau-دىڭ وپەراتورى «جاسىل دامۋ» قالدىقتاردى جينايتىن, وڭدەيتىن جوبالارعا ونەركاسىپتى دامىتۋ قورى ارقىلى 3%-بەن نەسيە بەرمەكشى. ەگەر استانادان باسقا قالالار سۇرىپتاۋ جەلىسىن ىسكە قوسۋعا, كونتەينەر قويۋعا نەسيە السا, وندا ونىڭ پايىزى تاريفكە قوسىلادى. بۇل – حالىقتى قاناۋ» دەيدى ەكولوگ. ونىڭ پىكىرىنشە, ەكولوگيالىق مادەنيەت بىردەن قالىپتاسپايدى.
«ەۋروپادا التى اي بويى قالدىق سۇرىپتاۋ باعىتىنداعى اقپاراتتىق جۇمىستى توقتاتىپ تاستاۋ ارقىلى ەكسپەريمەنت جۇرگىزىلگەن. سوندا جارتى جىلدا جول بويىندا قالدىق كوبەيە باستاعان. قوقىس قالدىعىن سۇرىپتاۋدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن حالىقپەن تۇراقتى جۇمىس ىستەۋ قاجەت. ءبىر جەرگە بيلبورد ىلە سالىپ حالىق قالدىق سۇرىپتامايدى دەۋ دۇرىس ەمەس. حالىق ءوزى سۇرىپتاعان قالدىقتىڭ, شىنىمەن دە, وڭدەلىپ جاتقانىن كورۋى كەرەك. ءبىر تەتىكتى باسا سالىپ بۇكىل ماسەلەنى شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – كۇردەلى ماسەلە. سوندىقتان اقپاراتتاندىرۋ ۇزدىكسىز ءجۇرۋى كەرەك» دەيدى.
تاجىريبەشىل ەكولوگتار قاۋىمداستىعى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەكولوگيا ءپانىن مىندەتتى ءپان رەتىندە كىرگەنىن قالايدى. بۇرىندارى جوو-دا بولعان ەكولوگيا ساباعى قايتا جاڭارتىلسا دەيدى. ەڭ باستىسى, مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەر اگەنتتىگىنە ەكولوگيا مينيسترلىگىنە باراتىن قىزمەتكەرلەر ەكولوگيا كودەكسىنەن تەست تاپسىراتىن ءتارتىپ ەنگىزۋدى ۇسىنباق.
كىم كىمدى الداپ ءجۇر؟
ەكولوگتار قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا اقپاراتتاندىرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ۇدايى ايتادى. بۇل جۇمىس وسىدان ەكى جىل بۇرىن قارقىندى جۇرگەنىن استانا قالاسىنداعى №77 «قوشاقان» بالاباقشاسى تاجىريبەسىنەن كورەمىز. بالاباقشا مەڭگەرۋشىسى ءلاززات راحمەنوۆانىڭ ايتۋىنشا, 2019-2021 جىلدار اراسىندا بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردە ەكومادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەلگەن. سول كەزدە وكم وپەراتورى ۇيىمداستىرۋىمەن مەكتەپ مەن بالاباقشالاردا ەرىكتى ەكوچەللەندج وتكەن.
«سول كەزدە «مەنىڭ ەكومەكتەبىم» («مويا ەكوشكولا جيزني») دەگەن سايت بولدى. ارقايسىمىزعا سايتقا كىرەتىن كود بەرىلدى. سايتقا ىستەگەن جۇمىسىمىزدى كورسەتەتىن فوتو, ۆيدەو جۇكتەپ وتىردىق. ونى كوميسسيا قارايدى دا, بالل بەرەدى. جۇمىستى كوبىرەك ىستەگەن سايىن ۇپاي كوبەيەدى. وڭدەلەتىن شيكىزاتتى كىم كوپ تاپسىرسا, سول ۇجىمعا وكىم وپەراتورى سەرتيفيكات بەرەتىن. مىسالى, بىزگە 150 مىڭ تەڭگەنىڭ سەرتيفيكاتى تابىستالدى, وعان كىتاپ دۇكەنىنەن كوركەم ادەبيەتتەر ساتىپ الدىق. بۇل اكتسيانىڭ پايداسى كوپ ەدى. اتا-انالاردى دا جۇمىلدىردىق. «قوشاقان» بالاباقشاسى «قازاقستانداعى ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋدەگى ۇزدىك ۇيىم» اتاندى» دەيدى.
ونىڭ سۇرىپتاۋ جەلىسى 300 000 حالىققا ەسەپتەلگەن
بۇگىندەرى مۇنداي اكتسيا وتپەسە دە, «قوشاقان» بالاباقشاسى قالىپتاسقان داستۇرگە ساي قاعازداردى بولەك جيناپ, قالدىق وڭدەۋشىگە جەتكىزىپ ءجۇر.
ايتقانداي, ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ەرلان نىسانباەۆ 2023 جىلى 19 جەلتوقسان كۇنگى ۇكىمەت وتىرىسىندا قوقىسپەن جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا ارناپ بالاباقشادان ۋنيۆەرسيتەتكە دەيىنگى وقۋ باعدارلاماسى دايىندالعانىن مالىمدەدى. كەزەكتى بريفينگتە مينيستردەن اتالعان باعدارلاما تۋرالى مول اقپارات الماق ماقساتىندا سۇراق قويدىق. مينيستر اتالعان ءىس-شارالار جوسپارىن باسقا مينيسترلىك (وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى) دايىنداعاندىقتان, ول تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايتىنىن جەتكىزدى. اشىق دەرەككوزدەن «مەكتەپكە دەيىنگى, ورتا, تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ەكولوگيالىق ءبىلىم مەن تاربيەنى دامىتۋ جونىندەگى 2023-2029 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ 2023 جىلعى 19 شىلدەدەگى №213 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەنىن» انىقتادىق. بىراق ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ تولىق نۇسقاسى تابىلمادى. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ كومەگىنە جۇگىندىك, جاۋاپ ماردىمدى ەمەس: «2020-2021 وقۋ جىلىنان باستاپ بارلىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە جىلىنا 9 ساعات كولەمىندە سىنىپ ساعاتتارى ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ اۋقىمدى ەكولوگيالىق سىنىپ ساعاتتارىن وتەتىنى, 2021 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان «جاسىل مەكتەپ» الەۋمەتتىك جوباسى» جايلى ايتىلعان. جىل دا, جوسپار دا سايكەس ەمەس. سوندىقتان قالالىق 3-4 مەكتەپكە حابارلاستىق. ولار ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرىپ جاتقان جوقپىز دەپ جاۋاپ قاتتى.
«ەۋروپادا التى اي بويى قالدىق سۇرىپتاۋ باعىتىنداعى اقپاراتتىق جۇمىستى توقتاتىپ تاستاۋ ارقىلى ەكسپەريمەنت جۇرگىزىلگەن. سوندا جارتى جىلدا جول بويىندا قالدىق كوبەيە باستاعان. قوقىس قالدىعىن سۇرىپتاۋدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن حالىقپەن تۇراقتى جۇمىس ىستەۋ قاجەت. ءبىر جەرگە بيلبورد ىلە سالىپ حالىق قالدىق سۇرىپتامايدى دەۋ دۇرىس ەمەس. حالىق ءوزى سۇرىپتاعان قالدىقتىڭ, شىنىمەن دە, وڭدەلىپ جاتقانىن كورۋى كەرەك. ءبىر تەتىكتى باسا سالىپ بۇكىل ماسەلەنى شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – كۇردەلى ماسەلە. سوندىقتان اقپاراتتاندىرۋ ۇزدىكسىز ءجۇرۋى كەرەك»
شەتەل تاجىريبەسى قانداي؟
ادەتتە شەشىمىن ىزدەگەندە شەتەل تاجىريبەسىن دە نازاردا ۇستايمىز. قالدىقتى قايتا وڭدەۋدە وڭتۇستىك كورەيا تاجىريبەسى كوڭىل اۋدارارلىق ەكەن. بۇل ەلدە قالدىقتاردى باسقارۋ تۋرالى زاڭ 1986 جىلدان بەرى جۇيەلى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. اتالعان زاڭ 2007 جىلعا دەيىن 30 رەت وزگەرتىلىپ, تولىقتىرىلعان. بۇدان بولەك وسى باعىتتا 10-عا جۋىق ەرەجە مەن جوبا-جوسپار جۇزەگە اسقان. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قوقىستى سۇرىپتاۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى «ءتورت جۇيەسى» جۇمىس ىستەپ تۇر.
- «قوقىستىڭ مولشەرىنە قاراي تولەم جاساۋ» جۇيەسى – قايتا وڭدەلمەيتىن قالدىقتار مولشەرىن ازايتۋعا باعىتتالعان. كەز كەلگەن تۇرعىن ءوزى شىعاراتىن قوقىستىڭ مولشەرىنە قاراي ءتۇرلى سىيىمدىلىقتاعى قوقىس قالتاسىن تاڭدايدى جانە سوعان بايلانىستى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانعا تولەم جاسايدى.
- «سۇرىپتاپ جيناۋ» جۇيەسى – بۇل جۇيە بويىنشا قوقىس قالتالارى قايتا وڭدەلەتىن جانە قايتا وڭدەلمەيتىن دەپ ەكى تۇرگە بولىنەدى. تولەم دە قالتالاردىڭ تۇرىنە بايلانىستى جاسالادى.
- «زاڭسىزدىقتى اشكەرەلەگەندەرگە سىياقى تاعايىنداۋ» جۇيەسى – كەز كەلگەن تۇرعىن بەلگىلەنبەگەن ورىنعا قوقىس تاستاعانداردى اشكەرەلەۋ ارقىلى سىياقى الادى. سىياقى مولشەرى ايىپپۇلدىڭ 80 پايىزىنان اسپاۋى كەرەك.
- «قوقىس ۇيشىكتەرى» جۇيەسى – قوقىستى سۇرىپتاپ تاستاۋعا ارنالعان ارنايى كونتەينەرلەر جانە كونتەينەرلەر سالىنعان ماشينالار ماڭىزدى ورىندارعا, ساياباقتارعا, بالالاردىڭ ويىن الاڭى مەن اۆتوتۇراقتارعا, دەمالىس ورىندارىنا ورنالاستىرىلادى. قايدا جۇرسەڭىز دە «قوقىس ۇيشىكتەرىنە» قالدىقتى سۇرىپتاپ تاستاۋعا مۇمكىندىك جاسالعان.
وڭتۇستىك كورەيادا كەيبىر قاپتامالاردىڭ سىرتىندا ونى قاي قوقىس كونتەينەرىنە تاستايتىنى جايلى اقپارات بەرىلەدى. ال قالدىقتى سۇرىپتامايتىندارعا قاتىستى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن 2021 جىلى ايىپپۇلعا قاتىستى جاڭا ساياسات ەنگىزىلدى: قوقىس سۇرىپتاماعان ادامعا سالىناتىن ايىپپۇل 100 000 ۆوننان (33 700 تەڭگە) 1 ميلليون ۆونعا (337 000 تەڭگەگە) دەيىن ءوستى.
قوقىس پوليگوندارىن ساياباققا اينالدىرعان لاتۆيا تاجىريبەسى دە نازارىمىزعا ىلىكتى. «URDA» تابيعي-تەحنولوگيا ساياباعى (قالدىقتار پوليگونى) بۇگىندەرى ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرەتىن ورتالىققا اينالعان. وندا قالدىقتاردان ارنايى مۋزەي ۇيىمداستىرىلعان. لاتۆيادا ستۋدەنتتەرىمەن بىرگە تاجىريبەلىك ءىسساپاردا بولعان گۇلميرا ساتىبالديەۆانىڭ پىكىرىن بىرگە وقيىق. ول – س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ەكولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.
«قازاقستاننىڭ قوقىس پوليگوندارىندا قوقىس ۇيىندىلەرى الىستان مەنمۇندالاپ تۇرادى, جان-جاققا ۇشىپ جاتقان قاعاز بەن پوليەتيلەن پاكەتتەرىنەن كوز اشپايمىز. اينالاسىندا ۇشىپ جۇرگەن قۇس تا, كەمىرگىشتەر دە كەزدەسەدى. جانىنان كولىكپەن وتكەندە جاعىمسىز ءيىس قولقانى قابادى. ال لاتۆياداعى «URDA» ساياباعىن قالدىق پوليگونى دەۋگە قيمايسىز. قۇس قوندىرماۋى ءۇشىن ارنايى دىبىس شىعاراتىن قۇرىلعى ورناتىلعان, جەراستى سۋىن لاستاماۋ ءۇشىن ارنايى توسەم توسەلگەن, قوقىستار جان-جاققا ۇشپاۋى ءۇشىن ارنايى ماتەريالمەن جابىلعان جانە ونىڭ ءتۇسى جاسىل بولعاندىقتان كوزگە وعاش نارسە بايقالمايدى. جينالعان جاۋىن-شاشىن سۋىن تازالايتىن قۇرىلعى دا ورناتىلعان. بۇل مەكەمەدە بۇكىل قالدىق سۇرىپتالىپ, جيناقتالىپ, كەلەسى كاسىپورىنعا شيكىزات رەتىندە ساتىلىمعا دايىن تۇرادى» دەيدى عالىم.
ماسەلەنىڭ شەشىمى تابىلا ما؟
جەر شارىنىڭ «وكپەسىن قابىندىرىپ», جاعدايىن ناشارلاتىپ جاتقان فاكتور وتە كوپ. سونىڭ ءبىرى – قالدىقتىڭ قايتا وڭدەلمەۋى ادامزات قولىمەن جاسالىپ جاتىر. ەرتەرەكتە كوشپەلى ءومىر سالتىن ۇستانعان اتالارىمىز كوشىپ بارا جاتىپ جۇرتىنا قاعىلعان قازىقتى دا قالدىرماي, سۋىرىپ كەتىپ وتىرعان ەكەن. ونىسىن «جەر باۋىرى سىزدايدى» دەگەن ءبىر اۋىز سوزبەن تۇسىندىرە سالعان. ال ءبىز جۇرگەن-تۇرعان جەرىمىزگە ىدىراسا زاردابى مىڭ جىلعا دەيىن قالاتىن قوقىستى ويلانباي تاستاي سالامىز. سوندىقتان بۇل ماسەلەنىڭ ەڭ نەگىزگى شەشىمى ادام ساناسىنا بايلانىستى. ءار ادام مەيلى ول قىزمەتتە, مەيلى, ول ۇيدە ءجۇرسىن, جەر-انا الدىنداعى قۇرمەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنسە, كوپ ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى شەشىلەدى. ال اتقارۋشى بيلىك نە ىستەي الادى؟
بۇل ورايدا بىرىنشىدەن, جۇيەلى, تۇراقتى اقپاراتتاندىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىس اياسىندا قوقىس قالدىقتارىنىڭ قايتا وڭدەلۋى تۋرالى ماتەريالدار جاريالانىپ تۇرسا…
ەكىنشىدەن, استاناداعى جالعىز قوقىس وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ ماسەلەسىنە بەي-جاي قاراماي, جەتىلدىرۋگە ينۆەستيتسيا تارتۋ; قالدىق وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ جىلدىق قۋاتىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە كوڭىل ءبولۋ.
ۇشىنشىدەن, ۋتيلالىم ارقىلى قالدىق جيناۋشى مەكەمەلەر ماسەلەسىنە نازار اۋدارۋ; ولاردىڭ جابىلۋى قالدىقتىڭ تاسىمالداۋسىز قالۋىنان بولەك, جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن تۋىنداتاتىنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
تورتىنشىدەن, قالدىق سۇرىپتاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ىنتالاندىرۋدى قولداۋ, قوقىس قالدىعى ءۇشىن تولەمگە جەڭىلدىك قاراستىرۋ;
بەسىنشىدەن, قوقىس سالىنعان دوربانى كونتەينەرگە سالۋعا ەرىنىپ, كوشە بويىنا, تۇرعىن ۇيلەر دالىزىنە تاستاپ كەتەتىندەرگە ايىپپۇل سالىنعان جاعداي تۋرالى تۇرعىندارعا حابارلاپ وتىرۋ.
مايگۇل سۇلتان
