ۇيىڭىزدە قوقىستى سۇرىپتاپ جيناپ, بەلگىلەنگەن قوقىس جاشىگىنە تاستايسىز با؟ جوق, الدە ءبارىن ارالاستىرىپ, كەز كەلگەن جاشىككە تاستاي سالاسىز با؟ ءسىز ءبارىن ارالاستىرىپ تاستاي سالعان سول تۇرمىستىق قالدىقتى تازالىق جۇمىسشىلارىنىڭ قولمەن سۇرىپتايتىنىن بىلەسىز بە؟
ارينە, كوپ ادام بۇل ماسەلەنى ەسكەرە بەرمەيدى. كەرىسىنشە, «اي سايىن اقشاسىن تولەپ جاتىرمىز, قوقىستى ۋاقىتىندا تازالاسىن» دەپ مىندەتسىنەمىز. باس قالادا ورتا تازالىعىنا ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن ءارتۇرلى تۇستەگى كونتەينەرلەردى قويىپ, تۇرمىستىق قالدىقتى سۇرىپتاپ سالۋدى تالاپ ەتسە دە, ونى ەسكەرىپ جاتقان ەشكىم جوق.
جاقىندا مەن نۇر-سۇلتانداعى قوقىس وڭدەۋ زاۋىتىنا باردىم. كۇنىنە مىڭ توننا قوقىس وڭدەيتىن بۇل زاۋىت باس قالاداعى بىردەن-ءبىر قوقىس وڭدەۋ زاۋىتى سانالادى. تاۋلىگىنە مىڭ توننا قوقىس وڭدەيتىن اتالعان زاۋىتتا قازىر 350-دەن استام قىزمەتكەر بار. قالادان تاسىپ اپارعان قوقىس الدىمەن وسى اراعا توگىلىپ, تۇرىنە قاراي سۇرىپتالادى. مىنە, وسى ارادا ءبىز ءبىر قالتاعا سالىپ, لاقتىرا سالعان قوقىستاردى قالدىق وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قولمەن سۇرىپتايدى.
قازىرگى تاڭدا قوقىستى ءبىر جايلى ەتۋ الەمدىك تاقىرىپقا اينالدى. ءىرى قالالارىن قوقىس باسىپ, تازالاۋعا شاماسى جەتپەي وتىرعان ەلدەر دە از ەمەس. سول سەبەپتى سوڭعى كەزدەرى كوپتەگەن ەلدەر قوقىستى قايتا وڭدەۋگە دەن قويا باستادى. قازاقستاننىڭ دا بۇل سالاداعى قادامى جامان ەمەس. دەسە دە ءبىزدىڭ ەلدە دامىعان ەل سەكىلدى قوقىستى اۆتوماتتى وڭدەۋ زاۋىتى جوق, جارتىلاي اۆتوماتتاندىرىلعان, ياعني قوقىستىڭ كوبى قولمەن سۇرىپتالادى. ەندەشە قالادان كۇنىنە شىعاتىن مىڭ توننا قوقىستى قولمەن سۇرىپتاۋ وڭاي ما؟! ءبارىمىز ويلانساق بولادى. ەگەر ءار وتباسى تۇرمىستىق قالدىقتى ۇيىنەن سۇرىپتاپ توكسە, بۇل قوقىستى قايتا وڭدەۋ جۇمىسىنا دا ۇلكەن جەڭىلدىك تۋدىرار ەدى.
ەلوردادا قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس قالدىعى ءۇشىن ادام باسىنا تولەيتىن اقىسى – 390 تەڭگە. بۇل ولشەمنىڭ بەلگىلەنگەنىنە دە ءبىراز جىل بولدى, ودان بەرى زات باعاسى قانشالىق ءوستى, اقشامىز قانشاما قۇنسىزداندى, سونىڭ ءبارىن ەسەپتەسەك, بۇل سوما تىم جوعارى ەمەس. الماتىدا ادام باسىنا – 500 تەڭگە. «اstana recycling plant» جشس باسشىسى اسىل باتىرگەرەەۆتىڭ ايتۋىنشا, وسى سومانىڭ, ياعني 390 تەڭگەنىڭ ءوزىن قالا تۇرعىندارىنىڭ 30 پايىزى تولەمەيدى ەكەن. «جارىقتىڭ اقىسىن, سۋ اقىسىن تولەمەسە, ونى ءۇزىپ تاستاۋعا بولادى. بىراق قوقىستىڭ اقشاسىن تولەمەدىڭ دەپ ەشكىمدى ماجبۇرلەي المايسىڭ» دەپ كەيدى اسىل باتىرگەرەەۆ. ءبىر ۇيدە بەس جان بولسا, ونىڭ سانىن ازايتىپ كورسەتىپ, 2-3 ادامعا عانا قوقىس اقىسىن تولەيتىن تۇرعىندار دا از ەمەس. مىنە, بۇل ماسەلە, اينالىپ كەلىپ, قالامىزدىڭ قوقىس تازالاۋ جۇمىسىنا كەرى ىقپال ەتەدى, بىلايشا ايتقاندا, بۇگىن ءبىز ءوز قالتامىزدان شىعاتىن 390 تەڭگەنى شىعىن دەسەك, ەرتەڭ مەملەكەت ودان ون, ءتىپتى ودان دا كوپ ەسە اقشا جۇمساپ, سول قوقىستى ءبىر جايلى ەتۋگە ءماجبۇر بولادى. ال مەملەكەت قورجىنىنداعى اقشا اسپاننان تۇسكەن جوق, ول دا ءبىزدىڭ اقشامىز, سالىقتان تۇسكەن وتانداستارىمىزدىڭ قان-تەرى. دەمەك, قوقىس ماسەلەسى – تۇتاس قوعام بولىپ باس قاتىراتىن باستى تاقىرىپ. سوندىقتان كۇندەلىكتى تۇرمىستا قوقىستى از شىعارۋعا, شىعارعان قوقىستى قوقىس جاشىگىنە سۇرىپتاپ سالۋعا ادەتتەنگەنىمىز ابزال.
كۇندەلىكتى تۇرمىستا جارعاق قالتالاردى (تسەللوفان) ازىراق تۇتىنۋ دا قورشاعان ورتانىڭ تازالىعىن ساقتاۋدىڭ تاماشا ءتاسىلى. شىنىن ايتايىق, قازىر جاسىل شاردى ءۇلدىر جارعاقتان جاسالعان, ياعني تسەللوفاننان جاسالعان ءارتۇرلى ونىمدەر قالدىعى باسىپ بارادى. قايدا بارساڭ اياققا ورالىپ, اعاشتىڭ باسىنا ءىلىنىپ, جەلمەن بىرگە اسپانعا ۇشىپ جۇرگەن جارامسىز جارعاق قالتالار – سونىڭ دالەلى. ونى قايتا وڭدەۋدىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى, پايداسى تومەن. ال جيناپ ورتەپ جىبەرگەنمەن, اتموسفەراعا جاسايتىن اسەرى دە از ەمەس. كومگەنمەن مىڭ جىل جاتسا دا شىرىمەي, سۋ مەن توپىراقتى لاستايدى. بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە اسقىنىپ تۇر. قوقىس پوليگوندارىنىڭ دا ماڭايى تولعان جامان جارعاق قالتالار. سوندىقتان دا دامىعان ەلدەردە قازىر جارعاق قالتالاردىڭ ورنىنا قاعاز قالتالاردى تۇتىنىپ, ءۇلدىر جارعاقتان جاسالعان قالتالاردى پايدالانۋعا تىيىم سالىپ جاتىر. قازاقستاندا دا بۇل ماسەلە ايتىلعانمەن, قازىرشە جارعاق قالتادان جاپپاي باس تارتا الماي تۇر. دۇكەندە بۋما-بۋماسىمەن قويىپ قويعان, تۇرعىندار ءبىر قاپشىق سىرەڭكە السا دا, سول جارعاق قالتاعا سالىپ اكەتەدى. سول جارعاق قالتانىڭ ەرتەڭ قورشاعان ورتاعا قانشالىق زياندى ەكەنىن مۇلدە ەسكەرمەيدى. دەمەك, ءبىزدىڭ ەلدە دە جارعاق قالتا تۇتىنۋعا شەكتەۋ قوياتىن كەز كەلدى, بۇل دا قاتال زاڭ مەن تۇرعىنداردىڭ مادەنيەتىنە سۇيەنە وتىرىپ جۇزەگە اساتىن ماسەلە.
قىسقاسى, قوقىس ماسەلەسى – ءاربىر وتانداسىمىز ويلاناتىن تاقىرىپ. ونى تازالاۋعا تەك تازالىق جۇمىسىنا جاۋاپتى ورىندار عانا ەمەس, بۇكىل وتانداسىمىز اتسالىسۋعا مىندەتتى.
قالياقبار ۇسەمحانۇلى
