قورعالجىن قورىعى يۋنەسكو-نىڭ بيوسفەرالىق قورىقتارىنىڭ بۇكىل الەمدىك جەلىسىنە قوسىلدى

قازاقستاننىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا يۋنەسكو-نىڭ ورنى ايرىقشا. مادەني مۇرالار مەن تابيعي نىسانداردى قورعاۋ جونىندە ءبىزدىڭ ەلىمىز بەن وسىناۋ حالىقارالىق ۇيىم اراسىندا ىنتىماقتاستىق شيراپ كەلەدى. 2003 جىلعى ماۋسىم-شىلدەدە پاريجدە وتكەن يۋنەسكو الەمدىك مۇرا كوميتەتىنىڭ 27-سەسسياسىندا, قر ۇسىنىسىنا وراي, ءارى تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مەكەندەردى قورعاۋ تۋرالى حالىقارالىق كەڭەستىڭ كەپىلدەمەسى بويىنشا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى الەمدىك مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن بولاتىن. 2004 جىلى قىتايدا وتكەن يۋنەسكو الەمدىك مۇرا كوميتەتىنىڭ 28-سەسسياسىندا «تامعالى ارحەولوگيالىق لاندشافتى پەتروگليفتەرى» وسى تىزىمگە ىلىكتى. 2008 جىلى شىلدەدە كۆەبەكتە وتكەن يۋنەسكو الەمدىك مۇرا كوميتەتىنىڭ 32-سەسسياسىندا «سارىارقا–سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى» تابيعي نىسانى ورتالىق ازياداعى ەڭ العاش بولىپ الەمدىك مۇرالار تىزىمىنە قوسىلدى. ال, كۇنى كەشە, قىركۇيەكتىڭ 13-ءى كۇنى استانادا وتكەن تۇركسوي-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ يۋنەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيالار مەن كوميتەتتەردىڭ ءىىى كەڭەسىندە قورعالجىن قورىعى رەسمي تۇردە يۋنەسكو-نىڭ بيوسفەرالىق قورى بولىپ بەكىتىلدى. يۋنەسكو-نىڭ الماتىداعى كلاستەرلىك بيۋروسىنىڭ توراعاسى سەرگەي لازارەۆ قورىقتىڭ ديرەكتورى مۇرات ايتجانوۆقا ۇيىمنىڭ ارنايى ديپلومىن تابىس ەتتى.

جيىنعا حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ وكىلدەرى مەن تۇركسوي-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى كەلدى. قازاقستاننىڭ يۋنەسكو-داعى تۇراقتى وكىلى ولجاس سۇلەيمەنوۆ, تۇركسوي-دىڭ باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ, تۇركى ەلدەرى ىنتاماقتاستىعى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى حاليل اكىندجى جانە قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرجان قازىحانوۆ پەن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي قاتىستى. جيىندا تۇركى الەمىنىڭ مادەني, تابيعي جانە تاريحي مۇرالارىنا الەمدىك دەڭگەيدە ءمان بەرىپ, ولاردى تىزىمگە الۋ جونىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. سونداي-اق, ءاربىر مەملەكەت ءوز ەلىنىڭ مادەني-رۋحاني قۇندىلىعى سيپاتىندا تانىستىرۋ بايانداما جاسادى.

مارتەبەلى باسقوسۋدى قازاقستاننىڭ يۋنەسكو جانە يسەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ باسشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قۇتتىقتاۋ سوزبەن اشتى. ول بارشا تۇركى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى, ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۇركسوي-دىڭ ەلارالىق قىزمەتىنە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

ول قورعالجىن قورىعىنىڭ يۋنەسكو-نىڭ بيوسفەرالىق قورىقتارىنىڭ بۇكىلالەمدىك جەلىسىنە قوسىلۋىنىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى زور ەكەندىگىن ايتا كەلىپ, وسى ۇيىمنىڭ «ادام جانە بيوسفەرا» سالاسىمەن اراداعى ىنتىماقتاستىققا نازار اۋدارتتى.

– اتاپ ايتقاندا, بۇكىلالەمدىك بيوسفەرا تىزىمىنە نىسانداردى دايىنداۋ جونىندەگى شارالار تۇرعىسىندا ءوزارا قارىم-قاتىناس جولعا قويىلماق.

وسىناۋ جەلىگە قازاقستاننان تۇڭعىش رەت «قورعالجىن» قورىعى ۇستىمىزدەگى جىلعى شىلدە ايىندا ەنگىزىلدى. ەندى قازاقستان–رەسەي شەكاراسىنداعى «التاي» رەزەرۆاتىن جاساقتاۋ ماسەلەسى كەزەكتە تۇر,-دەدى ول.

ي. تاسماعامبەتوۆ تۇركسوي-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ مادەني مۇرالارىن يۋنەسكو-نىڭ تىزىمىنە ەنگىزۋ ءىسىن كەشىكتىرمەۋدىڭ دۇرىستىعىنا توقتالدى. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني قورى تىزىمىنە تابيعي-مادەني مۇرالاردىڭ قاتارىنا قازاق پەن قىرعىز حالقىنىڭ «ايتىسىن», كوكپار, كۇرەس جانە قىز قۋ ۇلتتىق ويىندارى – ۇلتتىق-مادەني قۇندىلىقتىڭ ءبىر كورىنىسى بولىپ تابىلادى. سونداي-اق, قازاقستان مەن باشقۇرتستاننىڭ اتىنان كيىز ءۇي مەن ونىڭ جابدىقتارى تۇرمىس مادەنيەتىنىڭ الەمدىك جەتىستىگى بولىپ سانالادى. اسىرەسە, قازاقتىڭ ساياتشىلىق ونەرى مەن «ورتەكە» جانە «قارا جورعا» بيلەرى ورىندالۋى جونىنەن دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىن ءتانتى ەتەتىنى انىق. كۇي – بۇگىندە قازاقتىڭ عانا ەمەس, الەم مادەنيەتىنىڭ جوعارعى شىڭىنا اينالىپ كەلەدى. يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك ماتەريالدىق جانە رۋحاني مۇرالارى قاتارىندا سىبىزعى, شاڭقوبىز, دومبىرا سەكىلدى ۇلتتىق اسپاپتارى مەن ۇلتتىق كىلەم توقۋ مەن كيىز باسۋ ءھام زەرگەرلىك ونەردىڭ دە يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك مادەني مۇرالار تىزىمىندە حاقىسى بار. وسى كۇندە «ناۋرىز» بەن «بۇركىتشىلىك» مارتەبەلى ءتىزىمنىڭ قاتارىنا الىندى.

– تۇركى الەمى ءۇشىن كورنەكتى تۇركىتانۋشى عالىم لەۆ گۋمليەۆتىڭ ورنى بولەك. ونىڭ تۇركى الەمى تۋراسىندا جازعان باعا جەتپەس ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا دۇنيە ءجۇزى تۇركىلەردىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ورنىن تانىدى. دەمەك, بيىل تۋعانىنا 100 جىل تولىپ وتىرعان عالىمنىڭ مەرەيتويىن يۋنەسكو دەڭگەيىندە اتاپ وتۋگە لايىق,-دەدى ي. تاسماعامبەتوۆ.

جيىنعا قاتىسۋشىلار تۇركى الەمى مۇراسىنىڭ ساقتالۋىن ىنتالى ەكەندىگىن جانە وسىعان قاتىستى ءوز ەلدەرى اتىنان بارىنشا قولداۋ جاسايتىنىن قاپەرگە سالدى.

– ءبىزدىڭ حالىقتاردىڭ تۇرمىس-سالتى مەن ادەپ-عۇرپىنىڭ جانە مادەني-تاريحي مۇرالارىنىڭ ورتاق ارقاۋىن ۇستاپ تۇرعان ۇلكەن ءبىر قۇندىلىق – ول ءبىزدىڭ تىلدەرىمىزدەگى 180 مىڭعا جۋىق سوزدەردىڭ ءمانى دە, ماعىناسى بىردەي,-دەدى ح. اكىندجى.

قر بەيبىتشىلدىك پەن رۋحاني كەلىسىم سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى البەر فيشلەر تۇركى مادەنيەتى ەۋروپا مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا ىقپالىن تيگىزگەنىن ايتا كەلىپ, تۇركى ىنتىماعىنا قازاقستاننىڭ ەڭبەگى ەرەكشە دەدى.

P.S. يۋنەسكو-نىڭ بيوسفەرالىق قورىقتارىنىڭ بۇكىلالەمدىك جەلىسىنە قوسىلعان قورعالجىن مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى – يۋنەسكو-نىڭ «سارىارقا–سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى» تابيعي نىسانى قاتارىنداعى ەكى قورىقتىڭ ءبىرى. ول استانادان 130 شاقىرىم جەردە وڭتۇستىك-باتىس تۇسىندا ورنالاسقان. مۇندا قوقيقاز, بىرقازان جانە باسقا دا سيرەك تە, باعالى قۇستار مەكەن ەتەدى.

راۋشان تولەنقىزى