مەملەكەتتىك رامىزدەر استانادا قانشالىقتى ناسيحاتتالىپ جاتىر؟
بۇل جونىندە ەلوردالىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرلان كاناليموۆ اڭگىمەلەيدى.
– ەرلان ەرمەكۇلى, كونستيتۋتسيانىڭ 9-بابىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى تۇسىنىك بەرىلگەن. سونىمەن قاتار, اتا زاڭنىڭ 34-بابىندا ءاربىر قازاقستاندىق ازامات وسى نىشانداردى قۇرمەتتەۋى مىندەتتى ەكەندىگى ايتىلادى.
دەگەنمەن, بۇل قۇندىلىقتارىمىز جايلى تاعى ءبىر مارتە توقتالىپ ءوتۋ ارتىق ەتپەس…
– مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءمان-ماعىناسى تىم تەرەڭدە. ول ءارى مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي, ەگەمەندىگىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى, تاۋەلسىزدىكتىڭ قاسيەتتى بىرىكتىرۋشى وبرازى. سوندىقتان تۋ, ەلتاڭبا جانە ءانۇراننىڭ نەگىزگى يدەيالارىن تولىعىراق بايانداپ بەرگەن ارتىق بولماس.
1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمى تاريح پاراقتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىنىڭ تۋعان كۇنى بولىپ ماڭگى قالادى. ەلتاڭبانىڭ ءپىشىنى شەڭبەر تارىزدەس. شەڭبەر گەرالديكا ەلەمەنتى رەتىندە كوپ جەردە قولدانىلعانمەن, شىعىس كوشپەندىلەرى اراسىندا ەرەكشە سيپاتقا يە. ول – ومىرشەڭدىكتىڭ سيمۆولى. ەلتاڭبانىڭ قاق ورتاسىندا شاڭىراق بەينەلەنگەن. شاڭىراق – وتباسىلىق تىنىشتىقتىڭ, بەيبىتشىلىكتىڭ بەلگىسى.
مەملەكەتتىك تۋدىڭ اۆتورى – شاكەن نيازبەكوۆ. مەملەكەتتىك تۋ قىزۋ پىكىرتالاس ناتيجەسىندە ومىرگە كەلگەن. بايراقتى ءازىرلەۋگە ارنالعان بايقاۋعا 600-دەن اسا جوبا قاتىستى. ىرىكتەۋدەن وتكەن 4 جۇمىس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سول كەزدەگى جوعارعى كەڭەسىنە تالقىلاۋعا ۇسىنىلدى.
ءشامشى قالداياقوۆ پەن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جازعان «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن مەملەكەتتىك ءانۇران مارتەبەسىنە ساي ەتۋ ءۇشىن وعان ءبىرشاما وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ءماتىندى تۇزەتكەن ەلباسى نۇرسۇلتان
نازارباەۆ تا ءانۇراننىڭ ءبىرلەسكەن اۆتورى سانالادى.
– بۇگىندە ەلوردادا وسى مەملەكەتتىك رامىزدەردى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قانداي ءىس-شارالار اتقارىلۋدا؟
– ءبىز سىزبەن مەملەكەتتىك ءرامىزدەر كۇنى قارساڭىندا جۇزدەسىپ وتىرمىز, بىراق بۇل مەرەكەگە قاتىستى جۇمىستار ەرتەرەك باستالعان. اعىمداعى جىلدىڭ 20 مامىرىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ كۇنىن تويلاۋعا ارنالعان ءىس-شارالاردىڭ قالالىق جوسپارى بەكىتىلدى. جوسپار 34 ءىس-شارادان تۇرادى. ولاردىڭ قۇرامىندا سەمينارلار, دوڭگەلەك ۇستەل باسىنداعى وتىرىستار, دارىستەر, كورمەلەر, سالتاناتتى جيىندار بار. اراسىنداعى ەڭ اۋقىمدى نارسەنىڭ ءبىرى – تانىمال قوعام قايراتكەرلەرى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, «نۇر وتان» پارتياسى مەن «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ وكىلدەرى قاتىساتىن پاتريوتتىق اكتسيا. مۇنىمەن بىرگە, مەيرام شەڭبەرىندە «پاتريوتيزم كەرۋەنى» اتتى اۆتوشەرۋ ۇيىمداستىرىلادى. شەرۋ «اتامەكەن» ەتنومەموريالدى كەشەنىنەن باستالىپ, استانالىق ساياباققا دەيىن جالعاسادى. ال ساعات 12.30-دا «مەنىڭ قازاقستانىم! مەنىڭ استانام!» اتتى كونتسەرتتىك باعدارلامانىڭ شىمىلدىعى تۇرىلەدى. كونتسەرتكە مارجان اراپباەۆا, قۇرماش ماحانوۆ, قايرات باەكەنوۆ, «نوماد», «قازاق قىزدارى» جانە «فورمات» توپتارى مەن وزگە دە بەلگىلى شىعارماشىلىق ۇجىمدار كەلەدى.
– الدىڭعى جىلدارى ەلىمىزدىڭ كەيبىر وڭىرلەرىندە مەملەكەتتىك رامىزدەردى ورىنسىز پايدالانۋ فاكتىلەرى كەزدەسكەن ەدى. ءبىردى-ەكىلى كىسىلەر ۆانداليزمگە دەيىن بارىپ, جۇرتشىلىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزعان. مۇنداي وقيعا استانادا بولدى ما؟
– ىشكى ساياسات باسقارماسى مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى زاڭنامالاردىڭ دۇرىس ساقتالۋىن قاداعالاپ, ۇدايى مونيتورينگ جۇرگىزەدى. ءسىز ايتقان ماسەلەلەر ارقاشان ءبىزدىڭ نازارىمىزدا ءارى استانا قالاسىنىڭ 2015-2016 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك رامىزدەر مەن نىشانداردى قولدانۋ جۇيەسىن مودەرنيزاتسيالاۋ جوسپارى اياسىندا پىسىقتالىپ وتىرادى. وكىنىشكە قاراي, تەكسەرۋلەر قورىتىندىسىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى زاڭنامالاردى ەسكەرمەۋ دەرەكتەرى دە جولىعادى. اتاپ ايتساق, مەملەكەتتىك مەكەمەلەر عيماراتىندا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ بولماۋى, ەلتاڭبا كولەمىنىڭ ۇلتتىق ستاندارتقا ساي كەلمەۋى, ەلتاڭبا مەن تۋدىڭ كىرلەۋى, جىرتىلعان تۋدى پايدالانۋ سەكىلدى جايتتار انىقتالدى. بۇدان بولەك, كەي مەكەمەلەر عيماراتىندا تۋ قارالى كۇندەگىدەي تومەن ءتۇسىرىلىپ تۇر. اتالعان قۇقىق بۇزۋشىلىقتار كوممەرتسيالىق ۇيىمدارعا دا ءتان. البەتتە, ءبىز مۇنداي زاڭسىزدىقتاردى جويۋعا مەيلىنشە كۇش سالامىز. ايتكەنمەن, وسى ىستەرمەن اينالىساتىن ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى زاڭداردى جەتىك بىلمەۋى قىنجىلتادى.
– ناقتى مىسالدار كەلتىرە الاسىز با؟
– ارينە. ەسىل اۋدانىنداعى ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ ۋچاسكەلىك پوليتسەيى «Marriott» قوناق ۇيىندە مەملەكەتتىك رامىزدەرگە قاتىستى زاڭ بۇزۋشىلىقتى كورە تۇرا باسقارماعا بىرنەشە رەت حابارلاسىپ, «مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋىم كەرەك؟ ايىپپۇل سالايىن با؟» دەپ سۇراعان. نەگىزى, ىشكى ساياسات باسقارماسى سوناۋ 2014 جىلدىڭ وزىندە ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىمەن بايلانىسىپ, پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى زاڭدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگىسى كەلگەن. دەگەنمەن, ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى دەپارتامەنت باسشىلىعى قۇپتامادى. مىنە, ارتى وسىنداي ولقىلىقتارعا تىرەلدى…
– مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى زاڭنامانى بىلمەۋ – قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاۋداعى جالعىز پروبلەما ما؟ الدە تاعى باسقا سەبەپتەر بار ما؟
– وسى تۇستا زاڭنامانىڭ وزىندەگى كەيبىر قۇقىقتىق قايشىلىقتار جونىندە دە ايتا كەتسەم دەيمىن. بىرنەشە ۋاقىت بۇرىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەلتاڭباسى. تەحنيكالىق شارتتار» قر ست 989-2014 ۇلتتىق ستاندارتى قابىلداندى. ونىڭ ورنىندا 989-2008 قر ست ستاندارتى بولعان-دى. ەسكى ستاندارت ەلتاڭبانىڭ تريبۋنالار مەن رەسمي وتىرىس زالدارىندا جانە مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ماڭدايشاسىنداعى جازۋدا قولدانىلۋىن رەگلامەنتتەيتىن. الايدا جاڭا ستاندارتتا بۇل نورمالار جوقتىعىنان زاڭدىق سايكەسسىزدىكتەر تۋادى. ەسكى ستاندارت 2017 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن جارامدى, بىراق جاڭا ستاندارت 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا كۇشىنە ەنگەن. ياعني, ەلتاڭبانى تريبۋنالار مەن ماڭدايشالارعا ورنالاستىرۋ قانشالىقتى زاڭدى ەكەنى بەيمالىم.
– ستاندارت وزگەرتىلگەندىكتەن, بۇل تۋرالى مەكەمەلەر مەن كاسىپورىن باسشىلارىن قۇلاقتاندىرۋ كەرەك قوي, دەمەك. مۇنداي جۇمىس جوسپارلاندى ما؟
– مەملەكەتتىك سيمۆولداردى قولداناتىن ەلوردالىق ۇيىمدارعا جوعارىداعى ەرەكشەلىكتەر جايلى اقپارات جىبەردىك. جاڭا ستاندارتتى ءتۇسىندىرۋ بويىنشا سەمينارلار قالادا 2014 جىلى-اق ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن. وعان مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ اۆتورى جانداربەك مالىبەكوۆ جانە ورتالىق ورگان وكىلدەرى قاتىسقان-دى.
ءاربىر قازاقستاندىق ازامات,
وتانىن سۇيەر پاتريوت مەملەكەتتىك رامىزدەرگە ايرىقشا ىقىلاسپەن قاراۋى ءتيىس. تاۋەلسىزدىگىمىزدى قانداي قيىن جولمەن العانىمىز ەشكىمنىڭ ەسىنەن شىقپاۋى قاجەت.
«استانا اقشامى» گازەتىنىڭ وقىرماندارىن جانە استانا حالقى مەن قوناقتارىن مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. ورتاق ءۇيىمىز قازاقستان گۇلدەنىپ, كوركەيە بەرسىن!
قىمبات نۇرعالي
