مۇباراك رامازان ايىندا ادام بالاسى ءوزىنىڭ مىنەز-قۇلىعىن تۇزەتۋگە تىرىسۋى قاجەت.
راسىندا, يمان ەكى بولىكتەن تۇرادى. ءبىر جارتىسى – سابىرلىلىق, ەكىنشى جارتىسى – شۇكىرلىك. سونداي-اق, سابىرلىلىق پەن شۇكىرلىك – اللا تاعالانىڭ سيپاتتارىنىڭ ءبىرى. اللا تاعالا ءوزىن سابۋر جانە شاكۋر دەپ اتاعان. سابىرلىلىق پەن شۇكىرلىكتى بىلمەيتىن ادام – يماننىڭ ەكى جارتىسىنان بەيحابار جان. سونىمەن بىرگە, راحمان اللا تاعالانىڭ سيپاتتارىنىڭ ەكەۋىن بىلمەيتىن ادام بولىپ سانالادى.
اللا تاعالاعا تەك يمان ارقىلى عانا جاقىنداي تۇسەمىز. دەمەك, يماننىڭ بولمىسىن بىلمەيىنشە الەمدەر راببىسىنا جاقىنداي المايمىز. ال, سابىرلىق پەن شۇكىرلىك جايلى بىلمەۋ – يماننىڭ نە ەكەنىن بىلمەۋ دەگەن ءسوز.
اللا تاعالا قۇراندا سابىرلى ادامداردى ءتۇرلى سيپاتپەن سۋرەتتەگەن. جانە سابىرلىق ءسوزى قۇراندا جەتپىستەن استام جەردە زىكىر ەتىلگەن, كوپتەگەن مارتەبەلەر مەن جاقسىلىق اتاۋىن سابىرلىقپەن بايلانىستىرىپ, بۇلاردى سابىرلىقتىڭ جەمىسى دەپ كورسەتكەن.
قۇراندا مىنانداي جولدار بار: «ءارى ولار سابىر ەتىپ, اياتتارىمىزعا ناق سەنگەن كەزدە, ارالارىنان بۇيرىعىمىزبەن تۋرا جول كورسەتەتىن باستىقتار قىلعان ەدىك» (ساجدە سۇرەسى 24-ايات). «سونداي ەزىلگەن حالىقتى (يسرايل ۇرپاقتارىن) ءبىز قۇنارلى قىلعان جەردىڭ شىعىسىنا دا, باتىسىنا دا مۇراگەر قىلدىق. ءسويتىپ, ولاردىڭ سابىر قىلۋلارى سەبەپتى راببىڭنىڭ يسرايل ۇرپاقتارىنا دەگەن يگى سوزدەرى ورىندالدى…» (اعراف سۇرەسى 137-ايات). «سەندەردىڭ جاندارىڭداعى دۇنيەلىك تۇگەيدى دە, اللانىڭ قاسىنداعى قالادى. ارينە, سابىر ەتكەندەردىڭ سىيلىعىن, ىستەگەن ىستەرىنەن دە جاقسىراق بەرەمىز» (ناحل 96-ايات).«مىنە, سولارعا سابىر ەتكەندىكتەرى سەبەپتى سىيلىقتارى ەكى ەسە بەرىلەدى…» (قاساس سۇرەسى 54-ايات)
عۇلاما اتو ۇستازى يبن ابباستان (ر.ا.) ريۋايات ەتەدى: «اللا ەلشىسى (س.ع.س.) انسارلىقتارعا بارعاندا «سەندەر مۇمينسىڭدەر مە؟» دەپ سۇرادى. ولار ءۇنسىز تۇرىپ قالدى. سوندا ومار (ر.ا.) «ءيا, ۋا اللا ەلشىسى!» دەپ جاۋاپ بەردى. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «يماندارىڭنىڭ بەلگىسى نە؟» دەپ سۇرادى. ساحابالار «كەڭشىلىككە شۇكىرشىلىك ەتەمىز, قيىنشىلىققا سابىرلىق تانىتامىز جانە تاعدىرعا كونەمىز (ريزاشىلىق كورسەتەمىز)» دەدى. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «قاعبانىڭ راببىسىمەن انت ەتەمىن, سەندەر مۇمينسىڭدەر» دەگەن ەكەن.
يسا بين ماريامنىڭ ءسوزى بار: (ع.س.) «سەندەر ۇناتپاعان جايتقا سابىرلىق تانىتپايىنشا, جاقسى كورەتىن نارسەلەرىڭە قول جەتكىزبەيسىڭدەر». ال, پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «ەگەر سابىرلىق ادام كەيىپىندە بولسا, ول جومارت كىسى بولار ەدى. اللا تاعالا سابىرلىلاردى جاقسى كورەدى», – دەپ ايتقان.
ومار بين حاتتاب (ر.ا.) ءابۋ مۇسا ءال-اشعاريگە جازعان حاتىندا مىنا جولدار بار: «سابىرلى بول! جادىڭدا تۇت, سابىرلىق – ەكەۋ. ءبىرى ەكىنشىسىنەن ارتىق. قيىنشىلىققا سابىرلىق ەتۋ – جاقسى, ال ودان ابزالى اللا تاعالا حارام ەتكەن نارسەگە سابىرلىق ەتۋ. بىلگەنىڭ ءجون, سابىرلىق – يماننىڭ قۇراۋشى نەگىزگى بولىگى. ويتكەنى, تاقۋالىق – ەڭ ابزال ىزگى امال. ال, تاقۋالىق سابىرلىقپەن بولماق.
ءالي بين ءابۋ توليب (ر.ا.) ايتادى: «يمان ءتورت نەگىزگە قۇرىلعان. ولار – ياقين, سابىرلىق, جيھاد جانە ادىلدىك». سونداي-اق, حازرەتى ءالي (ر.ا.) «سابىرلىلىق يمان ءۇشىن باستىڭ دەنەدەگى ورنىنداي» دەگەن. ءابۋ داردا (ر.ا.) «يماننىڭ شىڭى ۇكىمگە سابىرلىق جانە تاعدىرعا ريزاشىلىق ەتۋ» دەيدى. بۇل – سابىرلىقتىڭ فازيلەتى جايلى ءسوز.
سابىرلىلىق – دىندەگى ماقامداردىڭ ءبىرى. ال, دىندەگى بارلىق ماقامدار ءۇش نارسەگە جۇيەلەنگەن. تانىم (مااريف), احۋال جانە امال. تانىم – ول نەگىز. ال, نەگىز احۋالدى تۋدىرادى. ال, احۋالدىڭ جەمىسى – امال. تانىم اعاش ىسپەتتى. ال, احۋال ونىڭ بۇتاقتارى. ال, امالدار – ونىڭ جەمىسى.
سابىرلىلىق سيپاتىنىڭ اللا تاعالانىڭ ەڭ نەگىزگى جاراتقان جانزاتى سانالاتىن – پەرىشتە, ادام جانە جان-جانۋارلار اراسىندا قانداي ورنى بار؟ بۇل سيپات پەرىشتە مەن جان-جانۋارلاردا بولۋى مۇمكىن ەمەس. جان-جانۋارلار تەك شاھۋاتقا باعىنادى. ال پەرىشتەلەر – كەمەل جاراتىلىس. سابىرلىلىق تەك ادامعا ءتان سيپات.
سابىرلىلىق ەكى تۇرگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, ءتان سابىرلىلىعى. بۇل اۋىرتپالىققا تانمەن سابىرلىق ەتۋ جانە بەكەم بولۋ. ال, بۇنىڭ ءوزى ەكىگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, ءىس-ارەكەتپەن, ياعني قۇلشىلىق پەن باسقا دا ارەكەتتىڭ اۋىرتپالىعىنا سابىر ەتۋمەن بولادى. ەكىنشىسى, توزىمدىلىكپەن, ياعني سىرقاتقا, دەنە اۋىرتپالىعىنا توزۋمەن بولادى. بۇل سابىرلىلىق ءتۇرى شاريعاتقا سايكەس كەلسە ماقتاۋلى بولماق.
ادام بالاسى ۇنەمى ناپسىسىنە جاعاتىن نەمەسە ۇنامايتىن جاعدايلار كۇتىپ تۇرادى. ادام قانداي جاعدايعا تاپ بولسا دا, سابىرلىققا وتە مۇقتاج.
ءبىرىنشىسى, ادامعا ۇنايتىن جايتتارعا كەلسەك. بۇل – دەنساۋلىق, باس اماندىعى, مال-دۇنيە, اتاق-ابىروي, اعايىن-تۋىستىڭ كوپتىگى, قولداعى مول مۇمكىندىك, قولداۋشىنىڭ كوپتىگى جانە دۇنيەنىڭ بارلىق راحاتى ادام بالاسىنا وتە قاتتى ۇنايتىن قالىپ. پەندە مۇنداي جاعدايدا سابىرلىلىققا اسا مۇقتاج كەلەدى. ويتكەنى, ول ۇنەمى ءوز ءناپسىسىن استامشىلىق, تاكاپپارلىق پەن اسىپ-تاسۋدان تىيىپ, توزىمدىلىك كورسەتۋى قاجەت. ويتپەگەن جاعدايدا, كەڭشىلىك ادامدى باسسىزدىققا باستايدى. سوندىقتان بولار, دانىشپاندار: پالە مەن قيىنشىلىققا ءمۇمىن سابىرلىق ەتەر, ال امانشىلىققا تەك سىددىق ادام عانا سابىرلىق تانىتار». سوندىقتان, مال-دۇنيەنى, ايەلدى, بالا-شاعانى قۇراندا فيتنا, ياعني ازعىرۋ دەپ سۋرەتتەگەن. «ەي, مۇميندەر! سەندەردى مالدارىڭ, بالالارى اللانى ەسكە الۋدان توسپاسىن. الدەكىم بۇنى ىستەسە, مىنە, سولار, زيان تارتۋشىلار» مۇنافيقۋن سۇرەسى, 9-ايات.
ەكىنشىسى, قۇلشىلىققا – سابىرلىق تانىتۋ. پەندە قۇلشىلىق ەتۋدە سابىرلىققا ءزارۋ. تاعات-عيبادات ەتۋدە سابىرلىق تانىتۋ وتە اۋىر. ويتكەنى, ءناپسى بولمىسىندا قۇلشىلىقتى جاقتىرمايدى, ول تاڭىرلىكتى قالايدى.
دەمەك, قۇلشىلىق جالپىلاما ناپسىگە اۋىر تيەدى. ءناپسى ناماز سياقتى قۇلشىلىقتى كەيدە جالقاۋلىق سەبەپتى ۇناتپايدى, زەكەت سياقتى قۇلشىلىقتى ساراڭدىق سەبەپتى ۇناتپايدى جانە قاجىلىق سياقتى عيباداتتى جالقاۋلىق ءھام ساراڭدىق سەبەپتى ۇناتپايدى.
قۇلشىلىققا قاتىستى پەندەگە ءۇش سابىرلىق قاجەت.
قۇلشىلىققا اۋەلى نيەتتى, ىقىلاستى تۇزەتىپ, ريانىڭ تۇزاعىنان قۇتىلۋ ءۇشىن سابىر كەرەك. سوندىقتان پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «راسىندا امالدار نيەتكە ساي…», – دەگەن.
امال ەتىپ تۇرعان ساتتە اللا تاعالانى ۇمىتپاۋ. امالىن ورىنداپ بولعانشا شارتتارى مەن ادەبىن ورىنداۋدا جاقۋالىق تانىتپاۋ. بۇل – سابىردىڭ ەڭ اۋىرىنا جاتادى. «يمان كەلتىرىپ, ىزگى ءىس ىستەگەندەر, البەتتە ولاردى ءجانناتتىڭ استىنان وزەندەر اعاتىن جوعارعى ورىندارىنا ورنالاستىرامىز دا, ولار وندا ماڭگى قالادى. عامال ىستەۋشىلەردىڭ سىيلىعى نەندەي تاماشا. سونداي سابىر ەتىپ, راببىلارىنا تاۋەكەل ەتەدى» (عانكابۋت سۇرەسى, 58-59 اياتتار).
امالدى ورىنداپ بولعان سوڭ ريا, سۋما, ۋجب سەكىلدى امالدى جويىپ جىبەرەتىن ارەكەتتەرگە سابىرلىلىق ەتۋ كەرەك. «ەي, مۇميندەر! اللاعا, اقيرەت كۇنىنە سەنبەي ادامدارعا كورسەتۋ ءۇشىن مال سارىپ قىلعان كىسىدەي, ساداقالارىڭدى مىندەت قىلۋ, رەنجىتۋمەن جويماڭدار…» (باقارا سۇرەسى, 264-ايات). ءيا, كىمدە-كىم ساداقا بەرىپ بولعان سوڭ, مىندەتسىنۋ جانە مۇقاتۋعا توقتاۋ ەتە الماسا, امالى جويىلادى.
ەكىنشى ءتۇرى, كۇنا ىستەرگە سابىرلىق ەتۋ. پەندە وسى جاعدايدا سابىرلىققا اسا مۇقتاج بولماق. اللا تاعالا كۇنا اتاۋىن مىنا ءبىر اياتتا ەكى اۋىز سوزبەن ايتقان:«نەگىزىندە اللا ادىلەتتى, يگىلىكتى جانە اعايىنعا قارايلاسۋعا بۇيىرادى. جانە دە ارسىزدىقتان, قارسىلىقتان ءام دورەكىلىكتەن تيادى. سەندەرگە ناسيحات بەرەدى…» (ناحل سۇرەسى 90-ايات).
پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «مۋھاجير (كوشۋشى) – جاماندىق اتاۋىنان قاشقان ادام. مۋجاھيد (كۇرەسۋشى) – ءوز ناپسىسىمەن كۇرەسۋشى» دەگەن.
كۇنا جاساماۋعا سابىرلىلىق ەتۋ پەندەگە وتە قيىن ەكەن. اسىرەسە, كۇنا كىسىنىڭ ادەتىنە اينالسا. سونداي-اق, جامان ءىس وڭاي جاسالاتىن بولسا, ونداي ىسكە سابىرلىلىق ەتۋ ەكى ەسە قيىن كەلەدى. مىسالى, عايبات, وتىرىك ءسوز, جالعان ماقتاۋ سەكىلدى تىلمەن جاسالاتىن كۇنالارعا سابىرلىلىق ەتۋ قيىن. ويتكەنى, بۇل كۇنانى جاساۋ وتە جەڭىل.
سىرتتان بولعان وزگەنىڭ جابىرىنە سابىرلىق ەتۋ ەكىگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, ادامدار تاراپىنان بولعان ءىس-ارەكەت, ءسوز, جەكە وزىنە نەمەسە مال-مۇلكىنە ءتيىسىپ ءجابىر بەرۋى. بۇل جايلى كەيبىر ساحابالار (ر.ا.) «كىسى ءجابىر-جاپاعا سابىرلىلىق ەتە الماسا, ونىڭ يمانىن يمان دەپ ەسەپتەمەيتىنبىز» دەگەن ەكەن. «راسىندا, بىزگە تۋرا جولدارىمىزدى كورسەتكەن اللاعا سەنىم ارتپايتىن نە بولدى؟ بىزگە تارتتىرعان جاپالارىنا البەتتە سابىر ەتەمىز. ەندەشە, اللاعا سەنىم ارتۋشىلار تاۋەكەل ەتسىن دەدى» (يبراھيم سۇرەسى 12-ايات).
ءبىر كۇنى اللا ەلشىسى (س.ع.س.) مال-مۇلىكتى ادامدار اراسىندا ءبولىپ تاراتادى. مۇسىلمانشىلىقتى قابىلداعان دالا ارابتارىنىڭ كەيبىرى «بۇل اللا ريزاشىلىق قالاپ جاسالعان ءبولىس ەمەس» دەيدى. بۇل ءسوز اللا ەلشىسىنە (س.ع.س.) جەتكەن كەزدە: ءجۇزى قىپ-قىزىل بولىپ: «مەنىڭ باۋىرىم مۇسانى اللا تاعالا راحمەت ەتسىن, ول بۇدان كوپ نارسەمەن ءجابىر كوردى, بىراق سابىر ەتتى» دەگەن ەكەن.
«ولاردىڭ ايتقاندارىنا سابىر ەت. ولاردان سىپايى تۇردە ايىرىل» (مۋززامميل سۇرەسى 10-ايات).
بۇل – ادامنىڭ قالاۋىنا كىرمەيتىن قيىندىقتار. بۇل جاقىن جاننىڭ قايتىس بولۋى, مال-دۇنيەدەن ايىرىلۋ, اۋىرىپ دەنساۋلىقتان ايىرىلۋ سياقتى. جالپى ايتقاندا, ادامنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپاشىلىقتار. يبن ابباس (ر.ا.) سابىرلىق قۇراندا ءۇش تۇرگە بولىنگەن: اللا تاعالانىڭ پارىزىن ورىنداۋ ءۇشىن سابىرلىق ەتۋ, بۇل سابىرلىلىقتىڭ ءۇش ءجۇز دارەجەسى بار. ەكىنشى – اللا تاعالانىڭ تىيىمىنا سابىرلىلىق ەتۋ, بۇل سابىرلىلىقتىڭ التى ءجۇز دارەجەسى بار. ءۇشىنشى – پالەكەتكە اۋەلدى سوققى كەزىندە سابىرلىلىق ەتۋ, بۇل سابىرلىلىقتىڭ توعىز ءجۇز دارەجەسى بار. بۇل قوسىمشا سابىرلىلىق بولا تۇرا نەگىزگى پارىز سابىرلىقتان جوعارى باعالانۋىنىڭ سىرى ءاربىر ءمۇمين تىيىم ىسكە سابىر ەتە الادى, – دەپ تۇسىندىرگەن.
مۇسىلمان باۋىرلار! ورازانىڭ شىنايى ءمان-ماعىناسىن ۇعىنا وتىرىپ, قاسيەتتى ايدىڭ ەڭ ماڭىزدى ساباعى سابىرلىلىقتى ءون بويىمىزعا سىڭىرەيىك!
رۋسلان قامباروۆ,
«نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ نايب يمامى
