سۇڭعاق بويلى, قياق مۇرتتى, شارالى كوزى نۇرلى جىگىت اعاسى تەاتردىڭ تار دالىزىندە قارسى كەلە جاتتى. قاسىما تاقاعاندا سالەم بەرىپ, ءوزىن كۇتىپ تۇرعانىمدى ايتتىم. جىلى جىميىپ, كابينەتىنە قاراي جول باستادى. اڭگىمەلەپ وتىرعان كەيىپكەرىمىز – قاي جاعىنان قاراساڭىز دا, سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلى ازامات. ءداستۇرلى ءانشى, اقىن, اكتەر. قاللەكي تەاترىنىڭ ادەبي ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى – قانات ءجۇنىسوۆ.
سىرباز دا, تاكاپپار, قۇددى بۇگىنگىنىڭ ساكەنى. ساكەنى دەۋىمىزدىڭ دە وزىندىك سىرى بار. بالكىم, قاناتتى بۇرىن-سوڭدى ساحنادان كورمەگەن وقىرمان ونىڭ س.سەيفۋلليننىڭ وبرازىن تالاي مادەني ىس-شارالاردا سومداپ جۇرگەن اكتەر ەكەندىگىنەن بەيمالىم دە شىعار.
ءوڭىنىڭ ۇقساستىعىن ايتۋلى تۇلعاعا ءتان كەربەزدىكپەن ۇشتاستىرعانداي كورىندى بىزگە. اقىننىڭ بولمىسىن اينىتپاي سومداپ جۇرگەن سوڭ, ونى ءوز جانىنا جاقىن بالايتىنى دا – تابيعي كورىنىس. 2007 جىلى قايرات باەكەنوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەشىندە ورىندالاتىن 25 ءاننىڭ ءسوزىن جازعان قانات ءوزى دە بايعازىعا ءان سالماققا نيەت ەتىپتى. كومپوزيتور دوسى قايراتتىڭ شىعارعان انىنە ارناپ ولەڭ جازدى. انىن تىڭداپ وتىرىپ ويىنا قايتا-قايتا: «اق بوز اتىم تۇلپار ارۋلار بولعان ىڭكار, اقيىق ساكەن سۇڭقار» دەگەن تىركەستەر ورالا بەرگەنىن ەسكە الدى بىزبەن اڭگىمەسىندە.
سول ساتتە «ساكەن-سۇڭقار» ءانى تۋىپ, ساحناعا تۇڭعىش رەت ق.باەكەنوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە تارتۋ ەتىپ, تۇساۋىن كەستى. كەيىن بۇل ءاننىڭ بەينەبايانى دا ءتۇسىرىلىپ, كورەرمەنگە ۇسىنىلدى. باس كەيىپكەردى سومداپ, انىن دە شىرقاعان قانات جۇنىسوۆتىڭ ءوزى بولدى.
كەلەشەكتە س.سەيفۋلليننىڭ ومىرى جايلى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋ دە كوكەيىندە ءجۇر ەكەن. «ساكەننىڭ بار «كىناسى» كەڭەس وكىمەتىنە قۇلاي سەنگەنىندە. ايتپەسە, ول بار جان-تانىمەن ۇلتىنا قىزمەت ەتتى. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 50 جىلدىعىن ءوزى باس بولىپ وتكىزىپ, ونى «ۇلتتىڭ ۇستازى» دەپ دارىپتەگەن, ال, ماعجان تۇرمەدەن شىققاندا جاعدايىن جاساپ, جۇمىس بەرگەن, شاكارىم قاجىنىڭ كىتابىن شىعارعان ساكەن ەدى. شاكارىم – ول كەزدە الاش ءبيىنىڭ سوتى بولعان ادام. سول ۋاقىتتا ولارعا ونداي قۇرمەت كورسەتپەك تۇگىلى, اتىن ايتۋدىڭ وزى قيىن بولعان. «كيرگيز» دەگەن اتتان ارىلتىپ, قازاق دەگەن اتتى قايتارعان – ساكەن! وسىنداي ۇلتتىق مۇددە ۇشىن جاساعان دۇنيەلەرى وز باسىنا سور بولعان » دەيدى قانات ءجۇنىسوۆ.
ول سوڭعى كەزدە ءوزىنىڭ كوبىنە تەك دراماتۋرگياعا عانا دەن قويىپ جۇرگەنىن دە ايتتى. اقساپ جاتقان قازاق دراماتۋرگياسىنا سونى لەپ, توسىن قۇبىلىس اكەلۋ تەندەنتسياسى ازىرگە بەلەڭ الا قويعان جوق. دەگەنمەن, قوعامداعى اششى شىندىقتى جەتكىزۋگە باعىتتالعان ءىشىنارا تولىمدى دۇنيەلەر تۋىپ جاتقانى راس. ولار ساحنادان كورىنىس بەرگەندە عانا وسىنداي تۋىندىلار دا بار ەكەن-اۋ دەگەن ويدا قالاسىڭ. سونداي سپەكتاكلدىڭ بىرى – قاللەكي تەاترىندا كوپتەن قويىلىپ كەلە جاتقان «ماحاببات مەلودراماسى».
دراماتۋرگ – قانات ءجۇنىسوۆ. ال, ونىڭ قالامىنان تۋعان «عاشىقتار حيكاياسىن» ەلىمىزدىڭ بارلىق دەرلىك وڭىرلىك تەاترلارى قويىپ شىقتى. «ءبىر قىزىعى, بىر سپەكتاكلدى ءار تەاتر ءارتۇرلى قويادى. ءار رەجيسسەردىڭ وزىندىك قولتاڭباسى انىق بايقالادى. العاشقى اتاۋىن وزگەرتكەن رۇستەم ەسداۋلەت ەدى» دەيدى ءوزى. ول قازىر دراماتۋرگيانى تۋ قىلىپ ۇستاپ, قازاق ساحناسىندا تىڭ لەپ اكەلەر دۇنيەلەر جازۋعا ۇمتىلىس جاساپ ءجۇر. ادەبيەت ءبولىمىن باسقارماي تۇرعاندا, توعىز جىل قاتارىنان ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە دارىس بەرگەن. «ناعىز جانىپ تۇرعان جالىندى جاستىعىمدى كابينەتتە وتكىزىپ العانىم-اي دەپ وكىنەم. تەاتردا باعىمدى سىناۋدىڭ ورنىنا, ۋاقىتىمدى ءتالىم بەرۋگە ارناپپىن. قازىر ءدارىس بەرۋگە تاجىريبە دە تولىستى, جاسىمىز دا كەلىسەر ەدى» دەگەن سوزدەرىنەن قولى جەتپەي قالعان اققۋ ارمانىنا دەگەن اسقاق ڭسارى انىق ءبىلىندى.
قازىرگى كەزدەگى تەاتر مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدى ول بالاباقشادان باستاۋ كەرەك دەگەن پىكىرىن ورتاعا سالدى. بالانىڭ ءبارى تۇگەل تەاترال بولىپ كەتپەسە دە, ساحنا سيقىرى بالا تانىمىن تەرەڭدەتىپ, ويلاۋ كوكجيەگىن كەڭەيتە بەرمەك. ەشكىمدى ەشقاشان كۇرزىمەن ۇرىپ مادەنيەتتى ەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ساحنادا ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەيتىن, استارلاپ بولسا دا قازاقتىڭ «مەنىن» اڭعارتاتىن تالعامدى دۇنيەلەردى كوبەيتۋ قاجەتتىلىگى بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى دەيدى ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز.
«ەل بولام دەسەڭ, بەسىگىڭدى تۇزە»دەگەن سياقتى تەاتر مادەنيەتىن قالىپتاستىرامىز دەسەك, قۋىرشاق تەاترىن قازاقى سيپاتتى ەتىپ قالىپتاستىرۋ شارت» دەگەنىنە دەن قوياسىڭ. داستۇرلى اننەن ساباق بەرە ءجۇرىپ, تالاي ونەر دودالارىندا شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان انشىلەر قاناپيا جۇكەنوۆ, سەيداحمەت شاحرەزات, انار ابيەۆانى تاربيەلەپ, قاتارعا قوسىپ, الامانداعى جەڭىستەرىنە مۇرىندىق بولعان ۇلاعاتتى ۇستازدىعى جانە بار.
قاي جاعىنان الىپ قاراساڭىز دا, قانات ءجۇنىسوۆ – ايرىقشا تۋىندىگەر. ول – قازىردىڭ وزىندە 200-گە جۋىق ءاننىڭ ءسوزىن جازعان اقىن. قاناتتىڭ اندەرىن «بايتەرەك», «الامان», «دابىل» توپتارىنىڭ, دوس, جازگۇل, قايرات باەكەنوۆ جانە كوپتەگەن انشىلەر ناقىشىنا كەلتىرىپ ايتىپ ءجۇر. ءارى ولاردىڭ كوپشىلىگى حالىق اراسىندا كەڭ تانىمال. ماسەلەن, «حانشايىمسىز» قازاق تويىنىڭ ءسانى كەلە مە؟ وسىدان-اق ونىڭ بويىنداعى تالانتىنىڭ سارقىلماس تۇڭعيىق ەكەنىن مويىندايسىز.
قانات ءجۇنىسوۆتىڭ بەرگەنىنەن ءالى دە بەرەرى مول ەكەندىگىندە داۋ جوق. ونىڭ تەاتر ونەرىنە دەگەن كىرشىكسىز سۇيىسپەنشىلىگى كۇن-ءتۇن دەمەي, جاڭا سپەكتاكلدەر جازۋعا ۇمتىلدىرىپ جاتىر. «تالانتى – قۇنارلى توپىراق بولسا, ەڭبەگى ەگىلگەن ءدان» بولىپ قازاق تەاترىنىڭ بولاشاعى ۇشىن توگىلگەن ماڭداي تەردىڭ وتەۋى دە از بولماس دەپ ويلايمىز. ۇلتىن ساكەندەي سۇيىپ, قازاقىلىقتىڭ لەبىنە تىڭنان تۇرەن سالۋعا تىرىسىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ قايسار بولمىسىنا تانتى بولدىق.
شىنار ءابىلدا
