سوڭعى ۋاقىتتا عالامتور دەگەن عالاماتتىڭ ومىرىمىزگە مىقتاپ ەنگەنىنە قاراماستان, ادامزات بالاسى ءالى دە بولسا, كوك جاشىكتەگى كينودان باس تارتا الار ەمەس.
«كۇن كوسەمنىڭ» عاسىر بۇرىن ايتقان «بارلىق ونەردىڭ ىشىندەگى ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – كينو!» دەگەن ۇرانىنىڭ ءالى كۇنگە ماڭىزدىلىعىن جويماعانى عوي, دەمەك. جويعانى بىلاي تۇرسىن, كينو تەك شىعارماشىلىق تۋىندى عانا ەمەس, كينو – ساياسات, كينو – يدەولوگيالىق قارۋ سانالىپ جۇرگەن جوق پا قازىر.
يدەولوگيا دەمەكشى, ۇلى وتان سوعىسى تۇسىندا كينو ونەرى راسىندا كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ جىگەرىن جانىپ, رۋحىن كوتەرەتىن, بىرلىككە ۇندەيتىن يدەولوگيالىق كۇش رەتىندە قولدانىلدى.
«…ەرەۋىل اتقا ەر سالماي,
ەگەۋلى نايزا قولعا الماي
ەرلەردىڭ ءىسى بىتەر مە…»
قارشاداي قازاق قىزىنىڭ داۋسى بۇكىل مايدان دالاسىن كەزىپ كەتتى.
بۇل – ءماجيت بەگاليننىڭ «مانشۇك تۋرالى ءان» ءفيلمىنىڭ ءبىر ساتتىك سيۋجەتى.
ءتىلى بولەك بولعانىمەن, تىلەگى ءبىر جاۋىنگەرلەر قازاقتىڭ قايسار قىزىنىڭ نە ايتپاق بولعانىن جانارىنان-اق ۇققان ەدى سول جولى. ولەڭ ولاردى رۋحتاندىرىپ جىبەردى.
ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرى, قازاق حالقىنىڭ اياۋلى پەرزەنتى باۋىرجان مومىشۇلى جايلى تۇسىرىلگەن «ەل باسىنا كۇن تۋسا» ءفيلمى دە – ءماجيت بەگاليننىڭ ەڭبەگى. كەزىندە تالاس-تارتىسپەن ەكرانعا جىبەرىلگەن فيلمدە 1941 جىلى ماسكەۋ تۇبىندەگى ۆولوكولامسك باعىتىندا سوعىسقان پانفيلوۆ ديۆيزياسى جايلى باياندالادى.
فيلمدەگى رەجيسسەردىڭ شەبەرلىگى, قازاق ۇلىنىڭ باتىرلىعى سونا-ا-اۋ كۋبانىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى فيدەل كاسترونى ەرەكشە تاڭداندىرعان دەسەدى. ءتىپتى, باتىر بابامىز كۋبانىڭ بۇرىنعى باسشىسىنىڭ ۇلگى تۇتار تۇلعاسى بولىپتى.
تامىلجىپ تۇردى تاڭ مۇندا…
بىراق, سول مۇلگىگەن تىنىشتىقتى سۇم سوعىس بۇزدى. ەرلەرمەن بىرگە يىقتارىنا قارۋ ءىلىپ, قىزدار دا مايدانعا اتتاندى.
زەنيتشى قىزدار – جەنيا كومەلكوۆا, ريتا وسيانينا, ليزا بريچكينا, گالينا چەتۆەرتاك, سونيا گۋرۆيچ جانە مەيىرىمدى ستارشينا – فەدوت ۆاسكوۆ. بۇل – بوريس ۆاسيلەۆتىڭ رومانى جەلىسىمەن 1973 جىلى تۇسىرىلگەن Cتانيسلاۆ روستوتسكيدىڭ «ا زوري زدەس تيحيە…» ءفيلمىنىڭ كەيىپكەرلەرى.
«…جەرگىلىكتى ۇرىس. بۇل ۇرىستا قىزدار كىشكەنتاي ورماندى نەمەسە تەمىرجولدى قورعاۋ ءۇشىن عانا ارپالىسقان جوق. ۇلى جەڭىس جولىندا ارپالىستى. ءاربىر قىز سياقتى بۇلار دا ماحابباتتى, ادالدىقتى, باقىتتى وتباسى قۇرىپ, اياۋلى انا بولۋدى ارماندادى. بىراق, بارلىق ارماندارى مەن ۇمىتتەرى, ولەڭ كىتاپتارى, تىعىپ ۇستاعان اتىرلەرى, تاراعى مەن ايناسى وسى ءبىر سۋىق, سولتۇستىك ايماقتا اۋزى مىقتاپ بايلانعان اسكەري قاپشىقتا ماڭگىگە قالىپ قويدى…» دەپ جازادى كەي دەرەكتەردە.
كەزىندە جۋرناليستەر اتالمىش پوۆەستىڭ اۆتورىنان: «شىعارماڭىزدا نەگە بەس قىزدى دا ءولتىردىڭىز؟» دەپ سۇراعاندا, «جەڭىس ءۇشىن!» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. راسىندا دا, ولار بەيبىت تاڭنىڭ اتۋى مەن بەيبىت كۇننىڭ باتۋى جولىندا جاندارىن قيىپ ەدى.
انا تۋرالى اڭىز
بۇل ءامينا ومىرزاقوۆانىڭ باعىن اشقان كارتينالاردىڭ ءبىرى بولدى. اكتريسانىڭ ءوزى سولاي جازادى.
1967 جىلى ماسكەۋدىڭ «يسكۋسستۆو» باسپاسىنان جارىق كورگەن «التىن قور. كەڭەس كينوسىنىڭ 100 ءفيلمى» دەگەن كىتاپقا قازاق كينوسىنا اتاق پەن داڭق اپەرگەن وسى فيلم دە ەندى. «انا تۋرالى اڭىز» الەمنىڭ 37 ەلىن ارالاپ شىقتى. 1964 جىلى كارلوۆى ۆارىداعى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدە قۇرمەتتى ديپلومعا يە بولدى. باستى ءرولدى سومداۋشى ءامينا اپامىز سول جىلدارى بۇكىلوداقتىق كينوفەستيۆالدە انا بەينەسىن شەبەر سومداعانى ءۇشىن ارناۋلى ديپلوممەن ماراپاتتالدى.
تانىمال فيلمدەر ءتىزىمى
جاقىندا وتاندىق ءباسپاسوزدىڭ بىرىندە مىناداي مالىمەت جاريالاندى.
سوعىس تۋرالى فيلمدەردىڭ ەڭ مىقتىسىن انىقتاۋ ماقساتىمەن Superjob.ru زەرتتەۋ ورتالىعى حالىق اراسىندا ارنايى ساۋالناما جۇرگىزگەن عوي. سويتسە, ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 22 پايىزى كەڭەستىك اكتەر, رەجيسسەر لەونيد بىكوۆتىڭ 1973 جىلى تۇسىرگەن «ۇرىسقا تەك قارتتار تۇسەدى» («ۆ بوي يدۋت ودني ستاريكي») ءفيلمىن اتاپتى.
ەكىنشى ورىندى 16 پايىز داۋىسپەن 1973 جىلى تۇسىرىلگەن ستانيسلاۆ روستوتسكيدىڭ «تامىلجىپ تۇر تاڭ مۇندا…» («ا زوري زدەس تيحيە…») ءفيلمى, ءۇشىنشى ورىندى رەجيسسەر تاتيانا ليوزنوۆانىڭ «كوكتەمنىڭ ون جەتى ءساتى» («سەمنادتسات مگنوۆەني ۆەسنى») تەلەسەريالى, ءتورتىنشى ورىندى 1971 جىلى شىققان ۆلاديمير روگوۆتىڭ «وفيتسەرلەر» («وفيتسەرى») ءفيلمى, بەسىنشى ورىندى سەرگەي بوندارچۋكتىڭ 1975 جىلى شىققان «ولار وتان ءۇشىن شايقاستى» («وني سراجاليس زا رودينۋ») ءفيلمى, ال التىنشى ورىندى 2001 جىلى كورەرمەنگە جولداما العان «44-ءىنشى جىلدىڭ تامىزى» («ۆ اۆگۋستە 44-گو») كينوكارتيناسى يەمدەنىپتى.
شىنار دوسان
P.S.
1941-1945 جىلدارداعى قاندى قىرعىنعا قازاقستاننان 1 ميلليون 300 مىڭداي ۇل مەن قىز اتتاندى. ءبارi دە جانقيارلىقپەن سوعىستى. 500-دەن استامى ەلگە باتىر اتانىپ ورالدى. 500-دەن استامى!
كينو تۇسىرەم دەۋشىگە, وسى بەس ءجۇز ادامنىڭ كوزسiز ەرلىگى-اق بەس ءجۇز فيلمگە ارقاۋ بولار ەدى-اۋ. ال, سول بەس ءجۇز ءفيلمنىڭ ەڭ قۇرىعاندا بىرەۋى وسى رەيتينگتىڭ بەلورتاسىنان تابىلماس پا ەدى…
