اياقتالىپ قالعان ايدىڭ سوڭعى جەكسەنبىسى مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى بولىپ سانالادى. ەندەشە 30 قىركۇيەكتە ءتول مەرەكەسىن اتاپ وتەتىن رۋحاني ءومىردىڭ ايناسىن قالىپتاستىراتىن ونەرپازدارىمىزدى ايتۋلى كۇندەرىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ, استانانىڭ مادەني ومىرىندەگى بيىلعى تولايىم تابىستارعا توقتالا وتسەك.
ۇستىمىزدەگى جىلى اتالمىش سالادا از وزگەرىس بولعان جوق. ەڭ الدىمەن ەلوردامىزدىڭ «استانا – تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى» بولىپ, جىل باسىنان الەمدىك مادەني شارالار كىندىگىنە اينالىپ وتىرعانىن ايتقىمىز كەلەدى.
ەلوردانىڭ ەرەكشە مارتەبەسى
تۇركسوي-عا مۇشە 14 ەلدىڭ ىشىندە استانا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ مادەني ەلوردا مارتەبەسىن يەلەندى جانە 2012 جىل استانا جىلى دەپ جاريالاندى. مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي حابارلاعانداي, استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى مەن مينيسترلىك بىرلەسە وتىرىپ «استانا – تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى» جىلىن وتكىزۋ جونىندە ناقتى جوسپار ازىرلەدى. جوسپار بويىنشا, تۇركى تىلدەس ەلدەرمەن ءتۇرلى فورماتتاعى بىرقاتار شارالار جۇزەگە استى. فولكلورلىق بي توپتارىنىڭ فەستيۆالى, «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» اتتى كوشپەلى وركەنيەتتەر فەستيۆالى, ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا وتكەن «ۇلى دالا سازى» ءداستۇرلى ورىنداۋشىلاردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالى, «جاڭا الەمدەگى ەۋرازيالىق مادەنيەت» حالىقارالىق فورۋمى, تمد ەلدەرى زاماناۋي كومپوزيتورلارىنىڭ كامەرالىق مۋزىكا فەستيۆالى, تمد ەلدەرى ەتنوگرافيالىق فيلمدەرىنىڭ «سامۇرىق-ەتنو-فەست» كينوفەستيۆالى بيىل العاش رەت ەلوردادا وتكىزىلدى. دەلفي ويىندارى, جەتەكشى تەاترلار مەن ونەر ۇجىمدارىنىڭ گاسترولدىك كونتسەرتتەرى ۇيىمداستىرىلدى.
«استانا – تۇركى الەمىنىڭ مادەني ەلورداسى» جىلىنىڭ اياسىندا قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتى بيىلعى 27 تامىز جانە 5 قىركۇيەك ارالىعىندا كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنعان «جاڭا مىڭجىلدىقتىڭ جاڭا استاناسى» اتتى تۇركىتىلدەس ەلدەر فوتوسۋرەتشىلەرىنىڭ كورمەسىندە تۇركىتىلدەس ەلدەردەن قاتىسقان 25 فوتوسۋرەتشىنىڭ تۋىندىلارى قويىلدى. ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا عيماراتىندا تۇركىتىلدەس ەلدەر سۋرەتشىلەرىنىڭ IX كەزدەسۋى وتكىزىلدى. قازىرگى زامانعى ونەر مۇراجايىندا قازاقباي اجىبەكۇلىنىڭ «ارمان دالا» اتتى جەكە كورمەسى اشىلدى. ودان بولەك, مۇسىنشىلەردىڭ 5-كەزدەسۋى ءوتتى. «تەفي-دوستاستىق» ءىى تەلەۆيزيالىق فەستيۆالى اياسىندا جۇمىستار قىركۇيەكتە ءتامامدالدى. استانامىزدىڭ مادەني مەرەيىن اسىرعان اتالمىش جوبا اياسىنداعى مادەني شارالار جىل سوڭىنا دەيىن جالعاسا بەرەدى.
شەكاراسىز ونەر شەرۋى
استاناداعى ەرەكشە مادەني ىنتىماقتاستىقتىڭ كورنەكى دالەلى رەتىندە ماۋسىم ايىندا وتكىزىلگەن قازاقستانداعى ازەربايجاننىڭ مادەنيەت كۇندەرىن ايتساق بولادى. بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايىندا سول ەلدىڭ ونەر شەبەرلەرىنىڭ كونتسەرتى مەن مادەني كۇندەردىڭ اشىلۋىنا ورايلاستىرىلعان «ازەربايجان: ءداستۇر مەن قازىرگى زاماننىڭ توعىسۋى» كورمەسى ۇيىمداستىرىلعان ەدى. مامىر ايىندا وتكەن استاناداعى گوللانديا اپتالىعى دا ەلوردالىقتارعا ءوز يگىلىكتەرىن ۇسىندى. ونىڭ اياسىندا بىرقاتار گوللانديالىق كينوفيلمدەر قازاق كورەرمەنىنە جول تارتتى. الەم تانيتىن گوللاندتىق فوتوسۋرەتشى ەرۆين ولافتىڭ كورمەسىمەن اشىلعان مادەني شارالار ءبىر اپتا بويى كوپشىلىك كوزايىمىنا اينالعان ەدى.
قازىرگى تاڭدا الەمدە تەڭدەسى جوق كانادالىق «ديۋ سولەي» تسيركى استانانىڭ مەرەكەسىنە ارنايى شوۋ قويدى. شوۋدى ۇيىمداستىرۋعا تيمۋر بەكمامبەتوۆ سەپتەسىپتى. ولاردىڭ ەرەكشەلىگى دە, وزگەشەلىگى دە تەك ادام بويىنداعى دارحان دارىن مەن عاجايىپ تالانتتىڭ قارىمىن شىڭداي وتىرىپ, كورەرمەندى تاڭ تاماشا قالدىرۋ. «استاناعا ارنالعان باعدارلامانى نەبارى 1,5 ايدا دايارلاپ, بار-جوعى 60 مينۋتقا سىيعىزدىق» – دەپ باعدارلامانىڭ قويۋشى رەجيسسەرى ۆەرونيك ديۋسسونىڭ ايتقانىنداي, ءوزى اسىعىس جاسالسا دا كورەرمەنىن تاپجىلتپاي 60 مينۋت ۇستاعان كەرەمەت شوۋدى كورگەن دە ارماندا, كورمەگەن دە ارماندا.
سونداي-اق, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا «وپەراليا-2012» فەستيۆالىنىڭ اياسىندا «الەمدىك وپەرانىڭ جۇلدىزدارى» اتتى كونتسەرت ءوتتى. ەۋروپانىڭ جەتەكشى تەاترلارىنىڭ وپەرا انشىلەرى دجۋزەپپە ۆارانو مەن سيلۆيا داللا بەنەتتا ساحنادا ونەر كورسەتتى. ەلوردالىق ونەرسۇيەر قاۋىم ولاردى جىلى قابىلدادى.
استاناداعى ەڭ تانىمال مادەني مەرەكەگە اينالعان جوبا ول «شابىت» شىعارماشىل جاستار بايقاۋى ەكەنى راس. بيىل بۇل بايقاۋ قاتارىن رەسەي حالىق ءارتىسى دەنيس ماتسۋەۆتىڭ قولداۋىمەن اشىلاتىن «استانا اككوردتارى» فەستيۆالى تولىقتىرماق. جۋىردا عانا ارنايى تۇساۋكەسەرى بولعان فەستيۆال كەلەر جىلدىڭ كوكتەمىندە شىمىلدىق تۇرەدى. تالاپتى جاستاردى ونەر بيىگىنە تالپىندىراتىن ۇستاحانا بولادى دەپ سەنىم ارتۋشىلار قاتارى قازىردىڭ وزىندە مول. استانانى الەمگە تانىتىپ جۇرگەن كەزەكتى الامان ول – تيمۋر بەكمامبەتوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتەتىن «Astana» ەكشن-فيلمدەر فەستيۆالى. بۇل فەستيۆال اياسىندا دا كوپتەگەن شەتەلدىك كينوجۇلدىزدار ەلورداعا ارنايى ات باسىن بۇرىپ, ەلدى تامساندىرىپ, وزدەرى دە تاڭداي قاعىپ كەتىپ جاتىر.
«ازيا جاڭعىرىعى» بىرنەشە ەلدىڭ تسيرك ونەرپازدارىنىڭ باسىن قوسىپ, مىقتىلارىن ەكشەپ كەلەتىنى جانە بار.
شەتەلدەردى مويىنداتقان شەبەرلىك
استانا قالالىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى بولات ماجاعۇلوۆتىڭ باستاماسىمەن كوپتەگەن دۋماندى باعدارلامالار جۇزەگە اسىپ جاتىر. ونىڭ قالاداعى مەملەكەتتىك فيلارمونياعا قاراستى بارلىق ونەر ۇجىمدارىن اسپاپتىق, كوستيۋمدىك اسپەكتىدە جاڭارتىپ, سان ەلدىڭ فەستيۆالدەرىنە بارۋىنا ات كولىگىن سايلاپ بەرىپ وتىرعانى ونەرپازدار ەڭبەگىنىڭ باعالانۋى بولىپ تابىلادى. 2011 جىلدان باستاپ استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك فيلارمونياسى كونتسەرتتەردىڭ ساپاسىن كوتەرۋ ماقساتىندا ولاردى فونوگرامماسىز وتكىزۋگە كوشىپ جاتىر. 24 قاڭتاردا مۋزىكالىق فونوگراممانى قولدانباي-اق, قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ەسترادا جانرىنىڭ سوليستەرى ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداپ شىقتى. كورەرمەندەر مۇنداي جاڭالىققا وتە جوعارى باعا بەردى. مەملەكەتتىك فيلارمونياعا قاتىستى ونەر ۇجىمدارى كونتسەرتتەرىنىڭ مازمۇنى مەن رەپەرتۋارىنا بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ەلىمىزدىڭ تاريحي-مادەني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا مەيلىنشە ۇلەس قوسىپ وتىرعان فيلارمونيانىڭ وركەسترى, ۇلت اسپاپتار انسامبلدەرى ءوز رەپەرتۋارلارىن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ تاعىلىمى مول سۇبەلى تۋىندىلارىمەن تولىقتىرا ءتۇستى. «سارىارقا» ۇلت اسپاپتار ءانسامبلىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قر مادەنيەت قايراتكەرى نۇرلان ءحامزيننىڭ ايتۋىنشا, 2011 جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي تولىقتىرۋلار قاتارىنا 76 جاڭا شىعارما قوسىلدى. ولاردىڭ ىشىندە قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ رەپەرتۋارىنا قۇرمانعازى, ماحامبەت, ن.تىلەنديەۆ, ا.جۇبانوۆ, شىعارمالارىنان 28 ءان مەن كۇي ىرىكتەلىپ الىندى. ءدال وسىنداي جولمەن باسقا دا ۇجىمدار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن جاڭارتۋلاردى جۇزەگە اسىردى.
وتكەن جاز ايلارى ەلوردالىق ونەر ۇجىمدارى ءۇشىن ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە تولى بولدى. فيلارمونيانىڭ سيمفونيالىق وركەسترى 21 شىلدە مەن 4 تامىز ارالىعىندا ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە تۋرنە جاسادى. گاسترولدىك كونتسەرتتەرىن اۆستريا, گەرمانيا, يتاليا سىندى ەلدەردە قويۋعا مۇمكىندىك العان باس قالامىزدىڭ ونەرپازدارى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ, شىعارماشىلىق شابىتپەن ەلگە ورالدى. تيۋلن, باد فيۋسسينگ, البا, سوررەنتو, كاپري, كالتادجيرونە, كاتانيا, دجەلا سياقتى قالالارعا ارنايى ات باسىن بۇرىپ, بىرقاتار شەتەلدىك فەستيۆالدەرگە قاتىسىپ, ونەر سايىستارىندا شىڭدالىپ, تىڭدارمانداردىڭ وۆاتسياسىنا بولەندى. ەۋروپا جۇرتشىلىعى قازاقتىڭ وركەسترى ۇسىنعان كلاسسيكالىق تۋىندىلارعا قانشالىقتى ريزا بولسا, قازاق فولكلورىنا دا ەرەكشە ءتانتى بولعانىن ىستىق لەبىزدەرىمەن ءبىلدىردى. وركەستردىڭ تۋرنەسى تۇماندى البيوندا ءوتىپ جاتقان الەمدىك سپورت دوداسىمەن سايكەس كەلىپ, قازاقتاردىڭ جەڭىسى ەلوردالىق مۋزىكانتتاردىڭ دا مەرەيىن ۇستەم ەتتى. قازاقتىڭ ونەرىنە دەگەن ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتقان تىڭدارماندار لەگى ءبىر تولاستامادى. بۇل تۋرنە فيلارمونيا ديرەكتورى ساكەن ءابدىراحمانوۆ پەن باس ديريجەر ابزال ءمۇحيتدينوۆتىڭ كەلىسسوزدەرى ارقاسىندا مۇمكىن بولعانىن ايتپاي كەتپەسكە بولماس. ولار اۆستريالىق «VIENNA IMPRESARIO» اگەنتتىگىمەن كەلىسىپ, ەۋروپا كورەرمەنىن وزگەشە اۋەزدە ونەرلەرىمەن تامسانتىپ قايتتى. 15-23 شىلدە دە بەيجىڭدە وتكەن ءحى دۇنيەجۇزىلىك حور فەستيۆالىنە استانا مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ كامەرالىق حورى قاتىستى. 165 ۇجىمنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعىپ, ارالاس حور سالاسى بويىنشا التىن جۇلدەنى قانجىعالارىنا بايلاپ قايتتى. 10-12 تامىز ارالىعىندا رەسەيدەگى تۋۆا رەسپۋبليكاسىندا ءىىى حالىقارالىق ەسترادالىق ورىنداۋشىلاردىڭ بايقاۋى ءوتتى. بۇل بايقاۋدا ن.بالاپانوۆ ءى ورىندى جەڭىپ السا, د.ماەۆا ءىىى ورىندى يەلەندى. استانانىڭ ونەرپازدارى جاز بويى بيىك اسۋلاردى باعىندىرىپ, قورجىندارىن كوپ جەتىستىككە تولتىرا كەلگەنى بۇكىل قالامىزدىڭ مەرەيىن اسىرۋدا.
ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي ەلوردانىڭ قازاق جانە ورىس تەاترلارىنا «اكادەميالىق» مارتەبە بەرىلسە, سۋداي جاڭا وقۋشىلار سارايى ءوز يگىلىگىن جاس جەتكىنشەكتەرگە ۇسىنىپ ۇلگەردى.
مامىردىڭ 31 كۇنى «1932-1933 جىلدارداعى اشارشىلىق قۇرباندارىنا تاعزىم» اتتى مونۋمەنتتىڭ سالتاناتتى اشىلۋى بولدى. ەكى ميلليونعا جۋىق قۇرباننىڭ رۋحىنا باعىشتالعان مونۋمەنتتى تۇرعىزۋ يدەياسىن ەلباسى ءوزى ايتقان ەدى.
قازاق ونەرىنىڭ بيىگىندە اتتارى التىن ارىپتەرمەن جازىلعان كۇمىس كومەي ءانشى ك.بايسەيىتوۆا مەن بۋىنسىز ءبيشى ش.جيەنقۇلوۆانىڭ 100 جىلدىقتارىن ەل بولىپ تويلادىق. ۇلتتىق مۇراعات قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ك.بايسەيىتوۆانىڭ ءومىرى مەن ونەرىنە ارنالعان قۇجاتتىق كورمە جاسالدى. ەكى الىپقا ارنالعان گالا-كونتسەرتتەر ءوتتى. ولار دا حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاپقان ەرەكشە كەشتەر ساناتىندا.
مۇنداي اتاۋلى مادەني شارالار قاتارىنا كۇنى كەشە عانا وتكەن قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى قادىر مىرزا ءالىنى ەسكە الۋعا ارنالعان ادەبي-مۋزىكالىق كەشتى دە قوسقىمىز كەلەدى.
كسرو حالىق ءارتىسى ءمۇسىلىم ماگوماەۆتىڭ 70 جىلدىعىنىڭ استانادا تويلانۋى ونىڭ انىمەن وسكەن اعا بۋىن وكىلدەرى ءۇشىن عانا ەمەس, جالپى ءاننىڭ قادىرىن بىلەتىن حالىق ءۇشىن تاپتىرماس جان تەبىرەنتەرلىك تولايىم كەش بولدى.
تەاترلار تارتۋى
استاناداعى م.گوركي اتىنداعى تەاتردا ميحايل بۋلگاكوۆتىڭ «مايتالمان شەبەر مەن مارگاريتا» شىعارماسىن ساحنالاندى. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ جۇرەگى داۋالاي قويمايتىن دۇنيەنى استاناعا ماسكەۋلىك «يۋگو-زاپاد» تەاترى الىپ كەلىپتى. گاسترولدىك ساپارمەن ماۋسىم اشقان بۇل تۋىندى ەلوردانىڭ مادەني ومىرىنە تىڭ سەرپىلىس اكەلدى. اتالمىش تەاتر ليتۆالىق رەجيسسەر يوناس ۆايتكۋستى ارنايى شاقىرىپ, يران-عايىپتىڭ «قورقىتتىڭ كورى» پەساسىن ساحنالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. ليتۆا رەجيسسۋراسىنىڭ پاتريارحى سانالاتىن ي.ۆايتكۋس استاناعا العاش رەت تابان تىرەگەن تۇستا «سىزدەردىڭ استانالارىڭىزدان جالىنداعان كۇش پەن سەنىمدىلىك بايقالادى. سەبەبى, بارلىق باعىتتا قوزعالىس بارى كورىنىپ تۇر. باسقا قالالارداعىداي بىرقالىپتى تۇرعان ەش نارسە جوق. بولاشاققا دەگەن ءۇمىت بار» دەگەن ىستىق لەبىزىنەن-اق ونىڭ ەلوردالىق تەاترمەن بىرلەسكەن جوباسى ءبىزدىڭ كورەرمەندەر ءۇشىن توسىن, تارتىمدى سىي بولاتىنىن اڭعارتادى. كوكتەمدە قاللەكي تەاترى ءبىر ەمەس بىرنەشە پرەمەرا وتكىزدى. ونىڭ ىشىندە ۋ.شەكسپيردىڭ «گاملەتى» قازاق كورەرمەنى ءۇشىن كوپتەن ساعىندىرىپ جەتكەن وبراز ەكەنى دە راس. ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترى ەۋروپاعا اسا تانىمال «گوفمان ەرتەگىلەرىنىڭ» تۇساۋىن كەسىپ, كورەرمەندەرىن تاماشا تۋىندىمەن تانىستىرىپ ءوتتى. ال, استانالىق «جاستار» تەاترىنىڭ ورالداعى كەزەكتى جەڭىسى كۇللى ەلوردا تەاترالدارىنىڭ قۋانىشىنا اينالدى. كەشە عانا جەڭىمپاز قويىلىم, م.گوركيدىڭ «رەۆيزور» تراگيفارسى جاڭا ماۋسىمنىڭ شىمىلدىعىن اشتى.
مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان سالتاناتتى كەش بۇگىن بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتەدى.
شىنار ءابىلدا
