قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە» دەۋىنىڭ دە ۇلكەن ءمانى بار. مەملەكەت باسشىسى بيىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا دا قازاق تىلىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. «2020 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەندەردىڭ قاتارى 95 پايىزعا دەيىن جەتەتىن بولادى» دەپ اتاپ كورسەتتى.
مەملەكەت ايرىقشا نازار اۋدارىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماڭىزىن ەل ىشىندە كەڭىنەن ناسيحاتتاپ وتىرعان باسىلىمداردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – ۇلت گازەتى «انا ءتىلى». گازەت ءوزى ومىرگە كەلگەن كۇننەن ۇلتىمىز ءۇشىن قاسيەتتى سانالاتىن قازاق ءتىلىنىڭ جاي-كۇيىن جان-جاقتى قوزعاپ كەلەدى. ءتىل تاقىرىبىنا بايلانىستى ماقالالار «ءتىل تۇعىرى – ۇلت عۇمىرى», «ءتىلى مىقتىنىڭ – ەلى مىقتى», «تولعاۋى توقسان تۋعان ءتىل», «ءتىلىن بىلگەن ءتۇبىن بىلەدى», «ءتىل مەن تۇلعا», «تىلبۇزارعا – توسقاۋىل» سەكىلدى ايدارلارمەن جارىق كورىپ كەلەدى.
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماڭىزىن ناسيحاتتاۋدى ماقسات تۇتقان گازەتكە جۇكتەلەر جاۋاپكەرشىلىك تە زور. سول سەبەپتى دە باسىلىم جىل سايىن جاڭا ايدارلارمەن تولىعۋدا. ماسەلەن, كەيىنگى كەزدەرى گازەت بەتىندە پايدا بولعان «وزىمىزدەن باستايىق», «ۇلى دالا اتاۋلارى», «ايتۇمار», «اقبەرەن», «ءتۇبى ءبىر تۇركىنىڭ ءتىلى ءبىر» سىندى جاڭا ايدارلار – وسىنىڭ دالەلى.
«وزىمىزدەن باستايىقتى» تىلگە توبەسىنەن قارايتىنداردى تاۋبەگە كەلتىرەتىن مىنبەر دەسەك بولادى. ىقشام ءارى سۇراق-جاۋاپقا قۇرىلعان ايدار بۇگىندە كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ ۇلگەردى. ايدار كەيىپكەرلەرىنىڭ ىشىندە پارلامەنت دەپۋتاتتارى, قوعام قايراتكەرلەرى, زيالى قاۋىم وكىلدەرى, ونەر يەلەرى دە بار.
ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ءىرى سالاسى – ونوماستيكا. دەگەنمەن, بۇل سالادا ءالى دە ءوز كەزەگىن, شەشىمىن كۇتىپ تۇرعان ماسەلەلەر جەتەرلىك. وسى رەتتە گازەتىمىزدە «جەرىڭنىڭ اتى – باباڭنىڭ حاتى» اتتى ايدارمەن بۇگىنگى ونوماستيكا سالاسىندا قوردالانىپ قالعان پروبلەمالار كوتەرىلىپ ءجۇر. اسىرەسە, حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن «ونوماستيكا تۋرالى» ارنايى زاڭنىڭ قاجەتتىلىگى جايىندا سان رەت جازىلدى. بۇگىندە جوباسى جاسالعان بۇل زاڭ الداعى ۋاقىتتا قابىلدانار دەگەن ۇمىتتەمىز. بۇدان بولەك ۇلانعايىر ۇلى دالامىزدىڭ وي-شۇقىرى, تاۋ-تاسى, وزەن-كولىنىڭ اتاۋى دا ءتول تاريحىمىزدان تامىر تارتاتىنى بەلگىلى. بۇگىنگى ۇرپاق ونىڭ ءبىرىن بىلسە, بىرىنەن بەيحابار. كەيىنگى بۋىن بابالارى قورعاپ قالعان تۋعان جەردىڭ اتاۋلارىمەن تانىس بولسىن, تاريحىنا ءۇڭىلسىن دەگەن نيەتپەن «ۇلى دالا اتاۋلارى» دەگەن ايدار اشقان ەدىك. ءار وبلىستاعى جەر-سۋ, ەلدى-مەكەن اتاۋلارىنان مول ماعلۇمات بەرەتىن بۇل ايداردى دا وقىرماندار اسىعا كۇتەتىنى بايقالادى.
ال تەرمينولوگيا تۇيتكىلدەرى توڭىرەگىندە ايتارى بار تۇراقتى وقىرماندارىمىز گازەتىمىزدىڭ «تەرمينولوگيا جانە ۋاقىت» ايدارىندا ويلارىن ورتاعا سالا الادى.
تۇركى تىلدەس حالىقتار تىلدەرىندە ءوزارا ۇقساستىقتار مەن ورتاق بەلگىلەر بار ەكەندىگى بەلگىلى. وكىنىشتىسى سول, تۇركى تىلدەس كەي حالىقتاردىڭ تىلدەرى تاريحتان ءوشىپ ۇلگەرسە, ءبىرى جويىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. وسى جانە باسقا دا باۋىرلاس حالىقتاردىڭ تىلدەرى جايىنان «ءتۇبى ءبىر تۇركىنىڭ ءتىلى ءبىر» ايدارى سىر شەرتەدى.
وسى رەتتە گازەتىمىزدىڭ ويلى وقىرماندارى مەن ءتىل جاناشىرلارىنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن «ءسوزتانىم» قوسىمشاسىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. ونىڭ نەگىزگى ماقسات-مۇددەسى – وقىرماندى حالقىمىزدىڭ باي تىلدىك مۇرالارىمەن تانىمدىق, تاعىلىمدىق, ەتيمولوگيالىق, ءتىل مادەنيەتى تۇرعىسىنان تانىستىرۋ.
قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى جىلى پىكىر ءبىلدىرىپ جۇرگەن «التى الاشتىڭ ارداعى», «دۋلىعالى دالا پەرزەنتتەرى», «تاريح تۇڭعيىعىنداعى تاڭبالى سىر» اتتى ايدارلارىمىز دا بار. ۇلتىن ۇلىقتاعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ءومىر-تاريحى جايىندا تۇششىمدى, تاعىلىمى مول زەرتتەۋ-ماقالالار بۇگىندە ءبىر اكادەميالىق جيناققا جۇك بولارداي.
ال «ماحاببات, قىزىق مول جىلدار» – ءسىز بەن ءبىز تانيتىن تۇلعالاردىڭ تاعىلىمدى عۇمىرلارىنان سىر شەرتەتىن حيكاياتتار جيىنتىعى. ۋىلجىعان شاقتاعى ۇمىتىلماس كەزدەر, سەزىم تەربەگەن ساۋلەلى ساتتەر تيەگى دە وسىندا اعىتىلادى. جۇبايلار جاراسىمىنىڭ جازىلماعان قاعيدالارى دا باس كەيىپكەرلەردىڭ اۋزىمەن باياندالادى. ەزۋ تارتىپ وتىرىپ ەسكە الاتىن ەرەكشە كەزدەردى دە كەيىپكەردىڭ وزىنەن ەستيسىز.
گازەتىمىزدەن ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن «شاڭىراق» وتباسىلىق پىكىرالماسۋ وتاۋى مەن «ۇلت بولام دەسەڭ, ۇرپاعىڭدى ويلا» ايدارىنان ءوزارا ۇندەس, مۇددەلەس ماقالالاردى وقۋعا بولادى. تال بەسىك پەن جەر بەسىكتىڭ اراسىنداعى عۇمىر, قازىرگى قازاقتىڭ جايى, انا مەن بالا, اتا مەن نەمەرە, ەنە مەن كەلىن, ۇستاز بەن شاكىرت دەيسىز بە, جالپى «ۇلت پەن ۇرپاق» اتتى ۇلى ۇعىمنىڭ مازمۇنى وسى ايدارلاردا اشىلا تۇسەدى.
ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز – مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى كۇردەلى ماسەلەلەردى جۇيەلى تۇردە كوتەرۋ «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ باستى ماقساتى بولىپ تابىلادى. ەندەشە, قارعا تامىرلى قازاقتىڭ قامىن جەيتىن, اتا ءدىنىمىزدىڭ بۇتىندىگىن ويلايتىن, سالت-ءداستۇردى اسىلدىڭ سىنىعىنداي ساقتايتىن, ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ايالايتىن, ۇرپاعىنا ۇلاعاتتى تاربيە بەرۋدى كوزدەيتىن «انا ءتىلى» گازەتى ءار قازاقتىڭ رۋحاني سەرىگى بولسا ەكەن, ءار شاڭىراق تورىنەن ورىن السا ەكەن دەيمىز.
سامات يبرايم, «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
