قازىر ءبىز حالىقارالىق اۋقىمعا ىلەسىپ, قاڭتاردا قالشىلداپ جاڭا جىل تويلاعانىمىزبەن, «ناۋرىز – قازاقشا جىل باسى» دەپ الاشتىڭ ارىسى احمەت بايتۇرسىنۇلى ايتقانداي, قازاقتىڭ جاڭا جىلى كونە كۇنتىزبە بويىنشا ءاز ناۋرىزعا تۋرا كەلەدى. ول – حالقىمىزدىڭ بار جاقسىلىقتىڭ باستاۋىنا بالاعان ءتول مەرەكەسى, ماعىنالى مەيرامى.
كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ, كەمپىرشۋاق كوبەيگەن, شارۋانىڭ ارقا-باسى كەڭىپ, اققا اۋزى تيگەن, قىتىمىر قىستىڭ ىزعارىنان قۇتىلىپ, سامارقاننىڭ كوك تاسى جىبىگەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن حالقىمىز جاي عانا «جىل باسى» دەپ تويلاعان جوق. ەسەسىنە ۇلتتىق بولمىسىمىزدى, دۇنيەتانىمىمىزدى, فيلوسوفيالىق كوزقاراسىمىزدى, باقىتتى تۇرمىس كەشۋدەگى ارمان-ماقساتىمىزدى دا ءوز بويىنا سىڭىرگەن بۇل مەرەكەدە قازاقى جوسىن بويىنشا وتەلەتىن ىرىم-جىرىمدار دا از بولماعان. سونىڭ ءبىرى ناۋرىز ءتۇنىن دۋمانعا بولەگەن جاستاردىڭ تاماشا ءداستۇرى – ۇيقىاشار.
ناۋرىز كۇنى جەتى بوياۋدىڭ, جەتى دىبىستىڭ, جەتى قات كوك پەن جەتى قات جەردىڭ بالاماسى ىسپەتتى جەتى دامنەن دايىندالعان ناۋرىز كوجە جاسالادى. كارى-جاس دەمەي ءۇي-ءۇيدى ارالاپ, «ۇلىس وڭ بولسىن, اق مول بولسىن» دەپ تىلەپ, بەرەكەنىڭ اسى كوپ كوجەدەن ىشەدى. «ۇلىس كۇنى الدىڭا كەلسە, اتاڭنىڭ قۇنىن كەش» دەپ رەنجىسكەندەر ءبىر-بىرىمەن تاتۋلاسىپ تابىسادى. سونىمەن قاتار بۇل كۇندى اق پەن قارانىڭ, جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ الماساتىن كۇنى دەپ قاراعان حالقىمىز ارايلاپ اتقان اق تاڭدى, شۋاعىن شاشقان التىن كۇندى
ۇيىقتاماي قارسى الۋدى ۇلكەن جاقسىلىققا بالايدى. سوسىن دا ۇلكەندەر جاعى جاڭا جىلدىڭ جايلى, داستارقاننىڭ مايلى بولۋىن, ەل-جۇرتىنىڭ امان, زامانىنىڭ تىنىش بولۋىن ءتۇنى بويى دۇعا-تىلەكتەرىنە ارقاۋ ەتسە, ال جاستار جاعى اي استىندا التىباقان قۇرىپ, كوكتەمنىڭ العاشقى ءتۇنىن انمەن الديلەپ, كۇيمەن كۇمبىرلەتىپ اتىرعان.
باسىنان قىران ۇشپاس قۇز بولمايدى,
جالعاندا جەلدە عانا ءىز بولمايدى.
كۇزەتىپ قىدىر ءتۇنىن وتىرعاندا,
بىلەمىن «ۇيقىاشارسىز» قىز بولمايدى! – دەپ جىگىتتەر جاعى ولەڭدەتسە,
اۋىلدى قورشاي وسكەن قايىڭ بولسا,
قايىڭنان جول تاباتىن جايىڭ بولسا.
ۇيقىڭدى قىز اشپاسا, كىم اشادى؟
«سەلت ەتكىزەر» سىباعاڭ دايىن بولسا! – دەپ قىزدار دا ەسەسىن جىبەرمەيتىن بۇل ءتۇن قازاق جاستارى ءۇشىن رومانتيكاعا تولى «ۇيقىاشار» مەن «سەلت ەتكىزەر» ويىنىمەن ەرەكشەلەنەدى. اتاپ ايتقاندا, وسى ءبىر كوڭىلدى دە كورىكتى تۇندە جىگىتتەر ۇناتقان قىزدارىنا ءسوز سالىپ, بولاشاق جارىن تابۋعا اسىقسا, ال ارۋلار جاعى كوڭىلى اۋعان سەرىسىنە ءوزىنىڭ ۇياڭ سەزىمىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن «ۇيقىاشار» ۇسىنادى. ارۋلاردان كورسەتىلگەن مۇنداي قوشەمەتكە جىگىتتەر دە بەيجاي قاراماي, سالت بويىنشا «سەلت ەتكىزەر» ىرىمىن جاساپ, «ۇيقىاشار» بەرگەن ارۋعا اينا-تاراق, القا-مونشاق, شولپى-شاشباۋ سىيلايدى. كەيدە توسىن سىي كورسەتىپ, «ۇيقىاشاردان» بۇرىن «سەلت ەتكىزەر» ۇسىنعان جىگىتتەرگە يبالى قازاق قىزدارى كەستەلى ورامال سىيلاپ, ءىلتيپات جاسايتىن كەزدەرى دە كەزدەسەدى. وسىلايشا كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن شاعىندا قىز بەن جىگىتتىڭ جۇرەكتەرى دە تابىسىپ, بولاشاق وتباسىن قۇرۋعا العاشقى قادام جاسالادى. قازاق جاستارى ءۇشىن ءاز-ناۋرىز وسى جوسىنمەن قادىرلى, وسى سالتپەن ومىرشەڭ.
«ۇيقىاشاردىڭ» قالاي جاسالاتىنى تۋرالى قالىپتاسقان ولشەم جوق. زەرتتەۋشىلەردىڭ كەيبىرى سوعىمنان قالعان ءسۇر ەتتى نەمەسە جاس ەتتى ۋىزعا سالىپ پىسىرەدى دەسە, كەيبىر زەرتتەۋشىلەر «ۇيقىاشار» اششى قاتىق قوسىپ دايىندالعان بيداي كوجە ءتارىزدى قۋاتتى تاعام دەپ تۇسىندىرەدى. «ۇيقىاشار اششى قىمىزدان نەمەسە ەزگەن قۇرتتان جاسالادى. كەيدە سۇيىتىلعان ايرانعا قۇرتتىڭ سارى سۋىن قوسىپ تا دايىندايدى دەپ تۇسىندىرەتىندەر دە بار. بىراق ءدال قالاي جاسالاتىنى جونىندە ورتاق ولشەم جوق. وسىعان قاراعاندا, «ۇيقىاشار» بەلگىلى ءبىر تاعامنىڭ اتى ەمەس, كەرىسىنشە, تاعامدى سىلتاۋ ەتىپ, ءوزىنىڭ كوڭىلىن, ىڭكار سەزىمىن بىلدىرەتىن ءداستۇردىڭ اتى سەكىلدى.
قوعام دامىپ, ادامزات مادەنيەتىنىڭ توعىسۋى تەزدەگەن بۇگىنگى تاڭدا حالقىمىزدىڭ ءوسىپ-ونۋىنە, جاستارىمىزدىڭ باسىنا شاڭىراق كوتەرىپ, باۋىرىنا قازان اسۋىنا كوپ سەپتىگى تيگەن «ۇيقىاشار» مەن «سەلت ەتكىزەر» دە تۇرمىسىمىزدان الىستاپ, ەسىمىزدەن كوتەرىلىپ بارادى. دەسە دە, ۆالەنتين كۇنى مەن جاڭا جىلدا ءبىر-بىرىنە سىيلىقتار ۇسىنىپ, وزىندىك كادەلەرىن وتەپ جاتاتىن جاستار قازاقتىڭ ءتول مەرەكەسى – ناۋرىزدا وسى ءداستۇردى قايتا جاڭعىرتىپ, قازاق جاستارىنىڭ رومانتيكاعا تولى كۇنى رەتىندە اتاپ ءوتۋدى ادەتكە اينالدىرسا, ەش ابەستىگى جوق.
