قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى تۋرالى العاش جازعان عالىم ش.ءۋاليحانوۆ حالىق اۋىز ادەبيەتىن تۇرگە بولۋگە قاتىستى پىكىرلەر بىلدىرگەن. ادەبيەت تاريحىن داۋىرلەۋ حح عاسىردىڭ باسىندا قولعا الىندى. بۇل تاقىرىپتى العاش قوزعاعان عالىمدار – ا.بايتۇرسىنوۆ پەن ر.مارسەكوۆ.
ادەبيەتتى داۋىرلەۋ – ۇلت رۋحانياتىن تانۋدىڭ نەگىزى, ادەبيەتتانۋ عىلىمىنداعى ەڭ كۇردەلى ماسەلە. سەبەبى ادەبي ءۇردىس – ۇلت تاريحىمەن بايلانىستى داميتىن قۇبىلىس. دەيتۇرعانمەن, ادەبيەتتىڭ ۇلتتىق تاريحپەن ساباقتاستىعىن تانۋ – ۇزاق ىزدەنىستى قاجەت ەتەتىن ەڭبەك.
ر.مارسەكوۆ قازاق ادەبيەتىن داۋىرلەۋ تۋرالى «قازاق ادەبيەتى جايىندا» اتتى بايانداماسىندا ايتقان ەكەن. ول بايانداما 1915 جىلى قازاق گازەتىنىڭ 113-115 نومىرلەرىندە جاريالانعان. وندا قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن: «ءبىرىنشى, ەسكى زامانداعى قازاق اراسىنا جازۋ تارالماي تۇرعان كەزدەگى ءداۋىر, ەكىنشى, جازۋدىڭ حالىق اراسىنا كوبىرەك تاراعان زامانى, ءۇشىنشى, اباي مارقۇمنان بەرى قاراي قازاق ادەبيەتىنىڭ ءۇشىنشى ءداۋىرى باستالادى» دەپ جىكتەدى. ر.مارسەكوۆتىڭ ماقالاسى – جينالىستا جاسالعان بايانداما, تىڭدارمانعا ارنالعان تانىمدىق ماقالا. عىلىمي دالەلدەردەن گورى لوگيكالىق تۇجىرىمدارعا كوبىرەك سۇيەنگەن. مۇندا ادەبيەت تاريحىن كەزەڭگە بولۋدە تاريحي وقيعانى جانە بەلگىلى ءبىر تۇلعانىڭ ءومىرىن نەگىزگە العان. «ادەبيەت تاريحىن ۇلت تاريحىنداعى ءىرى تۇلعالارعا ءيا بولماسا داۋىرلىك سيپات العان ءىرى وقيعالارعا بايلانىستى داۋىرلەيتىن مۇنداي ۇستانىمدى ساكۋلين پ.ن. «سمەشاننىي پرينتسيپ» دەپ اتاعان. بۇل – حح عاسىردىڭ باسىندا ادەبيەتتانۋدا مىقتاپ ورنىققان قاعيدالاردىڭ ءبىرى. مۇنداي ۇستانىم ادەبيەتتىڭ ىشكى دامۋ مۇمكىندىگىن تولىق اشىپ بەرە الماسا دا, ر.مارسەكوۆ زامانى ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق.
تاريحي تۇرعىدان قاراعاندا, «ادەبيەتتانىتقىش» – قازاق توپىراعىندا جازىلعان ادەبيەت تەورياسىنا قاتىستى ەكىنشى ەڭبەك. سوڭعى جىلداردا تارازدان تابىلعان شەيح احمەت قۇدايداد ءتارازيدىڭ 1436-1437 جىلدارى جازىلعان «كوركەم ءسوز ونەرى» اتتى ەڭبەگىن ادەبيەت تەورياسىنا قاتىستى تۇركى تىلىندەگى تۇڭعىش شىعارما دەپ ءجۇرمىز. تاريحي تۇرعىدان قارعاندا, تۇتاس تۇركى الەمى ءۇشىن بۇل ەڭبەكتىڭ بەلگىلى ءمانى بارى انىق, الايدا قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمى ءۇشىن «ادەبيەتتانىتقىشتىڭ ورنىن باسا المايدى. سەبەبى «كوركەم ءسوز ونەرى» – اراب پوەزياسى تۋرالى جازىلعان ەڭبەك. ونى ولەڭ تۇرلەرىنە قاتىستى مىنا دەرەكتەردەن بايقاۋعا بولادى. «كوركەم ءسوز ونەرىندە» ولەڭدى:
« قصیده مستزاد, مسمط ترجیح , مثنوی , رباعی , طعه ,غزل
دەپ ونعا بولگەن. بۇلاردىڭ ءبارى دە – ارابتىڭ ولەڭ تۇرلەرى.
تۇرىك پوەزياسىنان العان مىسالدارىنىڭ ءوزى – تۇركىلىك ولشەمدە جازىلعان ولەڭدەر ەمەس, اراب ولەڭ ولشەمىمەن جازىلعان دۇنيەلەر. مىسالى,
(بايسۇڭقار مىرزانىڭ) مىنا ولەڭىنە نازار اۋدارىڭىز:
فرقتیندا سارغ اولدی المانگیز
ای مسلمان لار یراقان اولماسون
اولما کیم دین فکریم انجه یوقتورور
قورقارام اولسام یراقان اولماسام
بۇل ارابتىڭ «قيتا» دەپ اتالاتىن ولەڭ ولشەمىمەن جازىلعان.
وسىنداي سەبەپتەرگە بايلانىستى شەيح احمەت قۇدايداد ءتارازيدىڭ «كوركەم ءسوز ونەرىن» تۇركى پوەزياسىنىڭ تەورياسى دەي المايمىز.
احمەت بايتۇرسىنوۆ «ادەبيەتتانىتقىش» اتتى زەرتتەۋىندە قازاق ادەبيەتىن «ءدىندار ءداۋىر ادەبيەتى جانە ءدىلمار ءداۋىر ادەبيەتى» دەپ ەكى كەزەڭگە بولەدى. وسىدان ا.بايتۇرسىنوۆ ەڭبەگىندە ادەبيەتتى داۋىرلەۋدىڭ ناقتى ۇستانىمدارى بولعانىن كورەمىز. ول – ادەبيەتتى ءدىن سارىنى مەن مادەنيەتتىڭ اسەرىنە نەگىزدەلە وتىرىپ داۋىرلەۋ. «جازۋ ادەبيەتى دەپ جازىلعان شىعارمالاردى ايتامىز, جازىلعان شىعارمالار قازاققا جازۋ تاراي باستاعاننان بەرى قاراي شىققان سوزدەر» دەپ كەلەدى دە, جازۋ ادەبيەتىنىڭ العاشقى كەزەڭى رەتىندە ءدىندار ءداۋىر ادەبيەتىن اتاپ كوسرەتەدى. سەبەبى «قازاققا جازۋ دىنمەن بىرگە كەلگەن» دەپ قارايدى.
مارسەكوۆتىڭ: «قازاق اراسىنا جازۋ-سىزۋ تارالماي تۇرعان كەزدەگى ادەبيەتى» دەپ كورسەتكەنى اۋىز ادەبيەتى بولاتىن. احاڭ اۋىز ادەبيەتى تۋرالى كوپ توقتالماعان, سەبەبى زەرتتەۋ نىسانى جازبا ادەبيەت ەدى. دەيتۇرعانمەن, اۋىز ادەبيەتىنىڭ شىعۋ تەگى كونە ميفولوگيالىق سەنىمدەرگە بايلانىستى ەكەنىنە ەرەكشە نازار اۋداراتىنى بار.
«ادەبيەتتانىتقىشتا» عالىم قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتكەن ءۇش ءتۇرلى سەبەپتى باسا كورسەتكەن. ءبىرىنشى, كونە ميفتىك سەنىمدەر, ەكىنشى, ءدىن (يسلام ءدىنى) جانە تاياۋ زامانداعى ەۋروپا مادەنيەتى. بۇل ۇشەۋى, تۇپتەپ كەلگەندە, ادەبيەتتىڭ ىشكى مازمۇنىنا اسەر ەتكەن, ادەبيەتتىڭ وزىندىك بولمىسىن قالىپتاستىراتىن سەبەپتەر. كەيىن ەۋروپا ادەبيەتىندە ادەبيەتتانۋدىڭ باستى ۇستانىمى بولىپ قالىپتاسقان. پ.ن.ساكۋلين ايتقان «اۆتوگەندى پرينتسيپ» دەگەنىمىز وسى. بۇل – «ادەبيەتتى ىشكى دامۋ زاڭدىلىعىنا قاراي, قوعامدىق شىندىقتىڭ بەينەلەنۋ تاسىلىنە جانە ول ءتاسىلدىڭ دامۋ, وزگەرۋ بارىسىنا قاراي داۋىرلەۋ» ۇستانىمى.
ال ادبەيەتتىڭ نەگىزى – ءومىر شىندىعى. بۇل – اۋىز ادەبيەتىنە دە, جازبا ادەبيەتكە دە ورتاق قاسيەت. ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ «دۇنيەدەگى بارلىق حالىقتاردىڭ كونە اۋىز ادەبيەتىندە ورتاق بەلگىلەر بولۋى ورتاق كەشىرمەلەردىڭ بولۋىنان» دەيتىن قورىتىندىسى ءومىر شىندىعىنىڭ ادەبيەتتە بەينەلەنۋىن كورسەتكەنى.
ادەبيەتتانۋعا قاتىستى جەكەلەگەن ماسەلەلەرگە دەيىن بارىپ, اسا اۋقىمدى عىلىمي تۇجىرىمدار جاساعان. مىسالى, جازۋشىلىققا كەرەكتى ادەبي قۇرالداردى تالداپ كورسەتۋى بۇگىندە ءوز ءمانىن جويعان جوق. «ءسوز ونەرى ادام ساناسىنىڭ ءۇش نەگىزىنە تىرەلەدى, – دەي كەلىپ, سول ءۇش نەگىزدى – اقىل, قيال, كوڭىل» دەپ كورسەتەتىنى بار. كوركەم شىعارمادا ويى نەمەسە يدەيا – اقىلدان, كوركەمدىك شەشىم – قيالدان, سەزىم – كوڭىلدەن تۋاتىنىن ايتقانى. بۇل – قازىردە عالىمدار تولىق ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
م.اۋەزوۆ 1928 جىلى شىققان «قازاق ادەبيەتى تاريحى» اتتى ەڭبەگىندە قازاق ادەبيەتىن جانرلىق تۇرىنە قاراي: «سىرشىلدىق سالت ولەڭدەرى, باتىرلار اڭگىمەسى, ەل پوەمالارى, تاريحي ولەڭدەر, ەرتەگى, ايتىس ولەڭدەر» دەپ جىكتەگەن. «زار زامان ادەبيەتى, قازاق ادەبيەتىنىڭ قازىرگى ءداۋىرى» دەگەن تاراۋىندا قازاق ادەبيەتىن داۋىرلەۋدىڭ ۇستانىمى تۋرالى تەرەڭ تۇجىرىم جاساعان. م.اۋەزوۆ جازۋ ارقىلى شىعارىلعان شىعارمالار جازبا ادەبيەت بولادى دەگەن ۇستانىم جازبا ادەبيەت پەن اۋىز ادەبيەتىن ايىرۋدىڭ ولشەمى بولا المايدى دەپ قارايدى. «كوپتىڭ جايىلىپ جۇرگەن بەتىنەن بولەك, ءبىر جاڭا بەتتەر تاۋىپ, قالىڭ ەلگە جاڭا ءورىس, جاڭا جايىلىس تابامىز دەگەن نيەتتەر تۋعان سوڭ, بۇل ەلدىڭ ادەبيەتىندە ەڭ العاشقى باعىت, ماقسات دەگەن نارسەلەر تۋادى. ادەبيەت جۇزىندە ەلدىڭ الەۋمەتتىك تىرشىلگى ءسوز بولا باستاعان سوڭ جازبا ادەبيەت ءداۋىرى تۋا باستادى دەپ ەسەپتەۋ كەرەك» دەپ قورىتىندى جاساعان. وسى ەڭبەگىندە م.اۋەزوۆ كوشپەلى ءداۋىر ادەبيەتى دەگەن اتاۋدى قولدانعان. بۇنى قازاقتىڭ كوشىپ-قونىپ جۇرگەن كەزىندەگى ادەبيەتى دەپ ۇقپاۋ كەرەك. م.اۋەزوۆ ونى باسقاشا ماعىنادا قولدانىپ وتىر. كوشپەلى ءداۋىر ادەبيەتى اۋىز ادەبيەتىنەن جازبا ادەبيەتكە اۋىسۋ ءداۋىرىنىڭ ادەبيەتى دەگەندى بىلدىرەدى. قازاقتىڭ ءحVىىى, ءحىح عاسىرداعى اۆتورلى اۋىزشا پوەزياسىن وسى توپقا كىرگىزگەن. ويتكەنى ءبىرىنشى, بۇل كەزدەگى پوەزيادا جەتەكشى ورىندا تۇرعان اقىن-جىراۋلار ءوز شىعارمالارىن ويلانىپ-تولعانىپ, حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ شىعارعان. ەكىنشى, اۆتورلارى بەلگىلى بولدى. ءۇشىنشى, ولار حالىققا جاڭا باعىت بەرۋدى ماقسات ەتكەن. م.اۋەزوۆتىڭ پىكىرىنشە, وسى ءۇش قاسيەت ولاردىڭ شىعارماسىن جازبا ادەبيەتكە قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. اۋىزشا ادەبيەت – اۋىز ادەبيەتى ەمەس, اۋىز ادەبيەتتەن جازبا ادەبيەتكە كوشۋ كەزەڭىنىڭ ادەبيەتى ەدى. م.اۋەزوۆتىڭ ادەبيەتتەگى الەۋمەتشىلىك سارىنعا باسا ءمان بەرۋى ا.بايتۇرسىنوۆ ويىمەن ۇندەسىپ جاتىر.
ەۋروپا مادەنيەتىنىڭ قازاق ادەبيەتىنە تيگىزگەن ىقپالىنا دا جەتە نازار اۋدارعان. بۇل دا – تاريحي فاكتىلەرگە سۇيەنىپ ايتىلعان پكىر. ءحىح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىر باسىندا قازاق ادەبيەتى جاڭا دامۋ كەزەڭىنە كوتەرىلدى. بۇرىن قازاق ادەبيەتىندە پوەزيا نەگىزگى ورىندا تۇرسا, بۇل كەزدە, پروزا مەن دراما كەلىپ قوسىلدى. جاڭا جانرلىق تۇرلەر پايدا بولدى. كولەمدى رومان, اڭگىمە, درامالار جازىلدى. احاڭ وسى جاڭالىقتىڭ ەۋروپالىق مادەنيەتتەن كەلگەنىن ايتىپ وتىر. بۇنى ەشكىم تەرىستەي الماسا كەرەك.
«ادەبيەتتانىتقىشتا» جازۋ-سىزۋمەن, دىنمەن بىرگە كەلەتىن بوگدە مادەنيەتتىڭ ادەبيەتكە تيگىزەتىن اسەرىنە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋى – قازاق ادەبيەتىنىڭ تابيعاتىن تانۋدان تۋعان وي. سول كەزەڭدە ادەبيەتتەگى ءدىني سارىننىڭ كۇشتىلىگى سونشا, حالىق شاريعات پەن كوركەم شىعارمالاردىڭ ەپيزودتارىن ايىرمايتىن حالگە جەتكەن. احاڭنىڭ ادەبيەتتەگى ءدىني سارىنعا باسا ءمان بەرۋى دە سودان بولسا كەرەك. الايدا ءدىني سارىنداعى ادەبيەت تۋرالى ماعىناسى اسا تەرەڭ عىلىمي تۇجىرىمدار جاساعان: «ءدىندار ءداۋىر ادەبيەتتىڭ تۇرىنە ءتۇر قوسىپ جارىتقان جوق, موللالاردان شىققان جازۋ ادەبيەتى دىنگە قىزمەت قىلسا دا, تىلگە قىزمەت قىلماعان, ءتىلدى ۇستارتۋ, ادەبيەتتى كۇشەيتۋ, كوركەيتۋدىڭ ورنىنا ءتىلدى بۇزعان, ازدىرعان». ءحىح عاسىر اقىندارىنىڭ ءدىني داستاندارىنا نازار اۋدارساڭىز, قازاق ءتىلىنىڭ بارىنشا شۇبارلانىپ بۇزىلعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ارينە, بۇل ءحىح عاسىردا عانا پايدا بولعان قۇبىلىس دەي المايمىز. قازاق اراسىنا يسلام ءدىنى مەن اراب مادەنيەتىنىڭ تارالۋى ءVىىى-ءىح عاسىرلارعا – قۇتۋيبا يبن ءمۇسىلىم باستاعان اراب ءدىن تاراتۋشىلارىنىڭ كەلگەن كەزەڭىمەن بايلانىستى. بۇل ءۇردىس ورتا عاسىرلاردا – شاعاتاي زامانىندا ءتىپتى دامي تۇسكەن. ول كەزدەگى ادەبيەتتىڭ بىزگە جەتكەن ۇلگىلەرى ق.ا.ياساۋي حيكمەتتەرى, سايف ساراي جىرلارى, الىشەر ناۋاي شىعارمالارى, ت.ب.
قازاق اراسىنا ءدىن تاراتقان اراب موللالارىن حالىق قوجالار دەپ اتاپ كەتتى. ءحVىىى-ءحىح عاسىرلاردا قوجالار وتە بەدەلدى بولعان. ويتكەنى ەل ىشىندەگى ساۋاتتى ادامداردىڭ كوبى سولاردان شىققان. احاڭنىڭ موللالار دەپ وتىرعانى – سول قوجالار. قازاق شەجىرەسىنىڭ قاعازعا تۇسۋىنە دە قوجالاردىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى كوپ. وسى جەردە مىناداي ءبىر قۇبىلىس ەسكە تۇسەدى. شەجىرە جازۋشى ساۋاتتى موللا – قوجالار شەجىرەنىڭ مازمۇنىن بۇرمالاپ, كوپ وزگەرتىپ جىبەرگەن سەكىلدى. قازاقتىڭ قاي رۋىنىڭ شەجىرەسىن الساڭىز دا, ارعى تەگى ءبىر قوجاعا بارىپ تىرەلەدى. مىسالى, كەرەيدىڭ اتاسى اپپاق قوجا, نايماننىڭ اتاسى اق سوپى (ول دا قوجا) ت.ب., ءتىپتى, قابانباي باتىردىڭ اتاسىنىڭ ءوزى توقتار قوجا بولىپ كەتكەن. شەجىرەدەگى مۇنداي بۇرمالاۋشىلىقتىڭ كوبى سەنىمسىز بولىپ شىققان. ايتالىق, اپپاق قوجا ەل ارالاپ ءجۇرىپ, جەسىر قالعان اباق اناعا ۇيلەنگەن, سودان تاراعان ۇرپاق كەرەي ەكەن-مىس. سوندا اپپاق قوجا قاي ەلدى ارالاپ جۇرگەن؟ اباق انانىڭ توركىنى قايدا؟ بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەسەڭىز, اپپاق قوجا كەلۋدەن بۇرىن مۇندا ىرگەلى ەل بولعانى وزىنەن-ءوزى كورىنىپ تۇر. مۇنداي بۇرمالاۋلاردىڭ ارتىندا ءدىن مۇسىلماندى ءبىر ناسىلدەن تاراتۋ يدەياسى جاتىر. ونىڭ توركىنى اراب حاليفاتىن قۇرۋ ساياساتىنا بارىپ تىرەلەدى. وكىنىشكە قاراي, قازىر سول ءدۇبارا وتىرىككە قۇراننىڭ سوزىندەي سەنەتىن شەجىرەشى-سىماقتار كوبەيىپ كەتتى.
احاڭنىڭ ويىنشا «ابايدان كەيىن سوزگە تالعام كىردى, ايتۋشى دا, تىڭداۋشى دا ءسوزدى تالعايتىن بولدى». سەبەبى «ابايدىڭ اسىل ءسوزدىڭ نۇسقاسىن, ۇلگىسىن كورسەتىپ, اسىل ءسوزدىڭ سيپاتىن ايتىپ, جۇرتتىڭ كوڭىل كوزىن اشقانىندا» دەپ تۇسىندىرەدى. وسى جەردە ادەبيەتتەگى ايتۋشى مەن تىڭداۋشى ماسەلەسى تۇڭعىش رەت عىلىمي اينالىمعا كىرگەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون. بۇل تۇجىرىمدى كەيىن م.اۋەزوۆ: «اباي قازاق وقۋشىلارىنىڭ ويىمەن قاتار سەزىمىن دە تاربيەلەگەن» دەپ دامىتاتىنى بار.
«ادەبيەتتانىتقىشتا» ەۋروپا مادەنيەتىنىڭ قازاق ادەبيەتىنە تيگىزگەن وڭدى ىقپالىن اتاي وتىرىپ, مىناداي اسا كۇردەلى بايلام جاسايدى: «قازاققا ءدىن تاراتۋ ماقساتىنان ءدىندار ءداۋىر ادەبيەتى تۋدى, سوندىقتان, ول ءتىلدىڭ دامۋىنا پايدالى بولمادى, كەرىسىنشە ءتىلدى شۇبارلاپ بۇزدى. ال قازاقتى شوقىندىرۋ ماقساتىن مىقتى ۇستانعان ورىس ۇكىمەتىنىڭ قازاق پەن نوعاي اراسىنا جىك سالىپ, قازاقتاردى ورىسشا وقىتۋىنان ءدىلمار ءداۋىر ادەبيەتى تۋدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ ءدىندار ءداۋىرى دە, ءدىلمار ءداۋىرى دە حالىق ادەبيەتىن دامىتىپ, كۇشەيتۋدەن تۋعان داۋىرلەر ەمەس, باسقا جۇرتتاردىڭ ادەبيەتىنىڭ اسەرىنەن تۋعان داۋىرلەر».
بايتۇرسىنوۆ ەڭبەگىندە ادەبيەتتىڭ دامۋىنا سىرتقى اسەرلەردىڭ ىقپالى اسىرا باعالانعانداي كورىنۋى مۇمكىن. بۇل – سول كەزدەگى عىلىمنىڭ جەتىستىكتەرى تۇرعىسىنان, ادەبيەتتىڭ دامۋى دەڭگەيى تۇرعىسىنان قاراعاندا قالىپتى قۇبىلىس. اباي مەن بالاساعۇنيدىڭ, اباي مەن د.باباتايۇلىنىڭ, اباي مەن الىشەر ناۋايدىڭ, اباي مەن ياساۋيدىڭ شىعارمالارىنداعى ءداستۇر ساباقتاستىعى, «ورحون جازۋلارىندا ەپوستىق فابۋلالارى» [م.اۋەزوۆ] ساقتالۋى, كونە تۇركى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ كەيىنگى حاندار جارلىعىمەن ورتاق داستۇردە جازىلۋى» [ق.ومىراليەۆ] ول كەزدە اشىلماعان.
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋى جولىندا ەڭبەك ەتكەن قايراتكەرلەردىڭ ىشىندە احمەت بايتۇرسىنوۆپەن تەڭەسەتىن بىردە-ءبىر تۇلعا جوق. احاڭ ءوزى زەرتتەگەن سالانىڭ بارىندە جاڭالىق اشىپ, كەيىنگىلەرگە داڭعىل جول سالىپ كەتكەن. ادەبيەتتانۋ نەمەسە ءتىل ءبىلىمى بولسىن, جۋرناليستيكا نەمەسە اۋدارما بولسىن, قازاق عالىمدارىنىڭ قولدانىپ جۇرگەنى – احاڭنىڭ ۇلگىسى. ونىڭ ءبارىن تالداۋ ەمەس, ساناپ شىعۋعا دا ءبىراز ءبىلىم كەرەك.
احاڭنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىندە «ءتىل تانىتقىش» پەن «ادەبيەت تانىتقىشىنىڭ» ورنى ەرەكشە. احاڭ قولدانعان تەوريالىق تۇجىرىمدار, اتاۋلار, بۇرىن قازاق عىلىمىندا بولماعان. ەڭبەكتىڭ ءمانى – عىلىمدا تىڭنان جول سالعانىندا. وندا قازاق ادەبيەتىن تۇڭعىش رەت عىلىمي تۇرعىدان داۋىرلەپ, تۇرگە ءبولۋ (كلاسسيفيكاتسيالاۋ) مەن بىرگە ادەبيەت تەورياسىن جاساپ بەردى.
يمانعازى نۇراحمەتۇلى,
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
