استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, كورنەكتى قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي «ۇلى دالانىڭ دارا تۇلعاسى» اتتى كەش ءوتتى.
ولجاس سۇلەيمەنوۆ دەگەندە كوز الدىمىزعا بيىك شىڭىنا ەكىنىڭ ءبىرى شىعا بەرمەيتىن اسقارالى الىپ تاۋ نەمەسە ءتورت اياعى تىپىرشىپ, بايگەگە قوسسا تۇياعىنا شاڭ تيمەس تۇلپاردى ەلەستەتۋگە بولادى.
العاش جەر بەتىنەن عارىشقا ادامزات بالاسى كوتەرىلگەندە «ادامعا تابىن, جەر, ەندى!» اتتى پوەماسىمەن جالت قاراتقان اقىن ادەبيەت الەمىنە «ارعىماقتار» جىرىمەن ارقىراپ كەلدى. ولجاس ورىسشا جازسا دا جىرلارىنان ۇلتتىق رۋح اتويلاپ تۇرادى. ونىڭ ولەڭدەرىن وقىعاندا بويدى ەرەكشە كۇش بيلەپ, ارۋاقتانىپ كەتەسىڭ. حالقىمىزدىڭ ارداقتى اقىنى قادىر مىرزاليەۆ سۇلەيمەنوۆتىڭ شىعارمالارىن ۇلتتىق بوياۋىن ساقتاپ, تامىلجىتا ءتارجىمالادى. كەڭەس داۋىرىندە دە جازۋشىنىڭ ەسىمى سول كەزدەگى وداقتىڭ وقىرماندارىن مويىنداتقان شىڭعىس ايتماتوۆ, راسۋل عامزاتوۆ سىندى كورنەكتى قالامگەرلەرمەن قاتار تۇردى. ورىستىڭ اتاقتى اقىندارى اندرەي ۆوزنەسەنكي, ەۆگەني ەۆتۋشەنكو جانە روبەرت روجدەستۆەنسكيلەرمەن جاقىن دوس بولدى.
ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ, عابيت مۇسىرەپوۆ, ءابىش كەكىلباەۆ سەكىلدى سيرەك ساڭلاقتار ساپىنان ورنىن ويىپ العان تالانتتى تۇلعانىڭ جازۋشىلىق پەن قايراتكەرلىك قىرى جايىندا ءتۇن اسىرىپ سويلەۋگە بولادى. ونىڭ شىعارماشىلىعىنا تالاي دۋالى اۋىزدى ازاماتتار جوعارى باعا بەرگەن. ورىستىڭ ايگىلى جازۋشىسى سەرگەي ماركوۆ: «ءبىز جاڭاشا ولەڭ جازۋدى ولجاستان ۇيرەندىك» دەگەن. وسىدان-اق سۇلەيمەنوۆ قالامىنىڭ قارىمى مەن پاراسات پايىمىن كورۋگە بولادى.
شەتەلدە تۇراتىن قازاق اقىنى باقىت كەنجەەۆتىڭ ايتقان پىكىرى دە كوڭىلگە قونىمدى. ول: «ولجاس قازاقستاندى ادەبي تۇرعىدا الەم كارتاسىنا ەنگىزدى. شىن مانىندەگى العاشقى حالىقارالىق قازاق جازۋشىسى بولدى. قازاقتار تۋرالى كوپ جازدى جانە سول جازعاندارىمەن بۇكىل الەمدى قىزىقتىرا الدى. ءماسكەۋلىكتەردىڭ ونىڭ كىتاپتارىن قالاي دۇكەن سورەلەرىنەن سىپىرىپ-سيىرىپ الىپ كەتكەندەرى مەنىڭ ەسىمدە. ال, «از ي يا» كىتابى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىن. بۇل مەنىڭ قۇلشىلىق ەتەر كىتابىم…» دەپ جازىپتى.
راسىندا, 1975 جىلى «از ي يا» كىتابى العاش جارىق كورگەندە الپاۋىت يمپەريانىڭ ءوزى تىكسىنىپ قالدى. ول جايىندا بىلگىر عالىمدار تاماشا ماقالالار جازدى. تۇركى جانە سلاۆيان حالىقتارىنىڭ ەجەلگى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تۇپكى سىرلارىنا ءۇڭىلدى. كىتاپتىڭ سوڭى «1001 ءسوز» اتتى ەتيمولوگيالىق سوزدىككە ۇلاسىپ, كەمەلدەنە ءتۇستى. قالامگەردىڭ 1998 جىلى جارىق كورگەن «جازۋ ءتىلى» كىتابى دا كونە مايا ءتىلى مەن قىتاي ءتىلى
اراسىنداعى بايلانىستى ىندەتە قوزعاعان. جازۋشىنىڭ تىنىمسىز ىزدەنىسى كونە قازاق ءتىلى دەگەن تەرميندى العاش قولدانۋعا مۇمكىندىك بەردى.
قالامگەردىڭ قايراتكەرلىك ەڭبەگى دە – ءبىر توبە. 1989 جىلى قۇرىلعان حالىقارالىق «نەۆادا-سەمەي» يادرولىق قارۋعا قارسى قوزعالىسىن باسقاردى. قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولدى. قازاقستاننىڭ يتالياداعى ەلشىسى قىزمەتىن اتقاردى. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ يۋنەسكو-داعى وكىلى. وسى قىزمەتتە ءجۇرىپ, ۇلتىمىزدىڭ اسىل تۇلعالارى مەن مۇرالارىن الەمدىك دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
يگى شارادا كەش يەسى ءومىر بەلەسىندەگى جارقىن ساتتەر مەن تالانتتى تۇلعالار تۋرالى تەرەڭىرەك وي قوزعادى. شىعارماشىلىعى مەن الداعى جوسپارلارى جايىندا ءسوز ءوربىتتى. ەلدىك مۇراتتار مەن ماقساتتار تۋرالى دا كەڭىرەك سويلەدى. جاس اقىندار قالامگەردىڭ ولەڭدەرىن وقىپ, باتا سۇرادى. ولجاس اعا جىلى جىميىپ, ولارعا:« گاۆريل دەرجاۆيننىڭ كەزىندە پۋشكين وقىعان ليتسەيدەگى جاعداي ەسىمە ءتۇسىپ تۇر. مەن, ارينە, دەرجاۆين ەمەسپىن, بىراق, بالالار وسى باعىتتى تاڭداعان سوڭ, ارماندارى ورىندالار دەپ سەنەمىن. ۋاقىتتارىڭنىڭ كوبىن كىتاپحاناعا ارناڭدار, قولدارىڭنان كىتاپ تاستاماڭدار», – دەپ باتاسىن بەردى.
قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ پەن قر پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى نۇرلان ورازالين ايبوز ازاماتتىڭ شىعارماشىلىعى مەن قايراتكەرلىگى جايىندا پاراساتتى ءسوز ءوربىتتى.
سەكسەنگە كەلسە دە سەرگەكتىگىنەن ايىرىلماعان ارداقتى تۇلعانىڭ جينالعاندارعا ايتارى دا كوپ بولدى.
– قازىر وتپەلى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. مەنىڭ ءار ونجىلىم ءارتۇرلى وزگەرىستەرگە, ءارتۇرلى وتپەلى كەزەڭدەرگە تۇسپا تۇس كەلدى. بىراق, قايدا باردىق؟ كەلەسى كەزەڭگە كەلدىك. مىنە, ءومىردىڭ فورمۋلاسى وسى شىعار. مۇمكىن, بارار دۇرىس باعىتتى كەيدە تاپپاي قالاتىن شىعارمىز, بىراق, بىلەرىم, تۇتاستاي ءبىر حالىق ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپاۋ كەرەك, – دەپ ءوز ءسوزىن فيلوسوفيالىق ويلارمەن ءبىر قورىتىپ ءوتتى. وقىرماندار جولداعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەردى. جازۋشى شىعارمالارىنان كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى.
انىعىندا, ءبىر عاسىردا, مۇمكىن ون عاسىردا سيرەك تۋاتىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ شىن مانىندەگى ۇلتىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتى ەكەنى انىق.
ازامات ەسەنجول
