بەيسەنبى كۇنى سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان سەناتور ءالىمجان قۇرتاەۆ 2020 جىلى تويلاناتىن ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ 1150 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا شەشىلۋى ءتيىس بىرقاتار تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى كوتەرىپ, ولاردى شەشۋ جولدارىن تالقىلاۋدى ۇسىندى. ءبىز بۇگىن ءالىمجان سەيىتجانۇلىنان وسى ماسەلەگە كەڭىرەك توقتالۋىن وتىندىك.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا: «وراسان زور كەڭىستىكتى يگەرە بىلگەن تۇركىلەر ۇلان-عايىر دالادا كوشپەلى جانە وتىرىقشى وركەنيەتتىڭ وزىندىك ورنەگىن قالىپتاستىرىپ, ونەر مەن عىلىمنىڭ جانە الەمدىك ساۋدانىڭ ورتالىعىنا اينالعان ورتاعاسىرلىق قالالاردىڭ گۇلدەنۋىنە جول اشتى. ماسەلەن, ورتا عاسىرداعى وتىرار قالاسى الەمدىك وركەنيەتتىڭ ۇلى ويشىلدارىنىڭ ءبىرى ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدى دۇنيەگە اكەلسە, تۇركى حالىقتارىنىڭ رۋحاني كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى قوجا احمەت ياسساۋي تۇركىستان قالاسىندا ءومىر ءسۇرىپ, ءىلىم تاراتقان» دەپ جازىپ, ۇلى دالانىڭ داڭقتى تۇلعالارىنا ەرەكشە نازار اۋداردى. ەلباسىمىز تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇلت قاھارماندارىن ۇلگى تۇتۋعا, ولاردىڭ ونەگەلى ءومىرى مەن ارتىنا قالدىرعان قۇندى ەڭبەكتەرىن ەلگە, اسىرەسە جاس ۇرپاققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدى تاپسىردى. «ۇلى دالا ءال-فارابي مەن ياسساۋي, كۇلتەگىن مەن بەيبارىس, ءاز-تاۋكە مەن ابىلاي, كەنەسارى مەن اباي جانە باسقا دا كوپتەگەن ۇلى تۇلعالار شوعىرىن دۇنيەگە اكەلدى» دەي كەلە, پرەزيدەنت تاريحي تۇلعالارىمىزدى, ۇلت قاھارماندارىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىن كۇللى الەمگە ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا اشىق اسپان استىندا ەسكەرتكىش-مۇسىندەر قويىلاتىن «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنتسيكلوپەديالىق ساياباعى اشىلاتىنىن ايتتى.
2020 جىلى ۇلى دالانىڭ ۇلى تۇلعاسى, ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى – ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ 1150 جىلدىق مەرەيتويى تويلانادى. وسىعان وراي, مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ايرىقشا داتانى يۋنەسكو دەڭگەيىندە تويلاۋعا ارەكەت ەتۋدە. وتەتىن ءىس-شارالاردىڭ ءتىزىمى جاسالىپ, تياناقتى دايىندىق جۇرگىزىلىپ جاتىر. ارينە, بۇل – وتە قۇپتارلىق جاعداي. بۇعان قوسا, كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىن ءبىرنەشە ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋىمىز قاجەت. 2006 جىلى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا ەلباسى تاپسىرماسىمەن سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ باس ءمۇفتيى ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ باسشىلىعىمەن ءبىر توپ قازاقستاندىق ءابۋ ناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ جەرلەنگەن جەرى – سيريانىڭ استاناسى داماسك قالاسىنداعى «باب اس-ساعير» – «كىشى قاقپا» زيراتىنا بارعان ەدىك. ماقساتىمىز – «الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى» اتانعان ۇلى عۇلامامىز ءھام جەرلەسىمىز ءابۋ ناسىر ءال-فارابي مەن باتىرلاردىڭ باتىرى ءاز-زاكىر بەيبارىس سۇلتاننىڭ قابىرلەرىنە تۋعان جەردىڭ توپىراعىن سالۋ جانە بابالارىمىز جاتقان قاسيەتتى توپىراقتى تۋعان جەرىنە جەتكىزۋ, ولاردىڭ رۋحتارىن ورالتۋ, بولاشاقتا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلەتىن تۋريستەرگە جول اشۋ. ەلگە ورالعانىمىزدا كۇللى حالىقتىڭ زور قۋانىشپەن قارسى العانىن كورىپ, ەڭبەگىمىزدىڭ ەش بولماعانىنا, بابالار رۋحىنىڭ شىن مانىندە وتانىنا ورالعانىنا ءبىر مارقايىپ قالعان ەدىك. بۇگىنگى كۇنى ارىستان باب اۋليەنىڭ قاسىنا قويىلعان توپىراقتاردا تاسقا جازىلعان بەلگىدەن باسقا ەشنارسە جوق.
2007 جىلى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ داماسكىگە بارىپ, ءال-فارابي بابامىزدىڭ باسىنا ءتاۋ ەتىپ, قۇران وقىتتى. سول ساپارىنىڭ ناتيجەسىندە قوس ماۆزولەي – تاريحي-مادەني ورتالىق, ءال-فارابي اتىنداعى ماۆزولەيدىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ جانە سۇلتان ءاز-زاھير بەيبارىستىڭ ماۆزولەيىن جوندەۋدەن وتكىزۋ تۋرالى ەكى ەل اراسىندا كەلىسىم جاسالدى. قازاقستاندىق ماماندار بۇل ەكى نىساننىڭ قۇرىلىسى مەن جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ 95 پايىزىن 2011 جىلى سيريا داعدارىسى باستالعانعا دەيىن بىتىرگەن بولاتىن. اسكەري جانجال جىلدارىندا اتالعان نىسانداردى سيريالىق ازاماتتار كۇزەتتى. الايدا سوڭعى ەكى جىلدا ءال-فارابي ماۆزولەيىنىڭ قاراۋىلدارى جالاقى الماعاندىقتان, تاريحي نىساندى قاراۋسىز قالدىرۋعا ءماجبۇر بولۋدا.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسىرىلعان جوعارىداعى ءىس-شارالاردىڭ ۇلت, مەملەكەت ءمۇددەسى ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتكە مىناداي ماسەلەلەردى شەشۋدى ۇسىنامىن:
1. سيرياداعى سوعىستىڭ توقتاۋىنا بايلانىستى جانە 1150 جىلدىقتىڭ قارساڭىندا, ياعني 2019 جىلى ءال-فارابي ماۆزولەيىنىڭ قۇرىلىسىن تولىقتاي اياقتاپ, رەسمي اشىلۋىن وتكىزگەنىمىز ابزال. قوس تاراپ سيريا اۋماعىنداعى ەكى ماۆزولەيدىڭ تاعدىرىن شەشىپ, ولاردىڭ قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ نەمەسە سيريا ۇكىمەتىنىڭ قاراۋىنا ءوتۋىن قامتاماسىز ەتكەن ءجون;
2. 2006 جىلعى سيرياعا بارعان ساپارىمىزدا ءال-فارابي بابامىزدىڭ ماۆزولەيىنىڭ كوشىرمەسىن اكەلدىك. بۇگىنگى كۇنى سول كوشىرمەنىڭ ۇلگىسىمەن ماۆزولەيدى سالۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن يگىلىكتى ءىستىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. مۇنداي قادام وتىرار-تۇركىستان وڭىرىندە مادەني ءتۋريزمدى دامىتۋعا ۇلكەن سەرپىن بەرەرى ءسوزسىز. جالپى, ءرامزي كەسەنە سالۋ يسلام دىنىندە دە, ياعني ءبىز ۇستاناتىن حانافي مازھابىندا دا بار. وزبەك باۋىرلارىمىز وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن سامارقان قالاسىنان يمام ءال-بۇحاريگە ارناپ ءرامزي كەسەنە سالعانى ەسىمىزدە;
3. تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – «الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى» اتانعان بابامىزدىڭ ەڭبەكتەرىن اۋدارۋ. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىزگە 100-دەن استام شىعارمالارى ءمالىم. الايدا ولاردىڭ بار-جوعى 20 شاقتىسى عانا قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ولاي بولسا قالعان ەڭبەكتەرىن اۋدارۋ ءىسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. مىسالى, سيريا ساپارىنان اكەلىنگەن «ەكى ۇلى يمامنىڭ ءتاپسىرى», «ءال-ءفارابيدىڭ لوگيكاسى», «ءال-ءفارابيدىڭ عىلىم جانە تاربيە تۋرالى ەڭبەكتەرىن تالداۋ», «ءال-فارابي», «ءال-فارابي جانە ىزگى قالالار», «ءال-ءفارابيدىڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراس تۋرالى», «ءال-فارابي مەن ءال-كينديدىڭ تەرمينولوگيالىق ەنتسيكلوپەدياسى» جانە ءاز-زاھير بەيبارىس سۇلتان تۋرالى «تەڭىز ماملۇكتەرى» اتتى تۋىندىلار قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارىلىپ, ۇلتىمىزدىڭ ءجانە الەم وقىرماندارىنىڭ ورتاق قازىناسىنا اينالسا نۇر ءۇستىنە نۇر بولار ەدى. سونداي-اق عۇلامانىڭ ءومىر تاريحى مەن شىعارماشىلىعىن تۇتاس سيپاتتايتىن «ءال-فارابي ەنتسيكلوپەدياسىن» دايىنداپ, شىعارۋ ماسەلەسىنە قولداۋ كورسەتۋ;
4. ەلباسى ن.نازارباەۆ ءوزىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا ۇلت قاھارماندارى تۋرالى فيلمدەر تۇسىرۋگە تاپسىرما بەرگەنى ءمالىم. ەل پرەزيدەنتىنىڭ بيىلعى جىلدى جاستار جىلى دەپ جاريالاۋىنا بايلانىستى جاس ۇرپاقتى ءىلىم-بىلىمگە, عىلىمنىڭ جاۋھارلارىنا قىزىقتىرىپ, ولارعا رۋحاني, پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ماقساتىندا ۇلى بابامىزدىڭ ومىرىنەن كوركەم جانە دەرەكتى فيلم تۇسىرۋگە قۇزىرلى مەكەمەلەرگە تياناقتى تاپسىرما بەرىپ, قاجەتتى مولشەردە قاراجات بولۋگە ىقپال ەتۋىڭىزدى;
5. استانا مەن تۇركىستان قالالارىندا ءال-فارابي ەسكەرتكىشىن ورناتۋعا;
6. الەمدىك دەڭگەيدەگى عىلىمي تابىستارعا ءاربىر ءۇش جىلدا ءبىر رەت بەرىلىپ وتىراتىن حالىقارالىق ءال-فارابي سىيلىعىن تاعايىنداۋ. بۇل ءۇشىن ءال-فارابي قورىن قۇرۋ (نوبەل سىيلىعى سەكىلدى. ەنداۋمەنت-قور قۇرۋ);
7. ۇلى ويشىلدىڭ تۋعان جەرى وتىرار-تۇركىستان وڭىرىندە ءال-ءفارابيدىڭ مۇراسىن جاڭعىرتۋ بويىنشا كەشەندى ءىس-شارالاردى قولعا الۋ;
8. قازاقستاننىڭ بارلىق ورتا مەكتەپتەرىندە, كوللەدجدەرىندە, جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇلى عۇلامانىڭ عىلىمي مۇراسىن تانىپ-ءبىلۋ مەن يگەرۋگە ارنالعان «ءال-فارابي اپتالىعىن» وتكىزۋ. ۇلى ۇستازدىڭ تۋعان جەرى – وتىرار-تۇركىستان وڭىرىنە ساپارلار ۇيىمداستىرۋ;
9. دۇنيە ءجۇزىنىڭ كىتاپحانالارىنان, قولجازبا قورلارىنان ەنتسيكلوپەديست-عالىم بابامىزدىڭ مۇرالارىن جيناقتاۋ, قولجازبالارىنىڭ فاكسيميلەلەرىن جاساۋ جانە ولاردى كوپتومدىق كىتاپ ەتىپ شىعارۋ;
10. «فارابي جولىمەن» اتتى حالىقارالىق ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرۋعا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋىڭىزدى سۇرايمىن.
