قۇرمەتتى ۇستازدار!
قادىرمەندى ارىپتەستەر!
اراعا جىل سالىپ جاڭا وقۋ جىلى قارساڭىندا وزدەرىڭىزبەن كەزەكتى رەت كەزدەسىپ وتىرمىز!
وسى كۇنى تامىز كەڭەسى – ۇستازدار اراسىندا كوپ جىلدان بەرى ءداستۇر بولىپ قالىپتاسقان القالى جيىن عانا ەمەس. بۇل – وسى زاماننىڭ زاڭدى ايناسىنا اينالعان ءىلىم مەن ءبىلىمنىڭ وي سالدىرار كەشەگىسى مەن الدىمىزدا تۇرعان مەجەسى.
سوندىقتان دا مۇنداي باسقوسۋلار الدەقاشان بالا مەن مەكتەپ, ۇستاز بەن اتا-انا قارىم-قاتىناسىنىڭ سىرتىنداعى ۇلكەن قوعامدىق, مەملەكەتتىك ماسەلەلەر قوزعالاتىن قوردالى الاڭعا اينالعان.
مىنە, سول داستۇرمەن ءبىز دە وزدەرىڭىزبەن ءار كەزدەسكەن سايىن تەك وتكەن وقۋ جىلىن قورىتىندىلاپ قانا قويماي, ءبىلىم سالاسىنىڭ الىس-جاقىن بولاشاعىنان حابار بەرەتىن تىڭ وي, جاڭا كوزقاراستارمەن ءبولىسىپ كەلەمىز.
ول دا بولسا ۇيدەگى بالامىزدى ءوز ءداۋىرىنىڭ ۇردىسىنەن قالماي, اتا-اناسىنىڭ شىنايى قول قاناتى, تۋعان ەلىنىڭ تارلان ازاماتى, الەمنىڭ اسىل ادامزاتى قىلىپ وسىرسەك دەگەن تىلەكتەن تۋعان دۇنيە.
بۇل تىلەك – بارشامىزعا ورتاق. ويتكەنى, بىلىمدىلىك – ول قوعامنىڭ زيالى, مادەني, دانالىق دەڭگەيىنىڭ كورىنىسى. ال ءبىلىم بەرۋ ءىسى – بۇل تامىرى تەرەڭدە جاتقان, ۇلت پەن دىنگە بولىنبەيتىن, ءبىر كۇن نەمەسە ءبىر جىلدا كورىنبەيتىن قۇندىلىق. ادامزاتقا ورتاق يگىلىك.
استانا قالاسى اكىمى ي.ن.تاسماعامبەتوۆتىڭ ەلوردانىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ تامىز كەڭەسىندە سويلەگەن ءسوزى
ءسوز جوق, بۇل تۇجىرىمدى ءبىز بۇعان دەيىن دە ايتقان بولاتىنبىز. دەگەنمەن, قانشا مارتە تالقىلانسا دا, بۇل – ماعىناسى جويىلمايتىن, ءمانى جوعالمايتىن ماڭگىلىك تاقىرىپ. سەبەبى, حالىق پەن حالىقتى, ادام مەن ادامدى تەڭەستىرەتىن – تەك قانا ءبىلىم. ونىڭ ءوزىنىڭ زاماننىڭ اعىمىنا, ءداۋىردىڭ دامۋىنا قاراي قۇرىلىمى وزگەرىپ, جۇيەسى دامىپ وتىرۋى – زاڭدىلىق.
ال ەندى ونى يگەرۋ – ايتۋعا وڭاي بولعانمەن, جاي شارۋا ەمەس. وقۋ – اسا كۇردەلى قۇبىلىس. ول ءۇشىن تىنباي ىزدەنۋ, تىڭعىلىقتى ۇيرەنۋ قاجەت.
بۇل رەتتە بارلىق ءۇمىت – ۇستاز موينىنداعى مىندەتتە. حالقىمىزدا «ۇستاڭ كوشتەن قالسا, كوپ بولسا جەلىمدى توستاقسىز قالارسىڭ. ال ۇستازىڭ كوشتەن قالسا, ءبىلىمدى ۇرپاقسىز قالاسىڭ» دەگەن وسيەت بار.
سودان بولار, ۇستاز ۇعىمى مەن ۇلاعاتىن ۇلىقتاپ, قادىرى مەن قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ – پارىز. ال ولاردىڭ جاعدايىن جاساپ, جاقسىلىعىن اسىرۋ – مىندەت.
ءبىز ءۇشىن بۇل مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ اجىراماس سالاسىنا اينالعان ۇلگىلى ءۇردىس. وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر, ۇستازدار مۇددەسى ەلباسىمىزدىڭ نازارىنان قالت كەتكەن ەمەس. ءاردايىم قامقورلىعىنا بولەپ, ۇنەمى جاعداي جاساۋمەن كەلەدى. ونىڭ ناتيجەسى دە كوز الدىمىزدا. ەلوردالىق ءبىلىم ساپاسىنىڭ بۇگىنگى كۇنى رەسپۋبليكاداعى ەڭ ۇزدىك كورسەتكىشى – وسىنىڭ ايقىن ايعاعى.
دەسە دە, قاي كەز, قانداي زامان بولماسىن ۇستازدارعا كورسەتىلەر قۇرمەتپەن قاتار, ايتىلار تىلەك تە, قويىلار تالاپ تا كوپ. ونىڭ باستىسى – وسى زامانعى وزىق ءبىلىمنىڭ, تاربيە مەن ءتالىمنىڭ قاينار كوزى بولۋدان شارشاماۋ.
ال ونىڭ جولى قانداي؟ ءوز عاسىرىنىڭ وزىق ۇستازى مەن وزات ۇرپاعى كىم؟ ءىلىمى مەن ءبىلىمى نەدە؟
بۇل باعىتتاعى ءبىزدىڭ بارىمىز بەن جوعىمىز قايسى؟
مىنە, بارشامىز اقىل قوسىپ, ورتاعا وي تاستاساق, مۇنىڭ بارىنە تياناقتى جاۋاپ تابۋ قيىن ەمەس. سوندىقتان ءبىز جىل سايىن تامىز كەڭەسىنەن جاڭاشىل وي, جاعىمدى وزگەرىستەر كۇتەتىنىمىز انىق.
ەندەشە, بۇگىنگى اڭگىمەمىزدى دە وسى تاقىرىپتان باستاساق دەگەن ۇسىنىس بار.
ارداقتى ارىپتەستەر!
قادىرلى مۇعالىمدەر!
وقۋ جىلىنىڭ قارساڭىنداعى جىل سايىنعى كەزدەسۋىمىز ءبىلىم بەرۋدىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن تالقىلاپ, ءمانىن اشۋعا تاماشا مۇمكىندىك بەرەدى.
وسىنداي جۇزدەسۋ يدەياسىنىڭ ءوزى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋ قيسىنىنا ءدوپ كەلەدى. بۇل اشىق اڭگىمە ءوربىتىپ, وي-پىكىر الماسۋ قاجەتتىلىگىمەن وزەكتەس, ويتكەنى, بۇگىنگى كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماسەلە – ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
ءححى عاسىر دەگەنىمىز – بۇلىڭعىر «بولاشاق» ەمەس. ول الدەقاشان ءوز كۇشىنە مىنگەن. سوندىقتان ءبىزدىڭ الدىمىزدا زاڭدى سۇراق تۋىندايدى: مىنا بىزگە نە بولدى؟ قالاي وزگەردىك؟ تاياۋ بولاشاقتا قانداي بولامىز؟ البەتتە, جاڭا ۇرپاق بۋىنىن ودان ءارى دامىتۋ جولى قانداي؟
بۇگىنگى تاڭدا بۇل ماسەلەلەر ءار قازاقستاندىقتى, ەڭ الدىمەن, پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتى الاڭداتىپ وتىر, ول استانا مۇعالىمدەرى الدىندا سويلەگەن سوزىندە:
«ءححى عاسىر – يدەيالار مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار باسەكەلەستىگىنىڭ عاسىرى. سوندىقتان, ەگەر قوعامدا ءبىلىمدى ادامدار جەتكىلىكتى بولسا, وندا كەز كەلگەن نوۋ-حاۋ بارشاعا قولجەتىمدى بولادى. جاڭا يدەيالاردى تۋىنداتا بىلۋگە قابىلەتتىلىك – جاھاندانۋ جاعدايىندا كەز كەلگەن ەلدىڭ ورنىن ايقىندايتىن نارسە وسى. مىنە, سوندىقتان, قازاقستاندىقتاردىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعى باسەكەگە قابىلەتتى بىلىمگە يە بولۋى كەرەك» دەگەن ەدى.
تەحنولوگيالاردىڭ قارقىندى دامۋى, اقپاراتتاردىڭ قىرعىنداي قاپتاپ, جەلدەي جايلاۋى مەملەكەتتەردىڭ, ەكونوميكالىق جۇيەلەردىڭ, قارجى نارىعى مەن ازاماتتىق قوعامداردىڭ احۋالىنا جويقىن اسەر ەتىپ وتىر.
ءبىزدى قورشاعان الەمنىڭ وسىناۋ الىپ-ۇشپا احۋالىندا تابىسقا جەتۋىمىزگە كەپىلدىك بەرەتىن بىردەن-ءبىر شارت ءىلىم مەن ءبىلىم بولعان جانە سولاي بولا بەرمەك. كۇنىنە قىرىق قۇبىلىپ, ءجۇز تۇرلەنگەن مىناۋ دۇنيەدە ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ التىن ارقاۋ, قىزىل وزەگى بۇرىنعىسىنشا مۇعالىم بولىپ قالا بەرەدى.
قازىرگى مۇعالىم, جاڭا زامان ۇستازى… ول قانداي بولۋعا ءتيىس؟ ءوزى نەنى ۇيرەنۋگە جانە بالالاردى نە نارسەگە ۇيرەتۋى كەرەك. ول جەرگىلىكتى جاعدايدا قالاي ارەكەت ەتۋگە ءتيىس, بەيماعلۇم جاھاندىق اۋقىمدا شە؟
وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن ىزدەۋ ءۇشىن بىزگە قورشاعان الەمگە بالالاردىڭ كوزىمەن عانا قاراۋ كەرەك!
تەحنولوگيالىق جاڭالىقتاردى پايدالانا وتىرىپ قازىرگى وقۋشىلار بىزگە, ەرەسەكتەرگە قاراعاندا كوممۋنيكاتسيالار الەمىندە ايقىن جول تابا الادى. ولارعا بۇرىن كىتاپتار مەن وقۋلىقتاردان عانا الاتىن اقپاراتتاردى تابۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىنىڭ ءبارى اشىق.
مىناۋ دۇنيەدە يننوۆاتسيالاردىڭ ىقپالىنا بالالار بەيىم تۇراتىندىعى بەلگىلى. ءاربىر جاڭا ۇرپاق بۋىنى ۇستازدار الدىنا جاڭا مىندەتتەر قويادى, تەك ءوزىنىڭ زەردەسى مەن ءبىلىمى جاڭا ءداۋىر تالابىنان وزىق تۇرعان جاعدايدا عانا ۇستازدىڭ ەڭبەگى جانادى.
الايدا, مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى ءوز ءداۋىرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ جەمىسى بولىپ قالا بەرەتىنى وكىنىشتى. ويتكەنى, بۇل سالاعا وزگەرىس ەنگىزىپ, جاڭالىق جاماۋ – قيىننىڭ قيىنى.
ءار سالاعا كەشىگىپ ءجۇرۋ كەزەڭى, ياكي, جاڭا يدەيا مەن ونى ومىرگە ەنگىزۋ اراسىنداعى مەزەت ءتان ەكەنى ءمالىم. اگرارلىق سالادا بۇل كەشىگۋ عاسىرعا پارا-پار. يندۋستريالىق سالادا كەشىگۋ مەزەتى 50 جىلعا تاتيدى. ال, اقپارات سالاسىندا ءار جارتى جىل سايىن وزگەرىستەر بولىپ جاتادى.
ەگەر ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەگى ناقتى ءوندىرىس پەن سالانىڭ كەشەۋىلدەۋىن قاراستىرار بولساق, ول مىناداي ءجايتتى بايان قىلادى ەكەن: بۇل كەزەڭ جوعارى تەحنولوگيالار يندۋسترياسىندا – 18 ايدى, اۆتوموبيل جاساۋدا -25 جىلدى, مەملەكەتتىك باسقارۋ ىسىندە – 35, ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 50 جىلدى قۇرايدى ەكەن. ءبىلىم بەرۋ ءىسى بۇكىل سالا اراسىندا كەشەۋىلدەۋ مەرزىمىنىڭ ۇزاقتىعى جونىنەن ەكىنشى ورىن الادى, سونىسىمەن دە الەمدىك قوعامداستىقتىڭ رەنىشىن تۋدىرۋلى.
مۇلدە جاڭا ۇرپاق بۋىنىن – پراگماتيكالىق وي ۇستىنىنداعى, تەرەڭ رۋحاني قالىبى بار, سويتە تۇرا, توتىنىڭ تۇگىندەي قۇبىلعان تەحنولوگيالىق الەمگە تەز بەيىمدەلۋگە قابىلەتتى ادامدى قالىپتاستىرۋعا ءتيىس مۇعالىمدەرىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت تاپ كۇردەلى. ياعني, كونفۋتسيدىڭ ءسوزىن قايتالاپ ايتار بولسام, مۇعالىم ەسكىنى ايالاي وتىرىپ, جاڭاعا جەتۋگە ءتيىس. ول سوندا عانا ناعىز ۇستاز بولا الادى!
ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ۇنەمى جەتىلدىرە وتىرىپ, كاسىبي شەبەرلىك ەندىگىن كەڭەيتۋ – ۇستازدىڭ جوعارى زاماناۋي ستاندارتتارعا سايكەس كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن بىردەن-ءبىر جول.
بالانى تانىم الەمىنە جەتەلەۋ ءۇشىن مۇعالىم زاماناۋي تەحنولوگيالار ءتىلىن ءتۇسىنىپ, جەتىك مەڭگەرۋى, دەمەك, وقۋشىمەن ءوز تىلىندە سويلەسە ءبىلۋى قاجەت. بۇل ءوزارا قارىم-قاتىناسقا مۇلدە باسقاشا سيپات دارىتادى, ياعني, ونىڭ شاكىرتتەر الدىنداعى بەدەلىن اسقاقتاتا تۇسەدى.
بۇل جاڭا زامان تالاپ ەتىپ وتىرعان اۋاداي قاجەت داعدى-ماشىقتاردىڭ كوزگە كورىنەۋ ءارى قورىتىلعان قىرى عانا.
اقپاراتتىق تەحنولوگيالار قوعامدىق تۇرمىستىڭ بارلىق سالاسىن قامتىعان ەلدەردە ءححى عاسىر مۇعالىمىنىڭ باسەكەلەستىك باسىمدىعى ايقىن كورىنەدى.
سونىمەن, ساباق وتكىزۋ بارىسىندا: – پايدالانۋدى جوسپارلاعاندىقتان, ءدارىس وقىر كەزدە وقۋشىلارىڭىزدىڭ سمارتفوندارىن قوسىپ قويۋىن وتىنە الساڭىز;
–مۇقيات تەكسەرىلگەن ءارى وقىتۋشىلاردىڭ وزدەرى مويىنداعان زەرتتەۋ جوبالارى ءۇشىن ءار الۋان ينتەرنەت-دەرەككوزدەرىن پايدالانۋدى تالاپ ەتە بىلسەڭىز (وقۋشىلار تەك تەكسەرىلگەن دەرەككوزدەردى عانا پايدالاناتىن مەكتەپ سايتتارىن جاساقتاۋ تاجىريبەسى بار);
–وقۋشىلارىڭىز وزگە ەلدەردەگى قۇربىلارىمەن بىرلەسكەن جوبالاردى اتقارا السا;
ء–سىز كۇن سايىن مەكتەپتە بولىپ جاتقان ۋاقيعالار تۋرالى ءوز بلوگىڭىزدا حابارلاپ وتىرساڭىز;
–كاسىبي دامۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ, بلوگتاردى وقىپ, جەلىلىك قوعامداستىقتارعا قوسىلىپ, تۆيتتەر جولداپ, تورتكۇل دۇنيەدەگى ادامدارمەن پىكىرتالاستىرىپ وتىرا الساڭىز;
ء–ار الۋان ەلدەگى ارىپتەستەرىڭىزبەن وقىتۋ جوسپارىڭىز جونىندە اقىلداسا بىلسەڭىز;
–ادەبي كەيىپكەردى نەمەسە تاريحي تۇلعانى زەرتتەۋدى وقۋشىلاردان وتىنسەڭىز, ولار سول ادامدار اتىنان الەۋمەتتىك جەلىدە بەيىن جاساي السا;
–سىنىپ بولمەسىنەن شىقپاستان, ينتەرنەت پەن ءتيىستى سايتتار ارقىلى… وقۋشىلارىڭىزدى لۋۆرعا ساياحات شەگۋگە شاقىرساڭىز;
ء–وز وقۋشىلارىڭىزدىڭ ەرەكشە ءارى ءتاۋىر جۇمىستارىن بۇكىل الەمگە تانىتا الساڭىز جانە ت.ب. – ناعىز وسى زامانعى ۇستاز بولعاندىعىڭىز.
البەتتە, بۇل ىستە بارلىعى ۇستازدىڭ جاڭادان جول ىزدەپ, اقپاراتتىق كوممۋنيكاتسيالاردىڭ سان الۋان نۇسقاسىن پايدالانا بىلۋىنە بايلانىستى بولماق.
ينتەرنەت ءداۋىرى ءداستۇرلى ينستيتۋتتاردىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى مونوپولياسىن كۇيرەتتى. ءبىلىمنىڭ ارناۋلى سالالارىنا كەز كەلگەننىڭ قولى جەتەتىن بولدى. ءبىز كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر ءبىر مەزەتتە بىرنەشە مىندەتتى اتقاراتىن سونى تەحنولوگيالىق كەزەڭنىڭ تابالدىرىعىن باسىپ تۇرمىز. ءتىپتى, كوپ ۇزاماي قازىرگى تەحنيكا اتاۋلىنىڭ كەز كەلگەنىنەن ميلليون, ودان دا كوپ ەسە شاپشاڭ كومپيۋتەرلەر پايدا بولماق.
«كومپيۋتەر ءداۋىرى ءالى باستالعان دا جوق. ءبىز بۋحگالتەر شوتىنان ءسال عانا ءتاۋىر تيتىمدەي ويىنشىقتاردى مالدانىپ وتىرمىز» دەيدى امەريكالىق نانوتەحنولوگ, «حيۋلەتت پا (ە) كارد» كومپانياسى كۆانتتىق زەرتتەۋلەر زەرتحاناسىنىڭ قىزمەتكەرى ريچارد ستەنلي ۋيليامز.
2040 جىلعا تامان ماشينالار سەكۋندىنا 100000 تريلليون كوماندانى ورىنداي الاتىنى عىلىمعا ايان. ال, بۇل شامامەن ادام ميىنىڭ قابىلەتىنە پارا-پار دەگەن ءسوز. ەگەر كومپيۋتەرلىك سانا ءوزىن جاساۋشىنىڭ اقىل-ەسىنە تەڭەسىپ جاتسا, نە بولاتىنىن وزدەرىڭىز پايىمداپ كورىڭىزدەر.
الەمنىڭ ايگىلى فۋتۋرولوگتارى ءححى عاسىردا كەز كەلگەن شىعارماشىلىق قىزمەتىن باسا-كوكتەي وتىرىپ, ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن وڭدەي الاتىن ماشينا پايدا بولاتىنىن ايتادى. جاساندى ينتەللەكتى جاساۋ تۋرالى اڭگىمە – جەر بەتىندە العاشقى تىرشىلىك نىشاندارى پايدا بولۋمەن پارا-پار ۋاقيعا. وسىلايشا, مىنا ءبىز وتە شاپشاڭ تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ قىپ-قىسقا كەزەڭىندەي سينگۋليارلىق (ادامي زەردەدەن باسىم جاساندى ينتەللەكت) دەپ اتالاتىن ۋاقىت مەجەسىنە بۇلتارماستان جاقىنداپ كەلەمىز.
سينگۋليارلىق دەگەنىمىز – ادامزات تاريحىنداعى اسا ەلەۋلى ۋاقيعالاردىڭ ءبىرى. بۇل نانوتەحنولوگيالاردىڭ, بيوتەحنولوگيالار مەن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ ارقاسىندا ادام ساناسىنىڭ ەۆوليۋتسياسى اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە ارەكەت ەتەتىن اقىل-ەس پەن ويلاۋ ساتىسىنا جەتەتىندەي وزگەرىسكە ۇشىرايدى.
سينگۋليارلىققا جەتكەن كەزدە ادامزات بالاسىنىڭ قابىلەتى عالامات بولادى: اتومدىق دەڭگەيدەگى ماتەريا قۇرىلىمىن تولىق تىزگىندەپ, ماكرودان ميكروعا, مولەكۋلالىق دەڭگەيگە دەيىنگى بيولوگيالىق ۇدەرىستەردى جەتىك ءبىلىپ, اداميدان اسقان زەردەگە يە بولادى. قوعام مەن ءبىزدىڭ تۇرمىس قالىبىمىز تۇگەلدەي وزگەرەدى.
سونىمەن, تاياۋ بولاشاقتا ءبىزدى نە كۇتىپ تۇر؟
1. ەكزافلوپستىق كومپيۋتەر جاسالىپ, ول قازىرگى قولدانىستا جۇرگەن جۇيەلەردەن ءجۇز ەسە ونىكتى جۇمىس ىستەيدى. وسىنىڭ ءوزى جاساندى ينتەللەكتىگە تىكەلەي جول اشادى.
2. كومپيۋتەرلەر ادام ءسوزىنىڭ ءبىراز بولىگىن دۇرىس ءتۇسىنۋدى ۇيرەنەدى.
3. ادامداردىڭ گەنومىن شەشۋ بۇقارالىق سيپات الادى. قازىردىڭ وزىندە ونىڭ باعاسى 350 مىڭ اقش دوللارىنان 299 دوللارعا ءتۇسىپ كەتتى, ال تاياۋ شاقتا ونىڭ ءباسى بولمايدى, مۇنىڭ ءوزى كوپتەگەن اۋرۋ-كەسەلدىڭ داۋاسىن تاۋىپ, ءومىر ءسۇرۋدى ەداۋىر ۇزارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
4. كريوساقتاۋعا, ياعني, مي جاسۋشالارىن مۇزداي قاتىرىپ ساقتاۋعا جول اشىلادى.
5. تىرشىلىكتى كيبورگتاۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە;
6. نانوروبوتتار جاردەمىمەن سانانى كوشىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ ماقساتىندا ميدى كيبورگتاۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
سوندىقتان, فانتاستيكالىق كەلەشەك كوپشىلىك ويلاعاننان الدەقايدا تاياۋ.
قازىرگى الەمدى جوعارى تەحنولوگيالارسىز ءبولىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى ايداي انىق ءارى XXI عاسىر ونى پايدالانعان ادامداردىڭ, ءبىرىنشى كەزەكتە پەداگوگتاردىڭ بىلىكتىلىك دەڭگەيىن تالاپ ەتەتىنى ءسوزسىز.
ۇستازدىڭ اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا ءبىلۋى – ونى ءوز كاسىبي قىزمەتىندە ماقساتتى تۇردە, ءوز بەتىنشە جانە جاۋاپتى قولدانۋ قابىلەتىن بىلدىرەدى جانە ول مىناداي يكەمدىلىكتەردى تالاپ ەتەدى:
-اقپاراتتى جيناۋ;
-ونى وزىنشە ءتۇسىندىرىپ, مالىمەتتەردى سالىستىرۋ, قورىتىندىلاۋ;
-اقپاراتتىڭ ماڭىزدىلىعى, تيىمدىلىگى مەن پايداسى تۋرالى وي-پىكىردى ورتاعا سالۋ;
-ونى قاجەتتىلىككە قاراي بەيىمدەۋ, قايتادان ازىرلەۋ, ويلاپ تابۋ, جوبالاۋ ارقىلى جەتىلدىرە ءتۇسۋ, ت.ب.
مۇنىڭ ءبارى ءوز كەزەگىندە:
– وپەراتسيالىق جۇيەنىڭ ينتەرفەيسى;
– پاندىك سالا بويىنشا ديداكتيكالىق قۇرالداردى دايىنداۋ بارىسىندا كەڭسەلىك تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ;
– گرافيكالىق يلليۋستراتسيالاردى دايىنداۋ تەحنيكاسى;
– نەگىزگى ينتەرنەت-سەرۆيستەر مەن ۆەب-سايتتاردى قۇرۋ تەحنولوگياسى;
– سونداي-اق مۋلتيمەديا جانە ەلەكتروندى ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىن پايدالانا ءبىلۋ سياقتى بىلىكتەردى قاجەت ەتەدى.
اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانباسا, بەلسەندى ومىرگە ارالاساتىن مەكتەپ تۇلەكتەرىن دايارلاۋ دەڭگەيى قارقىندى دامۋ ۇستىندەگى عىلىم, تەحنيكا, ەكونوميكا تالاپتارىنا جاۋاپ بەرۋدە جەتكىلىكسىز بولاتىنى ءسوزسىز.
مەكتەپتەگى ءداستۇرلى وقىتۋ ءادىسى فورماليزم, بىروڭكەي يكەم مەن ماشىق, وقۋلىق جاتتاپ الۋدان ارىگە اسا الماي كەلە جاتقانى ءۇشىن ءادىل سىنعا ۇشىراۋىنىڭ سەبەبى وسىندا جاتىر. سونىمەن قاتار, وقۋ بارىسىنداعى ورالىمدىلىقتىڭ جوقتىعى, شاكىرتتىڭ زياتكەرلىك قابىلەتىن اشۋعا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كوڭىل بولىنبەۋى سىندى جوعارىدا ايتىلعان ولقىلىقتار ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ جالپى قۇلدىراۋ ۇردىسىنە ۇلاسادى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ ءوز ءجونى بار!
سول سەبەپتى, زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەڭبەك ۇردىسىندە قولدانۋ كوپتەگەن ماماندار ءۇشىن, ونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەر ءۇشىن ۇلكەن قاجەتتىلىككە اينالعانىن تاعى دا اتاپ وتكىم كەلەدى.
شىن مانىندە گاپ نەدە؟
قازىر مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ اقپاراتتىق-تەحنيكالىق ساۋاتتىلىعى وتە تومەن ەكەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس.
ۆەب-سايت, گيپەرماتىن, گيپەرسىلتەمە, ۆيدەوكونفەرەنتسيا, تەگتەر توپتاماسى, براۋزەر دەگەن سياقتى تەرميندەردى ەستىگەندە, بىلمەگەندىكتەن توسىلىپ, تىكسىنىپ قالادى. سوندىقتان ءتىپتى قاراپايىم قولدانۋشى دەڭگەيىندەگى ماسەلەلەرگە كەلگەندە مۇعالىمدەر ءوزىنىڭ تەحنولوگيالىق ساۋاتسىزدىعىن اشكەرە قىلعىسى كەلمەي بۇلتالاقتايدى.
ونىڭ سەبەپ-سالدارى تۇسىنىكتى. ولار:
-مەكتەپ باسشىلىعى الدىندا تەحنيكالىق جاعىنان شورقاق كورىنۋدەن قورقادى;
-اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيدى;
-وقۋشىلار الدىندا بىلىكتىلىگى تاياز ەكەنىن كورسەتكىسى كەلمەيدى;
-قىر-سىرىن بىلمەيتىن, ونىڭ ۇستىنە قىزمەتتىك قۇرىلعىنى بۇزىپ الۋدان قورقادى;
-جەمە-جەمگە كەلگەندە, وزىنە ۇيرەنشىكتى, ەسكى, قالىپتاسقان ادىستەن شاما كەلسە اۋىتقىعىسى كەلمەيدى.
ناتيجەسىندە, ۇستاز دەپ ۇلگى تۇتاتىن ادامداردىڭ اقپاراتتىق-تەحنيكالىق ساۋاتسىزدىعى تەرىس سالدارعا اكەپ سوعادى. ول تۋرالى تاجىريبەمىزدە تەكسەرىلگەن ناقتى سانداردىڭ ءوزى ايتىپ تۇر. ماسەلەن, 5873 ەلوردالىق مۇعالىمنىڭ:
-تەك 12 پايىزى ينتەرنەتتى, ونىڭ ىشىندە پاندەر بويىنشا ەلەكتروندى تسيفرلى ادىستەمەلىك قۇرالداردى ەركىن پايدالانا الادى;
–16 پايىزى كومپيۋتەردى وقۋ ۇدەرىسىندە تولىققاندى قولدانا بىلەدى;
-ال, 45 پايىزى كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىقتىڭ قاراپايىم دەڭگەيىندە قالىپ قويعان.
ۇستازدىق قارىم-قابىلەتكە تالاپتى جوعارى قوياتىن ەلوردا ءۇشىن بۇل مۇلدە جارامايدى.
سوندىقتان جاڭا وقۋ جىلى بارىسىندا بارلىق مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردىڭ كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرامىز, ال وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا اتتەستاتسيادان وتكىزەمىز.
اتالمىش كۋرستار مۇعالىمدەردى:
-نەگىزگى كەڭسەلىك باعدارلامالار جانە سىرت قۇرىلعىلارمەن جۇمىس ىستەۋدى يگەرۋگە;
-پرەزەنتاتسيالاردى جاساپ, رەداكتسيالاۋعا;
-ينتەرنەت رەسۋرستاعى بارلىق ىزدەۋشى جۇيەلەردى قولدانۋعا ۇيرەتۋى ءتيىس.
ءبىلىم باسقارماسىنا كۋرستى ۇيىمداستىرىپ, اتتەستاتسيا وتكىزۋدىڭ ەرەجەسىن بەكىتۋدى تاپسىرامىن. بۇل وتە ماڭىزدى. ويتكەنى, بيىل قالاداعى بارلىق مەكتەپتەرگە سوڭعى ۇلگىدەگى كومپيۋتەرلەر مەن ولارعا ساي باعدارلامالىق قامتۋلار ساتىپ الىنادى. بۇعان قاجەت قارجى قاراستىرىلىپ قويدى.
سۇبەلى ءسوز
قاديشا دايىروۆا,
نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى:
– ورتا ءبىلىمدى تولىققاندى الا الماعان ادام جوعارى ءبىلىمدى دە جارىتپايدى. مەيلى, نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىسا دا. ەگەر وقۋشى مەكتەپتە ساپالى ءبىلىم الاتىن بولسا, كەيىنگى وقۋى دا مول جەمىس بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.
نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءوز ءىسىنىڭ ناعىز بىلگىرلەرىن, كاسىبيلىگى جوعارى مامانداردى دايارلاۋ ماقساتىن تەمىرقازىق ەتىپ الدى. بۇگىنگى كەڭەستىڭ تاقىرىبى دا تۋرا جولمەن كەلە جاتقانىمىزدى ايعاقتايدى. كۇنى كەشە عانا جوعارى ءبىلىم ماگيسترلەرى مەن مۇعالىم مامانداردىڭ العاشقى لەگىن تۇلەتىپ ۇشىردىق. ولار ءبىلىم بەرۋدىڭ كوشباسشىلارىنا اينالعانىنا كۇمانىمىز جوق. سوندىقتان ورتا مەكتەپتەردىڭ باسشىلىعىنا ايتارىم, جاس ماماندارىڭىزدى بىزگە وقۋعا جىبەرۋدەن تارتىنباڭىزدار.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ زاماناۋي, يننوۆاتسيالىق بىلىمگە كوپ كوڭىل ءبولىپ كەلە جاتىر. ەندەشە, ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماقساتى ورتاق. مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر دە سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. تاعى دا قايتالايىن – نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى قارجىلاندىرىلۋى جاقسى وقۋ ورنى دا جالقى تۇرعاندا ءتيىستى مەجەمىزگە جەتكىزە المايدى. بۇل تۇرعىدا ورتا مەكتەپتەر – بىزگە كومەكشى. مەكتەپ ۇستازدارى وقۋشىلاردى كەدىر-بۇدىرسىز جولمەن بىزگە اكەلسە, ستۋدەنتتەر جوعارى مەكتەپتەن دە جۇيرىكتەي جەلىپ وتەدى.
ءۇشىنشى جىل قاتارىنان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءبىلىم كوشباسشىلارىنىڭ ەۋرازيالىق فورۋمىن وتكىزىپ كەلەدى. استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىن وسى الاڭعا قاتىسۋعا شاقىرامىن. سەبەبى, جوعارى جانە ورتا ءبىلىم كوشباسشىلارىنىڭ باسىن ءبىر ارناعا توعىستىراتىن وسى شارانىڭ بەرەرى مول.
مايرا قۇرمانباەۆا,
«استانا دارىنى» عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:
– مەنەن «استانادا قانشا دارىندى بالا بار؟» دەپ ءجيى سۇراپ جاتادى. «دارىنسىز بالا جوق» دەپ جاۋاپ بەرەمىن. گەرمانيادا جانە فرانتسيادا وتكەن حالىقارالىق سەمينارلارعا قاتىستىم. سودان تۇيگەنىم, وقۋشىلارىمىزدىڭ ءبىلىمى مەن ۇستازدارىمىزدىڭ كاسىبيلىك دەڭگەيلەرى ەۋروپانىكىنەن كەم ەمەس. وقۋشىلارىمىزدىڭ حالىقارالىق وليمپيادالار مەن عىلىمي جارىستاردا الدىڭعى ورىنداردان كورىنىپ جۇرگەندىگى – سونىڭ ايقىن دالەلى. استانالىق جەتكىنشەكتەر ەل ىشىندەگى جارىستاردا دا ۇنەمى كوش باسىندا كەلەدى. مىسالى, ورتالىعىمىز 8 جىل بۇرىن قۇرىلسا, سول ۋاقىتتان بەرى ەلوردالىق وقۋشىلار كومانداسى رەسپۋبليكا بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى ەشكىمگە بەرمەي كەلەدى.
ارينە, تۇيتكىلدەر جوق دەپ ايتا المايمىز. ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا مودەلدەرىن قۇرىپ, ورتا ءبىلىم جۇيەسىن رەفورمالاۋدى جالعاستىرۋىمىز كەرەك. وندا قويىلاتىن تالاپتارعا مۇعالىمنىڭ ءبىلىم-بىلىگى ساي بولۋى ءتيىس.
يمانعالي نۇرعاليۇلى مۇعالىمدەرگە, وقۋشىلارعا جانە اتا-انالارعا ارنالعان, ءبىلىم سالاسىنداعى وزىق تەحنولوگيالاردان حابار بەرەتىن بىرىڭعاي اقپاراتتىق پورتال قۇرۋ كەرەك دەگەن ويدى ايتتى. وسىعان تولىق كەلىسەمىن. بۇل قۇرىلاتىن بولسا, مۇددەلى ادامدار الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاي الادى.
جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرگەن مەكتەپتەردىڭ قاۋىمداستىعىن ۇيىمداستىرساق يگى بولار ەدى. باستاپقىدا استاناداعى وزىق دەگەن جيىرما مەكتەپ ونىڭ نەگىزىنە الىنسا, جۇمىس ءجۇرىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن.
ءبىر كەم دۇنيە – ەلوردالىق دارىندى بالالاردىڭ جوعارى كورسەتكىشتەرى مەن جەتىستىكتەرىنە قاراماستان, استانادا ءتورت-اق مامانداندىرىلعان مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا ءبىز قاراعاندى مەن پاۆلودار قالالارىنان قالىپ كەلەمىز.
ءاسيما بيمەندينا,
قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
– جىل سايىن وتكىزىلەتىن تامىز كەڭەسىنە ءبىرىنشى رەت قوناق رەتىندە قاتىسىپ وتىرمىن. ءوزىم تالايدان بىلەتىن مۇعالىمدەر مەن مەكتەپ باسشىلارىن كورىپ, وتە قۋانىشتى جاعدايدامىن. وسى باسقوسۋدا ولار بىلتىرعى اتقارعان جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىن تاماشا كورمە ارقىلى كورسەتتى.
اسىرەسە, ۇستازدار وسىنداي كەڭەستە قالا اكىمى نە دەيدى ەكەن دەپ ەلەڭدەپ وتىرادى.
شىنىن ايتقاندا, يمانعالي نۇرعاليۇلىنىڭ سوزدەرىن اسىعا كۇتەدى. ويتكەنى, ءبارىمىز دە بالالاردىڭ بولاشاعىن, مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن ويلايمىز. وقۋ جىلىنىڭ الدىندا تاپسىرمالار بولاتىنى زاڭدى. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل بولادى». قالا اكىمى بۇگىن كوپتەگەن ماسەلەلەردى كوتەردى, ال ۇستازداردىڭ مىندەتى – ايتىلعانداردى ورىنداۋ.
ەربول ىرگەباي,
الكەي مارعۇلان اتىنداعى №40 ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى:
– بۇگىنگى تامىز كەڭەسىندە قالا اكىمى ءبىلىم سالاسىنداعى كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ ءبىرازىن كوتەردى. بىراق, سولاردىڭ ىشىندەگى ەرەكشەسى – مورال, ادامگەرشىلىك تاربيەگە قاتىستى.
ايتتى-ايتپادى, قوعام وزگەرىپ جاتىر دەپ, ادامنىڭ تاربيەسى مۇلدە شەكتەن شىعىپ كەتتى. ءارى قاراي نە بولاتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. سوندىقتان وزگەگە ەلىكتەمەي, ءوزىمىزدىڭ سالت-داستۇرىمىزدەن, بابالار سالىپ كەتكەن جولىمىزدان اۋىتقىماۋىمىز كەرەك.
ءبىز سونى ماقسات ەتىپ, مەكتەبىمىزدە «ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە جان-جاقتى قالىپتاسقان تۇلعانى دامىتۋ» اتتى تاجىريبەلىك الاڭ جۇرگىزىپ, شاكىرتتەرىمىزگە قازاقى تاربيەنى سىڭىرۋگە تىرىسۋدامىز. ول وتە قاجەت تە. ويتكەنى, بالالار تۇتىناتىن اقپاراتتار كوپ, ال بالا سولاردان وزدەرىنە قاجەتتىسىن الا ءبىلىپ, كەرەكسىزىن تاستاۋ كەرەك. نە جاقسى, نە جامان دەگەندى ءتۇسىنۋى ءتيىس.
قازىردە, اسىرەسە, قىز بالالاردىڭ تاربيەسىن قاداعالاۋ وزەكتى. قىز بالا – ۇلتتىڭ بولاشاعى, ءوزىنىڭ ۇرپاعىنا ءتالىم-تاربيە بەرەتىن انا.
گۇلزينا جاداحوۆا,
№54 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ اتا-انالار كوميتەتىنىڭ مۇشەسى:
– ءححى عاسىردا يننوۆاتسياسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى, ءبىز ساعات سايىن جاڭعىرىپ, كۇن سايىن تاڭعالدىرعان زاماندا ءومىر سۇرۋدەمىز. ءسوزىمنىڭ دالەلى بولسىن, قىزىم وقيتىن №54 مەكتەپ-ليتسەيدە «بولاشاق مەكتەبى» جوباسى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
وسى جوبانىڭ پايداسىن مولىنان كورىپ وتىرمىز. قازىر بالالارىمىز ءۇشىن الاڭدامايتىن بولدىق. مەكتەپكە كىرگەن-شىققان ۋاقىتىن sمs ارقىلى ءبىلىپ وتىرامىز. وقۋ ورنىندا تۋرنيكەتتەرمەن بىرگە بەينەباقىلاۋ كامەرالارى ورناتىلعان. مەكتەپتىڭ ىشكى ءتارتىبى دە جاقسى جولعا قويىلعان. ونىڭ ايعاعى: بىردە-ءبىر وقۋشى بۇزاقى رەتىندە ەسەپكە قويىلماعان.
ءار اتا-انا ەلەكتروندىق جۇيە ارقىلى جۇمىس ورنىندا وتىرىپ, بالاسىنىڭ ۇلگەرىمى جايلى ءبىلىپ, بەرىلگەن تاپسىرمالاردى قاداعالاپ وتىرادى. سىنىپ جەتەكشىسى, ءپان مۇعالىمدەرى ەسكەرتپە جازاتىن, اتا-انالارمەن ۇنەمى بايلانىستا بولاتىن ارنايى پاراقشانىڭ دا پايداسى مول.
قۇرمەتتى ۇستازدار!
جوعارىدا ايتقانىمىزدىڭ بارلىعى قازىرگى قوعامداعى ادام ءومىرى – بۇل جوعارى تەحنولوگيالار مەن دامىلسىز اقپارات ءنوپىرى, كۇن سايىنعى, سەكۋند سايىنعى وزگەرىستەردىڭ توعىسىنداعى ءومىر ەكەنىن ايعاقتاي تۇسەدى.
زاماناۋي بولمىسقا ساي بولۋى ءۇشىن, ادام ءىشتەي تاباندى, زياتكەر دە ساۋاتتى, قيىندىقتاردى ەڭسەرۋگە قاۋقارلى ءارى ەشتەڭەگە وڭايلىقپەن مويىنۇسىنبايتىن ىشكى وزەگى مىقتى بولۋى ءتيىس, مۇنىڭ بارلىعى – تەك ءومىر مەن عىلىمنىڭ ءتۇرلى سالالارىنان يگەرگەن تەرەڭ ءبىلىمنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن.
ياعني, ول ادامداردى الىستان تانىپ, ولارمەن ورتاق ءتىل تابىسا الۋى, ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ءتۇيتكىلدەر مەن جۇيكە جۇقارتار جاعدايلارعا سىنىپ كەتپەۋى, ءوزىنىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ەموتسياسىن يگەرە الۋى ءتيىس.
بۇل ءوز كەزەگىندە زاماناۋي ءبىلىم بەرۋدىڭ تاعى ءبىر ماسەلەسى – پسيحولوگيانى جالپى مەكتەپ ءپانى رەتىندە وقىتۋدىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى.
ەگەر وتكەنگە كوز سالساق, ارا-تۇرا ءۇزىلىپ قالسا دا, «پسيحولوگيا» ەۋروپادا 1881 جىلدان بەرى وقىتىلىپ كەلە جاتقانىن بىلەمىز. مىسالى, XIX عاسىردا اۆستريا مەن گەرمانيادا گيمنازيانىڭ 8-سىنىبىندا پسيحولوگياعا اپتاسىنا 2 ساعات بولىنگەن, يتاليادا 6-سىنىپتان باستاپ 6 ساعات, ال فرانتسيادا مەكتەپ بىتىرۋگە تاياعان سوڭعى سىنىپتا باقانداي 8 ساعات ەنشىلەنگەن.
ءبىر قىزىعى, وقۋلىقتاردىڭ قۇرىلىمى ءبىر-بىرىنەن اۋمايدى, بارلىعى دا شامامەن قىزىعۋشىلىق جانە الاڭعاسارلىق, شىعارماشىلىق وي جەلىسى نەمەسە ويدى جيناقتاۋ, اسسوتسياتسيا مەن يلليۋزيا سياقتى كاتەگوريالاردى وقىتقان. بۇل ۇعىمداردان بولەك ءتان مەن جان قۇبىلىستارى اراسىنداعى بايلانىس, ءسوز, پايىم جانە ەركىندىك پسيحولوگياسى سىندى استە تەرەڭ پسيحولوگيالىق كۇيلەردى قوسا قاراستىرادى.
ال ەندى قازىرگى تاڭداعى باتىستىق مەكتەپتەردىڭ ءبىرىنىڭ باعدارلاماسىنداعى تاقىرىپتىق مازمۇن تۋرالى مىسال كەلتىرەيىن. ونىڭ مازمۇنى مىناداي تاقىرىپتارمەن سيپاتتالادى:
1. ءجۇزىڭدى «جوعالتۋ» جانە كەمسىتۋشىلىك پەن ءوزىڭنىڭ ىشكى وسالدىعىڭدى جەڭۋدىڭ جولى;
2. سەزىمىڭدى اياقەستى ەتۋدى قالاي كوتەرۋگە بولادى؟
3. فرۋستراتسيانى [لات. frustratio – وپىنۋ, ءساتسىزدىك, اقتالماعان ءۇمىت], بويكۇيەزدىك پەن دەپرەسسيانى اشۋ-ىزاعا بەرىلمەي, قالاي ۇمىتۋعا بولادى؟
4. كىنالىلىك سەزىمىن, سىن مەن اسىرا ماقتاۋدى قالاي قابىلداۋ كەرەك؟
5. ءوزىڭ قۇرالپىلاستار تاراپىنان الىمجەتتىك بولعاندا, بويدى بيلەگەن قورقىنىشتى قالاي جەڭۋگە بولادى؟
6. بەلگىلى ءبىر جاعدايلاردا, ورتادا ورىن الاتىن قولايسىزدىق پەن قاۋقارسىزدىقتان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟ مىسالى: ەمتيحاندا, سۇراقتارعا اۋىزشا جاۋاپ بەرگەن كەزدە, ساۋىق كەشىندە, ت.ب.
7. ءوزىڭدى باسقالارمەن سالىستىرا وتىرىپ, قور سەزىنۋدەن قالاي ارىلسا بولادى؟
بايقاپ تۇرعانىڭىزداي, ەگەر سوناۋ 19-عاسىرداعى پسيحولوگيا باعدارلاماسى وقۋشى الدىندا ءوزىن-ءوزى تانۋ, ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋ مىندەتىن قويسا, زاماناۋي كۋرس ادامدارمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋ, قورشاعان ورتاداعى اگرەسسيالىق ىقپالداردان پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قورعانۋعا ءۇيرەتۋگە باعىتتالعان.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اتالمىش ءپاندى اۋەلى ماقساتى مەن مىندەتىن ايقىنداپ الماي جاتىپ, ەكى اسىعىس, ءبىر قاربالاستا ەنگىزىپ جىبەردى, سوسىن ورىنسىز ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتپاستان, وقۋ ۋاقىتىن وڭتايلاندىرۋ جەلەۋىمەن مۇلدە قىسقارتىپ تاستادى.
«ەتيكا جانە وتباسىلىق ءومىردىڭ پسيحولوگياسى» ءپانىن 2009 جىلعا دەيىن 10-11 سىنىپ وقۋشىلارى اپتاسىنا 1 ساعات, ياعني جىلىنا 34 ساعات وقىدى. سوندىقتان دا, ءبىزدىڭ مەكتەپتەرىمىزدەگى وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق-ەموتسيونالدىق احۋالىندا الاڭدارلىق ەشتەڭە جوقتاي اتالمىش ءپاننىڭ باعدارلامادان ىڭ-شىڭسىز شىعارا سالعانى اسا تاڭعالاتىن ءجايت ەمەس. ءبىزدى قايران قالدىراتىنى, وسى ءپاننىڭ قاراپايىم نەگىزگى كۋرسىن وتپەي جاتىپ, جاسوسپىرىمدەر وتباسىلىق ءومىردىڭ پسيحولوگياسىن قايدان ۇعىنا قويسىن؟
ءوسپىرىم شاقتا وتباسىنداعى قارىم-قاتىناس تۇيتكىلدەرى الاڭداتاتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى ەكەنىنە داۋىم جوق. ويتكەنى, ءدال وسى كەزەڭدە بالا كوپتەگەن ومىرلىك ساۋالداردىڭ جاۋابىن تاپپاي قينالادى, تىعىرىققا تىرەلەدى. سول كەزدە جاۋاپ ىزدەپ ينتەرنەتكە جۇگىنەدى. ال, ول جەردەگى مالىمەتتىڭ عىلىمي نەگىزدى ەكەنىنە كۇمان كوپ, سوندىقتان دا تەرىس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ وڭايدىڭ وڭايى.
البەتتە, مۇنداي شاقتاردا ونىڭ رۋحاني تىرەگى كاسىبي دايىندىقتارى جەتىك پەداگوگتار پەن پسيحولوگتار ارقىلى كومەك قولىن سوزاتىن مەكتەپ بولۋى ءتيىس ەدى.
بىراق جوعارى ساناتتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى سالدارىنان بۇل قازىر مۇمكىن بولماي تۇر. سول سەبەپتى, ءبىز بالالارىمىزدىڭ مەكتەپتەگى, مەكتەپتەن تىس ومىرىندەگى كۇردەلى الەۋمەتتىك پروبلەمالار تۋرالى ءجيى اۋىزعا الامىز: بۇلار – جاسوسپىرىمدەر ورتاسىندا قالىپتاساتىن قىلمىستىق ويمەن اۋالانۋ, ناشاقورلىقتىڭ ءورشۋى, دەۆيانتتى (اۋمەسەر) قىلىعى باسىم, ءتاربيەگە باعىنبايتىن جاسوسپىرىمدەر.
سول سەبەپتى, سوڭعى كەزدە استانادا كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قىلمىستىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىنا تاڭعالۋعا بولمايدى. ەگەر 2013 جىلى 25 جاعداي تىركەلسە, بيىل باس-اياعى 7 ايدىڭ ىشىندە 53 قىلمىستىق ارەكەتكە بالالار مەن ءجاسوسپىرىمدەردىڭ قاتىسى ءمالىم بولدى.
بارشامىزدى تۇڭىلدىرەتىن وتە تراگەديالىق قۇبىلىس – بالالار ءسۋيتسيدى. ەلوردامىزعا قاتىستى ايتار بولساق, ول كادىمگىدەي قاۋىپتى شەككە جەتىپ قالدى. تەك سوڭعى 3 جىلدىڭ وزىندە 89 رەت ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ قارەكەتى تىركەلدى, ونىڭ ىشىندە 14-ءى قايعىلى جاعدايمەن اياقتالدى.
وسىناۋ سۇمدىق ستاتيستيكاعا كۇشتى كوممۋنيكاتسيالىق قۇرال رەتىندە ينتەرنەتتىڭ ىقپالى زور. ويتكەنى ول ارقىلى سۋيتسيد تۋرالى اقپارات كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن جەر-جاھانعا تارايدى, ول ءوز كەزەگىندە «ۆەرتەر ەففەكتىسى» تەورياسى بويىنشا باسقا بىرەۋلەردى باسىن ولىمگە تىگۋگە, ءوز-وزىنە قول سالۋعا يتەرمەلەيدى.
«ۆەرتەر ەففەكتىسى» ىقپال ەتۋ پسيحولوگياسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى قاعيدالارىنىڭ ءبىرى – الەۋمەتتىك دالەلدەۋ ءپرينتسيپىنىڭ سيپاتىن انىقتايدى, ياعني «ادامدار قيىن جاعدايعا تاپ بولعاندا, وسىعان ۇقساس ءجايتتى باسىنان كەشىرگەن باسقا ادامداردىڭ قارەكەتىنە قاراپ, ءۇستىرت شەشىم قابىلدايدى». ال, ءالى وڭ-سولىن تانىماعان ءجاسوسپىرىمنىڭ ەلىكتەگىش-سولىقتاعىش كەلەتىنىن ءبارىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. عالامتور – وسى تەكتەس تەرىس ىقپالدار مەن اگرەسسيا, نەمەسە قاراپايىم جاۋاپسىزدىققا ۇيرەتەتىن جەر.
جەلىلىك رەسۋرستاردى تالداۋ كورسەتكەندەي, سۋيتسيد جاس قولدانۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ اراسىندا ءجيى ىزدەلەتىن تاقىرىپقا اينالعان. ونى قالاي قورقىنىشسىز جاساۋدىڭ نۇسقاۋلىعى, باسىنان وتكەرىپ كورگەندەردىڭ حيكاياتى, ءتىپتى وندا مۇڭداس سەرىك تابۋعا دا بولادى ەكەن.
«Google» ىزدەۋ سەرۆەرىنە «سۋيتسيد» ءسوزىن ەنگىزگەن كەزدە شىققان العاشقى 20 ناتيجە بىلاي بوپ شىقتى:
– شامامەن 60 پايىزى – ءسۋيتسيدتىڭ ىقتيمال سەبەپتەرىن بايانداعان, ەلدەر, جىنىسى, جاسى بويىنشا ستاتيستيكا كەلتىرگەن جالپىلاما بەيتاراپ اقپارات;
– 20 پايىزى – سۋيتسيدكە يتەرمەلەيتىن جاعدايلاردى وڭ شەشۋ ماقساتىندا كەڭەسى مەن كومەگىمەن بەرەتىن سايتتار;
– قالعان 10 پايىزى – سۋيتسيد پەن ونى جاساۋدىڭ ءادىس-امالدارىن ناسيحاتتاۋ جاسىرىن تۇردە بولسا دا كورىنىس تاباتىن سايتتار مەن فورۋمدار;
ءبىزدىڭ تاجىريبەگە كەلەتىن بولساق, وقۋشىلار اراسىندا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك ساۋالنامانىڭ ناتيجەسى ءسۋيتسيدتىڭ تەرىس فاكتورلارىنىڭ ءبىرى – «ءۇلكەندەر تاراپىنان ءتۇسىنبەۋشىلىك», ونىڭ ءىشىندە مۇعالىمدەر تاراپىنان جاسالاتىن قىسىم ەكەنىن كورسەتتى. مۇنداي پىكىردى سۇراۋ سالىنعان وقۋشىلاردىڭ 35 پايىزى قوستايدى.
وسىناۋ دابىل قاعارلىق جاعداي مەكتەپ باعدارلاماسىنا پسيحولوگيا ءپانىن ەنگىزۋ وتە قاۋىرت ءارى ماڭىزدى ماسەلە ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل اتا-انالارعا, جالپى قوعامعا بالالارىمىزدى دەموراليزاتسيادان قورعاپ, الەۋمەتتىك ورتادا سالماقتى, سانالى ۇرپاق وسىرۋىمىزگە سەپتىگىن تيگىزۋى ءتيىس. ونىڭ ىشىندە, بالا ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزى بار مىناداي تاقىرىپتارعا ايرىقشا ماڭىز ارتىلادى.
– اتا-انامەن, مۇعالىممەن, قۇربىلارمەن قارىم-قاتىناستاعى كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىنى دامىتۋ;
– اگرەسسيا, دورەكىلىك پەن قاتالدىقتىڭ تەرىس قىلىق ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ;
– ءوزىن-ءوزى باعالاي ءبىلۋدى ۇيرەتۋ, ويتكەنى تورىعۋدان باستاپ سۋيتسيدكە دەيىنگى بارلىق ماسەلە وقۋشىنىڭ عازيز باسىن قور سەزىنۋدەن تۋىندايدى;
– ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىز قارىم-قاتىناس;
ءبىر كەزدەرى, الگىندە ايتقانىمداي, بۇل ءپان مەكتەپ باعدارلاماسىنان شىعىپ قالعان. ال ونى شتاتتاعى مەكتەپ پسيحولوگتارىمەن الماستىرۋعا تىرىسۋدىڭ, تاجىريبە كورسەتكەندەي, ءتيىمدىلىگى از بولىپ شىقتى.
زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي, وقۋشى ءتىپتى قاتتى مۇقتاجدىق سەزىنسە دە, مەكتەپ پسيحولوگىنىڭ الدىنا ءوز ەركىمەن بارا قويمايدى. بۇل جەردە ادەتتە پسيحولوگقا كورىنگەندى, ءتىپتى ول ادامنىڭ فيزيولوگيالىق اۋىتقۋشىلىعىنا قاتىستى بولسا دا, پسيحيكالىق پروبلەماسى بار دەپ سىرتتاي موشقايتىن باياعىدان بەرى بۇزىلماي كەلە جاتقان قوعامدىق ستەرەوتيپ كەدەرگى كەلتىرەدى. ال ماماننىڭ قاراپايىم جاعدايلاردا كاسىبي بىلىكتى كومەك كورسەتە الماۋى – مەكتەپ پسيحولوگتارىنىڭ تاياز ءتاجىريبەسىنە تىكەلەي قاتىستى ماسەلە.
بۇل ءبىر كۇندە شەشىمىن تابا قويار ماسەلە ەمەس ەكەنى ايداي انىق. سوندىقتان ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا تاجىريبەلىك نەگىزدە استانانىڭ كەيبىر مەكتەپتەرىنە «پسيحولوگيا» ءپانىن ەنگىزۋ بويىنشا ۇسىنىس جولداۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
جانە تاياۋ ارادا ورىنداۋ ءۇشىن مىناداي تاپسىرمالاردى جۇكتەيمىن:
1. بىلىكتى پراكتيك-پسيحولوگتاردىڭ قاتىسۋىمەن تاريحي تاجىريبە, قازىرگى زاماندا ماڭىزدى تاقىرىپتار, ءدارىستى ءسىڭىرۋدىڭ ادىستەرى مەن فورماسى ەسكەرىلگەن پسيحولوگيانىڭ ورتاق كىرىسپە كۋرسىن دايىنداۋ;
2. كۇردەلى دۇنيەاۋي ماسەلەلەرگە بايلانىستى جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا ساباقتان تىس پسيحولوگيالىق ترەنينگتەر ۇيىمداستىرۋ;
3. اتا-انالاردى بالا تاربيەسىندە كەزدەسەتىن پسيحولوگيالىق قيىندىقتاردى تالقىلاۋعا ەرىكتى تۇردە بەلسەندى تارتۋ;
4. جىل بويىنا پەداگوگ-پسيحولوگتاردىڭ قاتىسۋىمەن اۋەلى مەكتەپ ديرەكتورلارىنا, ودان كەيىن ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارلارىنا, سىنىپ جەتەكشىلەرىنە سەمينار-ترەنينگ وتكىزۋ.
بۇل باعىت بويىنشا ءىس-شارا جوسپارىن ءازىرلەپ, بەكىتۋدى اكىم ورىنباسارى ا.ع.بالاەۆا مەن ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى ە.ا.سۋحانبەرديەۆاعا تاپسىرامىن.
قادىرمەندى ارىپتەستەر!
بۇگىن سىزدەرمەن بىرگە ورتاعا سالعىم كەلەتىن كەلەسى ماسەلە دە پسيحولوگيامەن ءوزارا بايلانىستى.
قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق قوعامدا, ءبىز بالالارىمىزدىڭ سانا-سەزىمى مەن مىنەز قالىبى ورنىعاتىن ءتۇپ نەگىز تۋرالى ۇمىتا باستادىق. ءاڭگىمە – ولاردىڭ بويىنا مورالدىق قاعيدالاردى ءسىڭىرۋ تۋرالى بولماق.
تاريحي ءداۋىر اۋىستى, ۇرپاق جاڭاردى, قوعامدىق فورماتسيا وزگەردى, الايدا مەكتەپتىڭ مورالدىق تۇرعىدان تاربيەلىك فۋنكتسياسى سول قالپى قالدى. تەك بۇگىنگىدەي اقپاراتتىڭ جويقىن, ءتىپتى جويداسىز ورتاسىندا مورال دەگەن ۇعىمنىڭ كومەسكىلەنە تۇسكەنىن انىق بايقادىق.
قازىرگى ءومىر شىندىعىن كورسەتەتىن ءبىر مىسالدى كەلتىرەيىن.
جاقىندا ينتەرنەتتە مەيرامحانانىڭ الدىنداعى اۆتوتۇراققا قالى كىلەم توسەگەن فوتو توڭىرەگىندە قىپ-قىزىل داۋ ءوربىدى. وقىرمانداردىڭ 90 پايىزعا جۋىعى ءوز پىكىرلەرىندە مەيرامحانا قوجايىنىنىڭ وزىنشە ماركەتينگتىك امال جاساماقشى بولعانىن ايتقان جوق, كەرىسىنشە ءبارى ءبىراۋىزدان مورالدىڭ ازعىنداپ كەتكەنىن ايتىپ شۋلاپ قويا بەردى.
ياعني, ادامدار جەكە كوممەرتسيالىق ماقساتتا قىمبات قىزمەت جاسايمىن نەمەسە وندايدى تۇتىنۋعا جاعدايىم جەتەدى دەگەندەي سىرتسىڭاي تانىتۋ ارقىلى تىم ەرسىلەۋ كورىنىپ, ءسويتىپ مورالدىڭ شەگىنەن اتتاپ كەتكەنىن وزدەرى دە اڭعارماي قالادى.
جالپى, مورال دەگەن ۇعىم نەنى بىلدىرەدى؟ قوعامداعى جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتار كومەگىمەن تۇلعانىڭ ءوزىن-ءوزى رەتتەۋىن وسىلاي دەپ تۇسىنەمىز. مورال جاقسىلىق پەن جاماندىق, ۇجداندىلىق پەن ارسىزدىق, ادىلدىك پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ ارا-جىگىن اجىراتا وتىرىپ, ادامگەرشىلىك كوزقاراس, ومىرلىك باعدار مەن ۇستانىم دەگەننىڭ شەت-شەگىن بەلگىلەيدى.
قازىرگىدەي ماقساتتى تۇردە اسەر ەتەتىن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار, اسىرەسە, وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ مورالدىق قۇندىلىقتارىن قالىپتاستىرا دا, بۇزا دا الادى.
قاراپايىم سوزبەن جەتكىزسەك, مۇنى «ميدى اتالا قىلۋ» تەحنيكاسى دەپ اتايدى. قوعامداعى كەسەلدەر مەن بەيباستاقتىققا پسيحولوگيالىق اسەردىڭ ناتيجەسىندە ەت ۇيرەنىپ كەتەدى. مۇنداي تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى «وۆەرتون تەرەزەسى» دەگەن اتاۋ الدى.
امەريكالىق الەۋمەتتانۋشى دجوزەف وۆەرتون 1990 جىلى قوعامنىڭ ءبىر كەزدەرى تىيىم سالىنعان ماسەلەلەرگە قاتىستى كوزقاراسىن ءوزگەرتۋ تەحنولوگياسىن جاساپ, سيپاتتاپ بەردى. وۆەرتون ءبىراز ۋاقىتتىڭ ىشىندە باق ارقىلى سانانى شىرعالاۋ تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ارقىلى كەز كەلگەن قوعامدا قابىلدانبايتىن قۇبىلىستاردى بايقاتپاستان ۇيرەنشىكتى نورماعا اينالدىرىپ جىبەرۋگە, ءتىپتى ونى زاڭمەن بەكىتۋگە دە بولاتىنىن دالەلدەدى.
بۇل فەنومەن قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەر مەن قاسكويلىك يدەيالاردىڭ ومىرلىك پراكتيكاعا اينالۋ مەحانيزمىنىڭ ءمانىن اشادى. ول بىلاي جۇزەگە اسادى:
باستاپقىدا بۇرىن-سوڭدى ورەسكەل كورىنەتىن قۇبىلىستار تالقىلاۋعا شىعارىلادى. ول ءسوز بەن وي ەركىندىگى, ۇلت مۇددەسى دەگەن سياقتى ۋاجدەرمەن بۇركەمەلەنەدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قوعامنىڭ وعان ەتى ءولىپ كەتەدى دە, كادۋىلگى وتە ورىندى, ەشقانداي سوكەتتىگى جوق نارسەدەي قابىلداي باستايدى. اتالمىش ءۇردىس اقىرى تىجىرىنا قاراعان قۇبىلىستى قوعامنىڭ ساناسى مەن زاڭىنا ورنىقتىرۋمەن اياقتالادى. اقىرى اياعىندا, قوعام جاڭا ەرەجەگە/جاڭا زاڭعا كوندىگەدى. بۇل تۇرعىدان سوعىس پەن كونتسلاگەرلەردە ادامدى قىناداي قىرعان ءفاشيزمنىڭ پايدا بولۋىن ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى.
وسىناۋ تەحنولوگيانىڭ عالامدىق ماسشتابتا جۇزەگە اسۋىنىڭ مىسالى رەتىندە ءدىني ورتادا جۇزدەگەن جىلدار بويى تىيىم سالىنعان بەيادەپ جىنىستىق قاتىناستاردى كەلتىرۋگە بولادى. ول كەيبىر دامىعان ەلدەردە ساياسي نورماعا اينالىپ قانا قويعان جوق, بەلەڭ العانى سونداي, اقش-تىڭ كاليفورنيا شتاتىندا بەيادەپ سەكسۋالدى اۋەستىگى بارلاردىڭ جەتكەن جەتىستىكتەر تاريحىن ءدارىس رەتىندە وقىتۋدى سەناتتا قولدادى. حالىقارالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا بۇل تاقىرىپ قالايشا مىڭ قۇبىلتا بەرىلىپ جاتقانىن مەنەن جاقسى بىلەسىزدەر دەپ ويلايمىن. وسى جەردە ورىندى ساۋال تۋادى: سوندا ءارى قاراي نە بولماق؟
سونىمەن وۆەرتون سيپاتتاعان «مۇمكىندىكتەر تەرەزەسىنىڭ» قيسىنى نەدە؟ بۇل تەحنولوگيانىڭ مورالدىق باعدارىنان اداسىپ قالعان, ولاردىڭ ورنىن بەلگىلى ءبىر مۇددەلى كۇشتەردىڭ جالعان ۇران-ۇندەۋلەرى باسقان, ياعني مورالدىق قۇندىلىقتارى شايىلىپ كەتكەن قوعامدا وڭايلىقپەن ويعا كەلگەندى ورىنداۋىندا.
بالالاردى مورالدىق تۇرعىدان تاربيەلەۋ ءبىزدىڭ مەكتەپتەر ءۇشىن نەلىكتەن توتەنشە ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىن؟
ويتكەنى, ەلىمىزدىڭ قازىرگى ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندە ول مۇلدەم جوقتىڭ قاسى. كەز كەلگەن سىنىپ جەتەكشىسى وقۋ جىلىنىڭ باسىندا ساباقتان تىس وقۋلاردىڭ كۇنتىزبەلىك جوسپارىن جاسايتىنى بەلگىلى. الايدا, بالالارمەن وتىلەتىن تاقىرىپتاردا پسيحو-ەموتسيونالدىق جۇمىستار جۇرگىزىلۋى ءتيىس, مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا سەنىمدى قارىم-قاتىناس ءتۇزىلۋى ءتيىس «سىنىپ ساعاتتارى», اينالىپ كەلگەندە وقۋشىلاردىڭ ۋاقىتىن قۇر بوسقا ولتىرەتىن باسقوسۋى سياقتى وتەدى.
جۇيەلى جۇمىس پەن باقىلاۋ تۋرالى ايتپاي-اق قويالىق, وسى ساباقتاردىڭ ءمانى مەن ماڭىزىنا ەشكىمنىڭ نازار اۋدارمايتىنىنا سەنىمىم كامىل.
بىرقاتار مەكتەپتەردىڭ تاربيە جۇمىستارى بويىنشا جوسپارىن ساراپتاي وتىرىپ, ولاردىڭ كوپشىلىگى سوۆەتتىك سارقىنشاقتان تۇپ-تۋرا كوشىرىلىپ الىنعانداي اسەردە قالدىم (مىسالى: «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XX cەسسياسىنداعى حاتتامانى نەمەسە بۇۇ-نىڭ بالا قۇقى جونىندەگى كونۆەنتسياسىن تالقىلاۋ بويىنشا دوڭگەلەك ۇستەل» دەگەن سياقتى). ارينە, مۇنىڭ ءبارى ماڭىزدى, بىراق ءدال وسى تۇسىنىك بالالار اۋديتورياسىنا كەلىڭكىرەي قويمايتىنىنا كەلىسەسىزدەر عوي.
جوسپاردى ازىرلەگەندە, پەداگوگتار ساباقتان تىس ساعاتتاردىڭ تاقىرىبىن ورتاعا سالىپ تالقىلامايدى. ول ديرەكتوردىڭ جاي عانا قول قويۋىمەن بەكىتىلىپ كەتەدى. سول سەبەپتى, بارلىق قالا مەكتەپتەرىنە بالالارىمىزدى تولعاندىراتىن ماڭىزدى تاقىرىپتار بويىنشا ساباقتان تىس تاربيە جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ايرىقشا نازار اۋدارۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
قۇرمەتتى ارىپتەستەر!
«قازاقستانعا ۇلتىمىزدىڭ الەۋەتىن جاڭعىرتۋعا ءارى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ينتەللەكتۋالدى رەۆوليۋتسيا قاجەت». ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ بۇل ءسوزى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇرگىزىلگەن رەفورمالاردىڭ نەگىزى بولىپ تابىلدى.
جۇزەگە اسىرىلعان رەفورمالاردىڭ باستى قورىتىندىسى دا سول – ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىزدى قالىپتاستىرىپ الدىق.
الايدا ءبىلىم بەرۋ ءىسى ستاتيستيكالىق سالاعا جاتپايدى, سوندىقتان رەفورمالار تۇراقتى جانە ناقتى اعىمداعى ۋاقىتتىڭ تالابىمەن ۇندەسىپ جۇرگىزىلىپ وتىرۋعا ءتيىستى. سونىمەن بىرگە, ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە كەيبىر ءتيىمسىز جاعدايلار دا جوق ەمەس. ماسەلەن, سونىڭ ءبىرى دەپ مىنا ءبىر جايدى ايتۋعا بولادى. ولاردىڭ باعالاۋىنشا, ءبىلىم بەرۋ سالاسىن زاماناۋي قالىپقا كەلتىرۋ جونىندەگى جەكەلەگەن ارەكەتتەر مجببس-عا (مەملەكەتتىك جالپى مىندەتتى ءبىلىم بەرۋدىڭ ستاندارتى) ءارتۇرلى ۇلگىدەگى وزگەرىستەر ەنگىزۋمەن عانا شەكتەلىپ قالعان.
ايتالىق, بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا مىندەتتى وقىتىلاتىن 17 مەكتەپتىك باعدارلاما بار, ال كوپتەگەن دامىعان ەلدەردە ولاردىڭ سانى 8-10 باعدارلامادان اسپايدى. مىنە, وسىنداي جاعدايعا بايلانىستى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اپتالىق جۇكتەمەسى 169 ساعاتقا دەيىن كوتەرىلىپ وتىر (كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنا اپتالىق نورما 42 ساعات بولىپ سانالادى). وسىلاي بولا تۇرا وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق جانە جاس ەرەكشەلىكتەرى تىپتەن ەسكەرىلمەگەن.
وسىلايشا, جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر مىنانداي ناتيجەلەرگە جەتكىزىپ وتىر: «ءبىلىم بەرۋ تەحنوپاركى» عىلىمي-ەنگىزۋ ورتالىعىنىڭ بيىل جۇرگىزگەن زەرتتەۋىنىڭ باعالاۋى بويىنشا ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردە جببمس ورىندالۋى 15-20 پايىزدان اسپايدى. مۇمكىن ولاي دا ەمەس شىعار, بىراق ماسەلە باسقادا بولىپ تۇر, اتاپ ايتقاندا, جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى وقىتۋ جوسپارلارى ءوز ۋاقىتىنداعى وزەكتى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن قاجەتتى بولاتىن يكەمدىلىككە يە بولا الماي وتىر. سولاي بولا تۇرا, كۇندەلىكتى پراكتيكادا پايدالانىپ جۇرگەن يكەمدەلۋ ارەكەتتەرى جاقسى ناتيجەسىن كورسەتپەي قويمايدى. ونىڭ قاراپايىم عانا مىسالى – ءبىلىم ازىرلىگى باسىم تۇلەكتەردى دايىندايتىن قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرى جۇيەسى. ارينە, ولار وقۋشىلاردى الدىن الا سىناقتان وتكىزىپ, ۇزدىكتەردى تاڭداپ الاتىنى بەلگىلى. دەگەنمەن, بۇل جەردە تەك تاڭداۋ عانا جاسالىپ قويمايتىنى, سونىمەن قاتار تانىمدىق جاعىنان دا ەرەكشەلىك بار ەكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز. تۇتاستاي ايتقاندا, اڭگىمە ادىستەمەنىڭ ەرەكشەلىگى جونىندە بولماق.
– 7-11 سىنىپ وقۋشىلارى ماتەماتيكا, ينفورماتيكا, فيزيكا, بيولوگيا, حيميا پاندەرى بويىنشا قوسىمشا وقىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا وقىتىلادى;
– 7 سىنىپتان باستاپ جاراتىلىستانۋ-عىلىمي تسيكلداعى پاندەر اعىلشىن تىلىندە تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلادى;
– وقىتۋ ۇدەرىسىندە جوبالاۋ تەحنولوگياسى پايدالانىلادى (PBL – Project – Based Learninq – جوبالار نەگىزىندە ناقتى تاقىرىپتى ۇيرەتۋ);
– تۇراقتى تاۋەلسىز مونيتورينگ جۇرگىزۋ, سونىڭ ىشىندە بارلىق پاندەردەن جىلىنا 4 رەت تەستىلەۋ وتكىزۋ جانە جىلىنا 2 رەت وليمپيادا وتكىزۋ.
قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىندە جىلىنا 2 رەت تەستىلەۋ ءادىسى بويىنشا مۇعالىمدەردى اتتەستاتسيادان وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسى ەنگىزىلگەن. بۇعان قاراعاندا, قاتارداعى مەكتەپتەردىڭ مۇعالىمدەرى 5 جىلدا ءبىر-اق رەت اتتەستاتسيادان وتەدى, ونىڭ وزىندە قاعاز جۇزىندە دەسە دە بولادى.
مەنىڭ ويىمشا, مۇنداي پراكتيكا ءبىز ءۇشىن پايدالى بولۋعا ءتيىس, ويتكەنى مۇعالىمدەردى اتتەستاتسيادان وتكىزۋ ماسەلەسى مۇعالىمدەر كورپۋسىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرىپ, جالپى ساپانى جاقسارتۋعا اسەر ەتەرى ءسوزسىز.
ەندى وسى ايتقانىمىزدان قانداي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى, مەنىڭ ويىمشا, وسى كەزەڭدە قالالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الدىندا جانە مۇعالىمدەر قاۋىمى الدىندا مىنانداي ماقسات-مىندەتتەر قويىلادى:
– مۇعالىمدەردىڭ ءپان بويىنشا بىلىكتىلىك دەڭگەيىن ناقتىلى كوتەرۋ ماقساتىندا اتتەستاتسيادان وتكىزۋدىڭ ادىلەتتى تەتىگىن جانە مۇعالىمدەردى قايتا دايارلاۋ بويىنشا تاۋەلسىز قۇرىلىمنىڭ قاتىسۋىمەن تۇراقتى تەستىلەۋ جۇرگىزۋ مەحانيزمىن دايىنداۋ قاجەت.
– ءبىلىم باسقارماسى جەتەكشى پەداگوگ-پراكتيكتەردى قاتىستىرىپ, قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرى جۇيەسىنىڭ تاجىريبەسىن تالقىلاپ-تالداپ جانە وقىتۋدىڭ وزىق ادىستەمەلەرىن بىرتىندەپ قالالىق مەكتەپتەرگە ەنگىزۋ جونىندەگى ۇسىنىستارىن ازىرلەسىن.
جوعارىدا ايتىلعاندارعا بايلانىستى, ءبىلىم باسقارماسىنا وسى ماسەلەلەر بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ, 1 قازانعا دەيىن ۇسىنىستارىن جەتكىزۋدى تاپسىرامىن.
قۇرمەتتى جينالىسقا قاتىسۋشىلار!
ەندى استانالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى تۋرالى ماسەلەگە توقتالعىم كەلەدى.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, استانا وتە قارقىندى دامىپ كەلەدى. تاماشا نىساندار, ونىڭ ىشىندە, كونفەرەنتسيا باسىندا كورسەتىلگەندەي, جاڭا مەكتەپتەر بوي كوتەرۋدە. قالا تۇرعىندارى ءۇشىن جانە ولاردىڭ بالالارىن وقىتۋ ءۇشىن جان-جاقتى قولايلى جاعدايلار جاسالۋدا. ارينە, وسىنىڭ ءبارى ەلوردامىزدى باسقا ايماقتاردىڭ تۇرعىندارى الدىندا تەك جاعىمدى جاعىنان كورسەتەدى. سول تارتىمدىلىقتىڭ ءبىر ايعاعى دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار, استاناعا جىل سايىن 40 مىڭنان 60 مىڭعا دەيىن ادامدار كوشىپ كەلىپ جاتادى.
ارينە, بۇل جاعداي قالانىڭ الەۋمەتتىك سالاسىنا, ءبىرىنشى كەزەكتە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ۇلكەن سالماق تۇسىرەتىنى ءسوزسىز. سونىڭ سالدارىنان بولار, سوڭعى ەكى جىلدا بىزدە ءۇش اۋىسىمدا وقىتۋ پروبلەماسى پايدا بولدى. وسى جونىندە استانانى ءارى قاراي دامىتۋ بويىنشا وتكىزىلگەن جينالىستا مەملەكەت باسشىسى – نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ماسەلە كوتەرىپ جانە قالا باسشىلىعىنا جاقىن ارادا وسى جاعدايدى وڭتايلى وزگەرتۋ بويىنشا ناقتى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. وسى رەتتە قازىرگى جاعدايىمىزدى ايتار بولساق, بۇگىندە قالادا 5 مەكتەپ ءۇش اۋىسىمدا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بيىل 11 جاڭا مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلەدى, سونىڭ ناتيجەسىندە ءۇش مەكتەپتە ءۇش اۋىسىمدىق وقىتۋ دوعارىلادى. ال 2015 جىلى تاعى دا 9 جاڭا مەكتەپ ىسكە قوسىلىپ, قالعان ەكى مەكتەپتەگى ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىلەتىن بولادى. جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندەگى تىعىزدىق ماسەلەسى الداعى ۋاقىتتاردا دا جالعاسا بەرمەك.
سونىمەن قاتار, نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ەلىمىزدەگى ورتا-كاسىبي ءبىلىم بەرۋگە دە ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا استانادا ءارتۇرلى ماماندىقتارعا باعىتتالعان 12 مەملەكەتتىك ورتا-كاسىبي ءبىلىم مەكەمەلەرى جۇمىس جۇرگىزەدى. وسىندا دايارلاناتىن مامانداردىڭ تەڭ جارتىسى وندىرىسكە قاجەتتى تەحنيكالىق ماماندار بولىپ وقىتىلادى. وسى سالادا ەكونوميكانىڭ وزەكتىلىگىنە قاراي جانە قالانىڭ ەڭبەك رىنوگى سۇرانىسىنا وراي بىرتىندەپ تەحنيكالىق كاسىپتى يگەرۋگە باسىمدىق بەرىلە باستاعانى بايقالادى. سوندىقتان دا 2017 جىلى 4 جاڭا كوللەدج پايدالانۋعا بەرىلەتىنى جوسپارلانىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا, 800 ورىنعا ارنالعان ەكى قۇرىلىس, 800 ورىنعا ارنالعان ءبىر ەنەرگەتيكا جانە 1200 ورىنعا ارنالعان ءبىر تەحنيكالىق كاسىپ كوللەدجدەرى ىسكە قوسىلماق.
تاعى ءبىر تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىن وزەكتى ماسەلە بار. بۇل – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەلەۋ جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسى.
بۇگىنگى تاڭدا قالامىزدا 33 مىڭنان استام بالا بالاباقشادا تاربيە الىپ ءجۇر. ال 2012 جىلعا دەيىن تۋعان 40 مىڭنان استام بالا كەزەكتە تۇر. وسى ورايدا 2020 جىلعا دەيىن وسى پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن, ياعني بالالاردى بالا باقشامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىز 100 نىسان سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى باعىتتاعى تاپسىرماسىن وسىلايشا ورىنداماقپىز.
بۇل وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. سوندىقتان كەلەسى جىلعى تامىز كونفەرەنتسياسىنىڭ تاقىرىبىن وسى ماسەلەگە ارناۋدى ۇسىنامىن.
قۇرمەتتى مۇعالىمدەر!
بۇرىن تامىز كەڭەستەرىندە ءبىز «ەكونوميكا ءبىلىمى», وقۋشىلاردىڭ كاسىبي باعدارى, تەحنولوگيالىق ىزدەنىستەر تاقىرىپتارىن قوزعاپ, كوپتەگەن مەكتەپتىك ادىستەمەلەرگە جۇگىنىپ, ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ, باسقا دا قات-قابات ماسەلەلەردى ويلاستىرعان بولاتىنبىز. وسىنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە, ءححى عاسىرداعى ءبىلىم بەرۋدىڭ تۇتاستاي سيپاتىن قالىپتاستىرىپ قانا قويماي, مىنانداي جاڭا فورماتتاعى تالاپتاردى العا تارتادى:
• ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن بىلىكتىلىكپەن ۇيىمداستىرۋ;
• عىلىمنىڭ يننوۆاتسيالىق جەتىستىكتەرىن كرەاتيۆتى كورسەتە ءبىلۋ;
• جاڭا تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى يگەرۋ;
• وقۋ ماتەريالدارىن بەرۋدىڭ قازىرگى زامانعى فورمالارى مەن ادىستەمەلەرىن مەڭگەرۋ;
• ءوزىن-ءوزى تانۋ جانە ءوزىن-ءوزى دامىتۋعا قىزىعۋشىلىقتى كوتەرۋ;
• قورىتىندىسىندا ءبىلىم الۋ بارىسىندا العان ءبىلىمىن الداعى ومىرىندە قولدانا ءبىلۋ.
استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەر وتە كوپ. وسىنىڭ ءبارى استانالىق مۇعالىمدەر قاۋىمىنىڭ جوعارى كاسىبي شەبەرلىگىنىڭ ارقاسىندا بولىپ جاتقان تابىستار ەكەنى ءسوزسىز. ەندى, مەن وسى اسا ماڭىزدى ءارى قيىن جانە دە ەڭ مارتەبەلى ماماندىق يەسى اتانىپ جۇرگەن بىرقاتار ۇزدىك مۇعالىمدەردىڭ ەسىمىن اتاعىم كەلەدى. ولار وسى زالدا وتىرعان شىعار دەپ ويلايمىن.
1. تاشەنوۆا مايرا جالەلقىزى – №60 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ حيميا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى تامەرلان كيريباەۆ ءۇش رەسپۋبليكالىق ءپان وليمپيادالارىنىڭ جۇلدەگەرى بولعان, سونداي-اق 2014 جىلى ماسكەۋدە وتكەن حالىقارالىق مەندەلەەۆ وليمپياداسىندا دا ولجالى بولعان.
2. تۇرعامبەكوۆا الما بازاربايقىزى – №62 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ گەوگرافيا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى تامەرلان كاكەن ەكى رەسپۋبليكالىق ءپان وليمپياداسىندا جۇلدەگەر اتانىپ, جاپونيادا گەوگرافيا ءپانى بويىنشا وتكەن حالىقارالىق وليمپيادانىڭ سەرتيفيكاتىنا يە بولعان.
3. انيسيفيروۆا تاتيانا گريگورەۆنا – №6 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ ماتەماتيكا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى رۋسلان پوليششۋك 2014 جىلى رەسپۋبليكالىق پرەزيدەنتتىك وليمپيادانىڭ جەڭىمپازى, سونىمەن قاتار ماتەماتيكا پانىنەن وتكەن ەكى رەسپۋبليكالىق وليمپيادالاردا جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنگەن.
4. دۇيسەنوۆا گۇلشارا قادىربەكقىزى – №38 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ فيزيكا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى ايدانا عاينيقىزى حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونكۋرستاردا ءبىرىنشى ورىنعا يە بولعان.
5. قاسەنوۆا گۇلنار جۇمابايقىزى – №54 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ ماتەماتيكا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى ءجانيا ديحانباي حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونكۋرستاردا جەڭىمپاز اتانعان.
6. ەلمۇرزاەۆا ايجان ەسەناليقىزى – №66 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ بيولوگيا ءپانى مۇعالىمى. شاكىرتى دينارا وسكەنباەۆا عىلىمي جوبالاردىڭ حالىقارالىق وليمپياداسىندا جانە رەسپۋبليكالىق كونكۋرستا ءبىرىنشى ورىنعا يە بولعان.
قۇرمەتتى ارىپتەستەرىم!
سىزدەرمەن بىرگە قالامىزدىڭ بارلىق پەداگوگيكالىق ۇجىمىن جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باستالۋىمەن قۇتتىقتاعىم كەلەدى جانە بارشاڭىزعا وتە جاۋاپكەرشىلىكتى جۇمىستارىڭىزدا تابىستى بولۋلارىڭىزعا تىلەكتەستىگىمدى بىلدىرەمىن.
ءبىزدىڭ حالقىمىز «ۇستازدىق ەتۋ – تالابى قاشاندا تاۋسىلمايتىن, زامانى ەشقاشان ەسكىرمەيتىن كاسىپ» دەپ, مۇعالىم ماماندىعىنا ەرەكشە ىقىلاس تانىتادى.
ەندەشە, ءسوز سوڭىندا بارشاڭىزدى الدا كەلە جاتقان ءبىلىم كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاپ, يگىلىكتى ىستەرىڭىزگە تابىس تىلەگىم كەلەدى.
سىزدەرگە زور دەنساۋلىق, باقىت پەن بەرەكە, وتباسىلارىڭىزعا اماندىق تىلەيمىن!
