جاستار كاسىپكەرلىگىنىڭ الەۋەتى جوعارى

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا كاسىپكەرلىكتى ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ جەتەكشى كۇشى رەتىندە جان-جاقتى قولداۋ ءارى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسىن 2030 جىلعا قاراي ەكى ەسەگە ارتتىرۋ مىندەتى قويىلدى. ال, ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا بيزنەستى دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن بارلىق ەنجار قۇقىقتىق نورمالاردىڭ كۇشىن جويۋ جانە شاعىن بيزنەس ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەتىن وتباسى­ داستۇرىنە اينالۋعا ءتيىس ەكەندىگى ايتىلدى.

ەلباسى ءوزىنىڭ جىل سايىنعى جولداۋلارىندا بيزنەسكە ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلەدى. بۇل شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا بارىنشا قولداۋ جاساۋ كەرەكتىگىن جانە وسى باعىتتا اتقارىلاتىن جۇمىستاردىڭ وزەكتىلىگىن كورسەتەدى. دەمەك, جالپى كاسىپكەرلىك سالاسىن دامىتۋ بويىنشا ءتيىستى شارالار قابىلداناتىنى جانە تىڭ باستامالاردى ىنتالاندىرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى جاسالىپ, وتاندىق كاسىپ­كەر­لەردى قولداۋدىڭ تەتىكتەرى جەتىل­دىرىلەتىنى انىق. ناتيجەسىندە, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ – ءححى عاسىرداعى قازاقستاندى يندۋس­تريالىق جانە الەۋمەتتىك جاڭعىر­تۋ­دىڭ باستى قۇرالى بولىپ قالادى. وسى ورايدا, ايتا كەتەتىن جايت, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدا جاس كاسىپكەرلەردىڭ الەۋەتىنە سەنىم ارتۋ كەرەك جانە وسى باعىتتا جۇمىستاردى جانداندىرۋ ارقىلى جاستارعا مول مۇمكىندىكتەردىڭ بولاتىنىنا سەنىمىز مول.

بيزنەستىڭ دامۋىنا نە كەدەرگى؟

جاستار اراسىندا كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ءارتۇرلى اسپەكتىلەرى بىرنەشە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قۇجاتتارمەن رەتتەلەدى. سونىڭ ءبىرى – قولدانىستاعى «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭدا جاستار ساياساتىنداعى نەگىزگى مىندەتتەر مەن قاعيداتتار تىزبەكتەلگەن. الايدا, مۇندا كاسىپكەرلىك تاقىرىبى مۇلدەم قوزعالمايدى, جاستاردى كاسىپكەرلىك قىزمەتكە تارتۋ باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە ايتىلسا دا, ماسەلەنىڭ ءمانىسى تەرەڭ قاراستىرىلماعان. سوندىقتان, جاستار كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ باعىتىندا, ەڭ باستىسى, زاڭدى جەتىلدىرۋ كەرەك. سەبەبى, جاستار كاسىپكەرلىگىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى تۋرالى ايتقان كەزدە, شەشىمىن تاپپاعان كوپتەگەن ماسەلەلەر ويعا ورالادى. اتاپ ايتسام, ينفراقۇرىلىمدىق جانە اقپاراتتىق تۇرعىدان قام­تا­ما­سىز ەتۋ, ارزان جانە قولجەتىم­دى­ قارجىلاي قولداۋ, سۋبسيديا­لار­ مەن گرانتتار, نەسيەلەۋدىڭ مەملەكەتتىك كەپىلدەندىرىلگەن جۇيەسى, سالىق جەڭىلدىكتەرى, ءىرى كاسىپ­ورىندار تاراپىنان جاستار كاسىپ­كەر­لىگىن قولداۋدىڭ كەشەندى شارا­لارى انىقتالىپ كورسەتىلگەنى ورىندى. وسىلايشا, بيزنەستىڭ دامۋىنا توسقاۋىل بولىپ وتىرعان قۇقىقتىق نورمالاردى جويىپ, ۋاقىت تالابىنا ساي بيزنەسكە بارىنشا قولايلى ورتانى قالىپتاستىرۋعا بولادى. سوندىقتان, وسى باعىتتاعى سالالىق زاڭدار بازاسىن ۋاقىت تالابىنا قاراي جەتىلدىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە تۇر. سول كەزدە عانا جاستارعا كورسەتىلىپ وتىرعان قولداۋ ءبىر رەتتىك نەمەسە ناۋقاندىق سيپاتتا بولمايدى.

ۇسىنىس ەسكەرۋسىز قالدى

قازىرگى تاڭدا پارلامەنت ءماجى­لى­سىنىڭ قاراۋىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» جاڭا زاڭ جوباسى جاتىر. الايدا, وندا جاستار اراسىنداعى كاسىپكەرلىكتى قولداۋ شارالارى قاراستىرىلماعان. ءبىز ءوز كەزەگىندە ۇسىنىستارىمىزدى زاڭ جوباسىن ازىرلەگەن ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانعا بەرگەن بولاتىنبىز. ول ەسكەرۋسىز قالدى. پارلامەنت ماجىلىسىنە جانە ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا جانە جولدادىق. بۇل باعىتتاعى ۇسىنىستار ازىرلەنىپ وتىرعان «كاسىپكەرلىك كودەكسى» جوباسىنا دا ۇسىنىلدى. بولاشاقتا ۇسىنىستار قاراستىرىلىپ, قولداۋ تابارىنا سەنىمدىمىز. ءوز تاراپىمىزدان بۇل باعىتتار بويىنشا جۇمىستار جالعاسا بەرەدى.

بارلىق كاسىپكەرلەردى قولداۋ كەرەك, بىراق…

ەلىمىزدەگى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەلەرىن ايتقاندا, الدىمەن سالالىق باعىتتاردا سارالاپ الۋىمىز قاجەت. سەبەبى, وسى ۋاقىتقا دەيىن ناقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلمەگەن. ماسەلەنى كەشەندى شەشۋدىڭ جولدارى ۇسىنىلسا, جاس كاسىپكەرلەر ءۇشىن باعىت-باعدار بولار ەدى.

كەيدە ەرەسەك كاسىپكەرلەر «جاس­تار كاسىپكەرلىگى دەپ بولە-جارماي, كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسىنىڭ بارلىعىن بىردەي قولداۋ كەرەك» دەپ بىزگە قارسى كەلىپ جاتادى. دۇرىس, ءبارىن قولداۋ كەرەك. بىراق, ماسەلەنى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جانە ەلىمىز ءۇشىن پايدالى تۇرعىسىنان قاراۋ قاجەت. ول ءۇشىن جاستار اراسىندا كاسىپكەرلىكتى ناسيحاتتاي بەرگەن ابزال. ماسەلەن, «كاسىپكەرلەر كۇنىن» بەلگىلەۋگە بولادى. مەرەكەنى جىل سايىن اتاپ ءوتۋ, ارينە, پايدالى. سەبەبى, مەرەكە اياسىندا كاسىپكەرلەردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قوسقان ۇلەسى ەسكەرىلىپ, ماراپاتتالادى. ءارى جاستارعا ونەگە بولاتىنداي جەتىستىككە جەتكەن كاسىپكەردىڭ بەينەسىن قالىپتاستىرار ەدىك. مەنىڭ ويىمشا, «كاسىپكەرلەر كۇنى» دەپ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانعان مەرزىمى – 4 شىلدە نەمەسە ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ قۇرىلعان كۇنى – 9 قىركۇيەكتى بەلگىلەۋگە بولادى.

كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەردىڭ جارتىسى جۇمىس ىستەمەيدى

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ 2014 جىل­دىڭ^­ 1 قاڭتارىنداعى دەرەكتەرىنە سۇيەن­سەك, ەلىمىزدە 1 529 مىڭ شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى تىركەل­گەن. ونىڭ 863 مىڭى عانا بەل­سەن­دى جۇمىس ىستەيدى. دەمەك, جار­تى­سىنا جۋىعى قيمىل-قارە­كەت­سىز. جىل سايىن اشىلىپ جاتقان كاسىپ­كەر­لىك سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى­نىڭ ارتۋى كورسەتكىش ەمەس, ەگەر ولار­دىڭ­ ءومىر­شەڭ­دىگى بولماسا. ولاي بولسا, جۇمىسى توقتاپ قالعان كاسىپورىنداردىڭ ماسەلەسىن انىقتاپ, ولاردىڭ سانىن بارىنشا ازايتۋدى قولعا العان ءجون.

ەلباسى جىل سايىنعى جولداۋىندا بيزنەستى قولداۋ كەرەكتىگىن ايتادى. پرەزيدەنت ءبىر سوزىندە «…ەڭبەك ەتۋشى حالىقتىڭ 60%-ى­ شاعىن جانە ورتا بيزنەستە جۇمىس ىستەگەن كەزدە قازاقستان تۇراق­تىلىققا قول جەتكىزەتىن بولادى» دەگەن ەدى. سوندىقتان, دامىعان ەلدەردەگىدەي شاعىن جانە ورتا بيزنەستە جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ ۇلەسىن 26%-دان 60%-عا دەيىن كوتەرۋ كەرەك. بۇل رەتتە, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدا ەل تۇرعىندارىنىڭ 26%-دان استامىن قۇرايتىن جاستاردىڭ ۇلكەن الەۋەتىنە نازار اۋدارعان ورىندى.

ماقسات قوجامبەك,

قازاقستاننىڭ جاس كاسىپكەرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى