Aldaǧy mausym aiynda IýNESKO Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyn halyqaralyq deŋgeide merekeleu mäselesın qarap, tiıstı qarar qabyldauy mümkın. Jyl soŋyna qarai Alaş kösemı şyǧarmalarynyŋ qazaq jäne orys tılderındegı 16-18 tomdyq tolyq jinaǧy, orys tılınde «Alihan Bukeihan. Sobiratel kazahskih zemel» atty ömırbaiandyq kıtaby baspaǧa daiyn bolmaq.
Ūlt kösemınıŋ ömırı men san qyrly qyzmetın zertteu jäne onyŋ mūrasyn jinau jūmystary üzılmei jalǧasyp keledı. Osy baǧyttaǧy ötken 2014 jylǧy jäne jaŋa jyldyŋ alǧaşqy ailaryndaǧy ızdenıs jūmystary aitarlyqtai jemısın berdı. Mysaly, ötken jylǧy «Omby ekspedisiiasy» barysynda Alaş kösemınıŋ 1896 jyldyŋ qaŋtarynda Omby-Taşkent temırjol jelısın tartu jobasyna qarsy şyǧyp, özınıŋ ǧylymi dälelderımen onyŋ qūrylysyn toqtatqany turaly Orys geografiialyq qoǧamynyŋ Batys-Sıbır bölımı jinalysynyŋ hattamasy jariialanǧan «Stepnoi krai» gazetınıŋ 3 sany jäne osy basylymnyŋ mamyr aiyndaǧy şyǧarylymynda «Pismo v redaksiiu» aidarymen berılgen Älihannyŋ taǧy bır maqalasy tabylǧan bolatyn. «Omby ekspedisiiasynyŋ» materialdarynda jazylǧandai, Alaş kösemı Omby-Taşkent temır joly qūrylysyn jalǧyz özı toqtatyp, 1917 jylǧy tarihi betbūrysqa deiın eldıŋ oŋtüstık öŋırı men jalpy Türkıstan ölkesıne ūmtylǧan orys kelımsekterınıŋ tolqynyn basty. Ol joba arada 30 jyldai ötkende ǧana, 1926-1931 jyldary Türkıstan-Sıbır nemese Türkısıb atauymen salynyp ıske qosylǧany mälım. Älihannyŋ «Vyborg ündeuıne qol qoidy jäne taratty» degen naqaq aiyppen 3 aiǧa kesılıp, Semei türmesınde 1908-1909 jyldary 8 ai (!) otyrǧan kezınde tüsken suretı – Ombynyŋ oblystyq tarihi-ölketanu mūrajaiynan tabylǧan tarihi oljanyŋ bırı boldy.
ALAŞ KÖSEMINIŊ ESIMIN «BÖKEIHANOV» DEP JAZU NEGE QATE?
Osy künge deiın Älihannyŋ «Dala ualaiaty gazetınde» 1889 jäne 1900 jyldary qazaqşa jäne orysşa maqalalaryn köbıne Qyr ūǧly, Qyr balasy – Syn stepei degen laqap esımderımen jariialaǧany mälım. Äitse de, atalmyş basylymnyŋ Ombydan alynǧan elektrondyq köşırmelerın paraqtau barysynda, Qyr balasy – El aǧasynyŋ qazaqşasyn Q., orysşasyn K. dep taŋbalaǧan taǧy 3 maqalasy tabyldy. Ekı maqala «Qarqaralydan hat» jäne «Korrespondensıia. Karkaraly» degen aidarmen berılse, üşınşı maqala «Būiryqtan basqa sözder: Jemqor bolys ekı bimen» jäne «K harakteristike nravov kirgizskih doljnostnyh lis: Ohotnik upravitel s dvumia bıiami» degen ataularmen şyǧypty. Būl maqalalardyŋ Älihandıkı ekenıne būltartpaityn bır-aq dälel bar: qazaqşa jäne orysşa maqalalardyŋ astyna Q. jäne K. degen avtorynan keiın qazaqşasynda «peruadtaǧan Ǧali han Bökei han», al orysşasynda «Galihan Bukeihan» dep körsetılıptı. Söitıp, ūlt kösemınıŋ «Kirgizskaia stepnaia gazeta» men «Dala ualaiaty gazetı» betterınde basylǧan kösemsözderınıŋ sany öse tüsumen qatar, laqap esımderınıŋ sany da «Q.» jäne «K.» degen esımdermen tolyǧyp, jalpy sany 40-qa jetıp qaldy.
Būl dälelden asa maŋyzdy taǧy bır tūjyrym şyǧady. Atap aitqanda, alaştanuşy ǧalymdar, onyŋ ışınde ädebietşıler de, tarihşylar men basqalary da bar, Alaş qairatkerlerınıŋ, äsırese Älihannyŋ aty-jönın ataǧanda «Bökeihanov» dep orystyŋ -ov, -ev suffiksterın qosyp jazudan bır tanbaidy-au. Eŋ ökınıştısı: Alaş kösemı men onyŋ üzeŋgılesterınıŋ aty-jönderın -ov, -ev suffiksterımen jazǧan avtorlar patşalyq jäne sovettık zamannyŋ orystandyru saiasatyn, erıksız ne qasaqana bolsyn, jalǧastyryp otyrǧandaryn tüsınbeidı, tüsıngısı de kelmeidı. Keibıreuler suffiksterdı qosyp jazuyn tıptı qisynsyz bolsa da «orysşa transkripsiia» dep aqtauǧa tyrysady. Älihan Bökeihan dep jazǧanda orys älıpbiınde joq «ä», «ö» ärıpterınıŋ ornyna Alihan Bukeihan dep jazsa, ol, eş dausyz, orys transkripsiiasy bolady da, al oǧan endı –ov, -ev suffiksterın qossa, ol nenı bıldıredı? Jauap özıŋızden, oqyrman.
Al endı naqty Alty Alaş kösemınıŋ aty-jönın dūrys jazuǧa kelsek, ol «Dala ualaiaty gazetındegı» alǧaşqy tuyndylaryn Ǧali han Bökei han dep jariialasa, olardyŋ orysşa nūsqasyn «Kirgizskaia stepnaia gazeta»-ǧa Galihan Bukeihan dep ūsynyp kelgen de, öz kezegınde redaksiia oǧan -ov suffiksın qosyp A.Bukeihanov dep jariialap otyrǧan. Mysalǧa, «Dala ualaiaty gazetınıŋ»1900 jylǧy 2 qaŋtardaǧy sanynda jariialanǧan «Japan balasyna aşyq hat» maqalasynyŋ fotoköşırmesıne nazar audarsaq: maqalanyŋ astyna avtory Ǧali han Bökei han dep körsetılıp, odan tömengı jolǧa «1899-ynşy jyly 15-ınşı dekabrda, şahar Omby» dep jazylypty (qadımşe tanityn oqyrman suretten oqyp körsın).
Oǧan qosa Alaşorda avtonomiiasyn basqarǧan 1917-1919 jyldary ūlt kösemı Halyq keŋesınıŋ (ükımetınıŋ) orys tılıne audarylǧan zaŋnamalyq qaulylaryna, bükılreseilık uaqytşa ükımetterge («Sıbır avtonomiiasy», Komuch, «Ufa direktoriiasy» jäne t.b.) joldaǧan hat-habarlaryna «Alihan Bukeihan» dep eş suffikssız qol qoiyp kelgenın aita ketken artyq bolmas. Ol az körınse, KSRO Ǧylymi akademiiasynyŋ 1925 jyly būrynǧy Adai oiazy, bügıngı Maŋǧystau oblysyn zerttegen Antropologiialyq ekspedisiiaǧa qatysyp, sonyŋ materialdarynyŋ jinaǧymen 1927 jyly Lenigradta jaryq körgen «Kazaki Adaevskogo uezda» atty aqyrǧy ǧylymi şyǧarmasyn ūlt kösemı «A.N.Bukeihan» dep jariialaǧanyn da eske sala ketemın.
Toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiının aitsam, Qyr balasy – Elaǧasynyŋ aty-jönı ne «Bökeihanov», ne «Bökeihanūly» dep te emes, qazaq jäne orys transkripsiialarynda da tek «Bökeihan» jäne «Bukeihan» dep jazyluy kerek.
Al endı Älihan Bökeihannyŋ jaŋadan tabylyp jatqan tyŋ maqala-mūralaryna oralsam, «Dala ualaiaty gazetınde» Qyr balasynyŋ qazaqşa «Qaimaqsyz süt qazaq halqyn ölımnen saqtaidy», orysşa «Sniatoe moloko kak sredstvo protiv vymiranıia kirgiz» dep atalatyn maqalasy jariialanǧany erteden-aq belgılı edı. Bıraq, qazaqşa nūsqasynyŋ tolyq mätını qolǧa tüspei kelgen-dı, endı ol tuyndy da ūlt kösemınıŋ tūŋǧyş tolyq şyǧarmalar jinaǧynda jaryq körmekşı.
Qyr balasy – Älihannyŋ 1925 jylǧy «Eŋbekşı qazaq» gazetı sandarynan tabylǧan 10 şaqty maqalasyn, «Jaŋa mektep» jurnalynyŋ 1926 jylǧy 6 sanyna qosymşa basylǧan jinaǧynan tabylǧan «Aqymaq qasqyr» ertegısın biylǧy jyldyŋ alǧaşqy 2 aiynyŋ ülesı dep qabyldauǧa bolady. Jinaqtai kelgende, soŋǧy ekı jylda tabylǧan maqala-jariialanymdar Älihan Bökeihannyŋ qazaq jäne orys tılderındegı şyǧarmalarynyŋ köptomdyq tolyq jinaǧyna engızılıp, jyl soŋynda baspaǧa ūsynylady. Köptomdyq tolyq qūrastyrylyp bolǧanşa Alaş kösemınıŋ taǧy basqa talai mūrasy tabylyp, tolyǧuy äbden yqtimal. Sol sebeptı tūŋǧyş tolyq jinaq sonau basta 16 tom dep jariialanǧanymen, ūlt kösemınıŋ qolda bar mūrasynyŋ özı ärqaisysy 35 baspa tabaqtan tūratyn 17-18 tom bolyp qaluy da ǧajap emes.
ALAŞ QAIRATKERLERINIŊ ISTERI SAQTALǦAN KGB-FSB MŪRAǦATYNA QALAI JOL AŞYLDY?
Qyr balasy – Elaǧasynyŋ mūrasyn ızdestırumen qatar, 2013-2014 jyldary elımızdıŋ Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ mūraǧatyna, sondai-aq KSRO-nyŋ qandy jazalauşy mekemesı – OGPU-NVKD-MGB-KGB-nyŋ zaŋdy mūragerı bolyp tabylatyn Reseidıŋ Federaldyq qauıpsızdık qyzmetınıŋ (RF FQQ) mūraǧatyna da talai sūrau joldandy. Onyŋ ışınde Euraziia ūlttyq universitetınıŋ rektory Erlan Sydyqovtyŋ 2014 jyly QR ŪQK töraǧasy Nūrtai Äbıqaevtyŋ atyna joldaǧan soŋǧy haty reseilık qauıpsızdık qyzmetınıŋ mūraǧatyna jol aşyp berdı. ŪQK-nıŋ ışkı aqparat közınen mälım bolǧandai, Nūrtai Äbıqaev reseilık ärıptesı FQQ direktory Aleksandr Bortnikovpen tıkelei bailanysyp, L.N.Gumilev atyndaǧy «Alaş» ǧylymi-zertteu institutymen bırge Memleket tarihy institutynyŋ ǧalymdaryn mūraǧat materialdarymen tanysuǧa jıberuın ötınıp, uädesın alǧanǧa ūqsaidy. Nätijesınde 2014 jyldyŋ jeltoqsanynda osy joldar avtory Älihan Nūrmūhamedūly Bökeihannyŋ jäne onymen bırge bır künde – 1937 jyldyŋ 27 qyrküiegınde – ölım jazasyna kesılıp, bır künde atylyp, Mäskeudıŋ Don ziratyna bırge jerlengen qazaqtyŋ taǧy bır asyl azamaty Nyǧmet Nūrmaqūlynyŋ (Nūrmaqov) «qylmystyq» ısterımen tanysuǧa mümkındık aldy. Aşyǧyn aitqanda, maǧan Alaş kösemınıŋ ısı 1991 jäne 1995 jyldardan berı tanys bolatyn. 1991 jyldyŋ tamyzynda, iaǧni «zūlymdyq imperiiasynyŋ» aqyrǧy ailarynda Mäskeude ǧylymi ıssaparda jürıp KGB-nyŋ aqyrǧy töraǧasy Vadim Bakatinnıŋ atyna hat qaldyryp, 1995 jyly endı Reseidıŋ federaldyq qauıpsızdık qyzmetıne (ol jyly «Federaldyq qarsy barlau qyzmetı» nemese «Federalnaia slujba kontrrazvedki» – FSK RF dep atalatyn) ŪQK arqyly sūrau joldap, Ä.Bökeihan ısınen bıraz tarihi qūjattyŋ köşırmesın poştamen alǧan edım. Äitse de, 1937 jyldan berı «asa qūpiia» saqtalǧan ıstıŋ tıkelei özımen tanysudyŋ orny tıptı bölek ekenıne köz jettı. Onyŋ ışınde Alaş kösemınıŋ ısınen onyŋ ömırı men qyzmetıne qatysty bıraz öte qūndy mälımet tabyldy. Resei qauıpsızdık qyzmetı mūraǧatynyŋ basşylyǧy ekı ısten de sūraǧan qūjattardyŋ köşırmelerın jıberuge mındettendı. Bıraq, taŋ qalatyn eşteŋesı joq, arada 3 aidai uaqyt ötse de, ol köşırmelerdı jıberuge asyǧatyn emes.
Oǧan qosa Ä.Bökeihan men N.Nūrmaqūlynyŋ ısterın qolǧa alyp qaraǧanda, tolqyǧan köŋıl su sepkendei basyldy. Sebebı, ekı ıske de tıgılgen qūjattardyŋ teŋ jartysynan astamy syrtynan karton qaǧazben qaptalyp, paraqtap qarauǧa da, oqyp, köşırıp aluǧa da jatpaityn «asa qūpiia» küiınde qalypty. 1991 jyldyŋ tamyzynda KSRO KGB-sy qoǧammen bailanys ortalyǧynyŋ (Sentr obşestvennyh sviazei nemese SOS KGB SSSR) poşta arqyly jıbergen qūjat köşırmelerı ışınde Älihannyŋ Butyrka türmesınde tüsırılgen belgılı suretı bolatyn. Al ıstıŋ ışınen ūlt kösemınıŋ qyrynan tüsken taǧy basqa suretı şyqty. Ekınşı surette Alaş kösemınıŋ auyr azap körgenı anyq baiqalady. Surettıŋ «qūpiia» küiınde qaluynyŋ bır syry sonda bolsa kerek. Mūraǧat qyzmetkerlerınıŋ tüsındıruınşe, karton qaǧazben qaptalǧan qūjattar OGPU-NKVD-nıŋ «ışkı hat-qaǧazdary» körınedı de, al olardyŋ «qūpiialyǧy» 70 jyldan keiın ǧana joiylady-mys. Mūndai qūjattar 50 jyl qūpiia saqtalady ǧoi, al Ä.Bökeihan men N.Nūrmaqūlynyŋ atylyp, ısterınıŋ jabylǧanyna 77 jyldan asty ǧoi?! (1937-2014) – degenımde, qyzmetkerler ne aitaryn bılmei sasyp, bırı sūq sausaǧymen joǧary jaqty nūsqap: – Būl uäjıŋızdı basşylyqqa aityŋyz! – dep qūtyldy.
Sonymen bırge Ä. Bökeihan men N. Nūrmaqūlynyŋ ısterımen şektelu aǧattyq bolar edı. Federaldyq qauıpsızdık qyzmetınıŋ mūraǧat ısterın tırkeu basqarmasynyŋ (Upravlenie registrasii arhivnyh del FSB RF nemese URA FSB RF) bastyǧy general-leitenant Vasilii Hristoforovpen 1930-40-jyldary Resei jerınde «halyq jauy» degen naqaq aiyppen atylyp ketken basqa da Alaş ziialylary men keŋestık qazaq qairatkerlerınıŋ, bas-aiaǧy 30-ǧa juyq tūlǧanyŋ ısterın alu mümkındıgın de aqyldastyq. Onyŋ keŋesımen Mäskeuden oralǧan boida Näzır Töreqūlūly, Sūltanbek Qojanūly, Maǧjan Jūmabaiūly, Tūrar Rysqūlūly syndy 30 şaqty qairatkerdıŋ esımın tızıp, tıkelei V.Hristoforovtyŋ atyna Euraziia universitetınıŋ rektory E.Sydyqov qol qoiǧan sūrau hat joldandy. Oǧan äzırşe «tekseru jūmystarynyŋ tym köp boluyna bailanysty jauap-hatymyzdy keşırek joldaimyz» degen jauap keldı.
Tūǧyry biık tūlǧanyŋ 150 JYLDYǧy IýNESKO AIаSYNDA TOILANUǦA TİIS
Bügıngı qazaq memleketınıŋ negızın qalaǧan Alaş avtonomiiasynyŋ töraǧasy Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyna 1 jyldan kem uaqyt qaldy. Kün sanap kelıp qalǧan osyndai jarqyn oqiǧaǧa bailanysty nendei şaralar josparlanyp, naqty qandai ıster atqarylyp jatyr, soǧan toqtalyp öteiın.
Aldymen ükımettıŋ ne oilap, ne josparlap jatqanyna qysqaşa ǧana toqtalyp ötsem, «qystyŋ qamyn jazda oila demekşı», Alaş arysynyŋ 150 jyldyǧy men Alaşorda memleketınıŋ 100 jyldyq mereitoilaryn 2016 jäne 2017 jyldary laiyqty deŋgeide atap ötu mäselelerın köterıp, 2013 jyly-aq «Alaşorda» qoǧamdyq qory atynan sol kezdegı Mädeniet jäne aqparat ministrlıgıne hat joldanǧan-dy. Ol hatqa 2013 jylǧy 21 qaraşada ministrlıktıŋ Mädeniet komitetı töraǧasynyŋ qoly qoiylǧan jauap keldı. Hatta Ä.N.Bökeihannyŋ esımın mäŋgı este qaldyru maqsatynda elde neşe qaladaǧy qanşa köşe men orta mektepke esımı berılgenı, «Saryarqa» baspasynan 9 tomdyq şyǧarmalar jinaǧynyŋ basylyp şyqqany, 1 tarihi-derektı film tüsırılgenı jäne osyǧan deiın atqarylǧan taǧy bırqatar ıs-şara tızıp keltırılıp, «2014-2016 jyldarǧa arnalǧan respublikalyq biudjet jobasynda 2016 jyly Ä.N.Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyn ötkızuge 008 «Äleumettık maŋyzy bar jäne mädeni ıs-şaralar ötkızu» respublikalyq biudjettık baǧdarlama şeŋberınde – 15 970 myŋ teŋge (!) qarjy qarastyrylǧany» habarlandy.
Būl joldardy oqyǧanda mynadai oilar keldı. Bırınşıden, ūlt kösemınıŋ esımın orta mektepter men köşelerge beruge Mädeniet ministrlıgınıŋ tiıp-qaşty qatysy joqtyǧyn üzıldı-kesıldı aituǧa bolady. Almatydaǧy būrynǧy şaǧyn ǧana Aerodromnaia köşesıne, Astanadaǧy ūzyndyǧy 200 metrden aspaityn būrynǧy Sakko jäne Vansetti (İtaliiadan şyqqan 2 kommunist) köşesıne Älihan Bökeihan esımın beru ısınıŋ qasy-basynda belgılı alaştanuşy ǧalym Dihan Qamzabekūly men osy joldardyŋ avtory jürgenın aitpasqa amal joq. Oǧan qosa 9 tomdyq jinaqty da mūraǧat-kıtaphana-mūrajai qorlarynan 1991 jyldan berı tırnektep jinap, qūrastyryp, alǧysözı men tüsınıktemelerın, Alaş kösemı mūrasynyŋ bibliografiialyq körsetkışın äzırlep baspaǧa ūsynǧan da, 1993-1994 jyldary kögıldır ekrannan talai körsetılgen 6 seriialy «Qyr balasy» derektı filmınıŋ avtory ärı jürgızuşısı, 2012 jyly «Qazaqstan» jäne «Mädeniet» telearnalarynan 9 ret körsetılgen «Alaş alyptary» derektı filmınıŋ Älihan Bökeihan men Ahmet Baitūrsynūlyna arnalǧan 2 seriiasynyŋ ssenariiın jazyp bergen de osy joldardyŋ avtory edı. Mädeniet ministrlıgınıŋ bar jūmysy – Alty Alaş kösemınıŋ 9 tomdyq jinaǧyn 17 million halyq igılıgıne aşylǧan 12 myŋ kıtaphanasy bar Qazaqstanǧa 2 myŋ danamen (!?) basyp şyǧaruǧa qarjy bölumen şekteldı.
Endı L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı «Alaş» ǧylymi-zertteu instituty tarapynan ne ıstelgenıne keleiın. Alaş arysynyŋ 150 jyldyǧyn halyqaralyq deŋgeide, IýNESKO aiasynda merekeleu mäselesı sonau 2011 jyly 13 qyrküiekte – ūlt kösemınıŋ 145 jyldyǧy men Ūlttyq täuelsızdıktıŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan halyqaralyq ǧylymi konferensiiada qarastyrylyp, 2013 jyly qolǧa alyna bastady. IýNESKO jäne İSESKO ısterı boiynşa ūlttyq komissiiasy ötken jyldyŋ jeltoqsanynda Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyn IýNESKO-nyŋ maŋyzdy halyqaralyq datalary tızımıne qosu ūsynysyn ötken jyldyŋ jeltoqsanynda maqūldap, ol qaulysyn halyqaralyq ūiymnyŋ Atqaruşy keŋesınıŋ osy köktemde ötetın 196-nşy sessiiasynyŋ talqysyna jıberdı. Soŋǧy şeşım IýNESKO-nyŋ Bas konferensiiasynyŋ 38-sessiiasynda qabyldanuǧa tiıs. Mädeniet ministrlıgınıŋ mälımetıne sensek, tiıstı qarar mausym aiynda qabyldanyp qaluy mümkın. Endıgı qalǧany – Parijden jaqsy habar kütu…
QYR BALASY – ELAǦASY MŪRASYNYŊ TŪŊǦYŞ TOLYQ JİNAǦY JÄNE TŪLǦALYQ
ENSİKLOPEDİIа
L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı janyndaǧy «Alaş» ǧylymi-zertteu instituty Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyna arnap öz tarapynan bırqatar şaralar äzırleu üstınde. Atap aitqanda, jyl soŋyna qarai Alaş kösemınıŋ qazaq jäne orys tılderındegı mūrasynyŋ tolyq jinaǧyn baspaǧa ūsynudy josparlap otyr. Däl qazır jinaqtyŋ naqty qanşa tom bolatynyn kesıp aitu qiyn. Ol qūrastyru barysynda aiqyndalady.
Sonymen qatar «Alaş» instituty «Älihan Bökeihan» tūlǧalyq ensiklopediiasyn qūrastyrudy qolǧa aldy. Ensiklopediia – öte kürdelı ǧylymi eŋbek. Sol sebeptı de ony qūrastyruǧa eldegı jekelegen alaştanuşy ǧalymdardan, ǧylym men bılımnıŋ san salasynyŋ mamandarynan bastap Almatydaǧy Ş.Uälihanov atyndaǧy tarih jäne etnologiia, M.O.Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner instituttary, Astanadaǧy memleket tarihy instituty, Semeidegı Alaştanu ǧylymi ortalyǧy syndy ǧylymi-zertteu mekemelerınıŋ ūjymdary atsalyspaqşy. «Alaş» instituty tūlǧalyq ensiklopediianyŋ 3367 sözden tūratyn söztızbesın (slovnik) qūrastyrudy aiaqtap baspaǧa ūsynyp, taiau künderı jaryqqa şyǧady.
Tarihi
derektermen taŋbalanady
Qazaqtyŋ HH ǧasyr basyndaǧy eŋ jarqyn azamaty, daŋqty qoǧam jäne memleket qairatkerı, qazaq ūlttyq memleketınıŋ ırgetasyn qaita qalaǧan Alaşorda avtonomiiasynyŋ atasy ärı töraǧasy, ǧūlama ǧalym, jurnalist ärı kösemsözşı Älihan Bökeihannyŋ ömır joly men atqarǧan san qyrly qyzmetı turaly osy künge deiın tiianaqty ädebi şyǧarma, körkem film, ne bırlı-jarym ǧylymi eŋbek jaryq körgen emes. Onyŋ esesıne ūlt kösemınıŋ 150 jyldyǧyna qarai onyŋ bükıl ǧūmyr jolyn sipattaityn, köpşılıkke arnalǧan ǧylymi-tanymdyq 2 şyǧarma jaryq köredı. Bırı – qazaq oqyrmanyna arnalyp «Älihan Bökeihan: Qazaqqa qyzmet qylmai qoimaimyn…», ekınşısı – orys tıldı auditoriiaǧa «Alihan Bukeihan. Sobiratel kazahskih zemel» degen ataularmen ūsynylmaqşy. Būl eŋbekte ūlt kösemınıŋ HIH ǧasyrdyŋ soŋy men HH ǧasyr basyndaǧy şym-şytyryq tarihi oqiǧalarǧa toly ömır joly tek qana tarihi aiǧaq-derekterge, sol kezeŋdegı «Naşa jizn», «Rech», «Syn otechestva», «V mire musulmanstva», «Musulmanskaia gazeta», «Sibirskie voprosy» (S.-Peterbor), «Sibirskii vestnik» (Tomcr3), «Stepnoi krai», «Kirgizskaia stepnaia gazeta – Dala ualaiatynyŋ gazetı», «İrtyş», «Omich», «Golos stepi» (Omby), «Semipalatinskii listok», «Saryarqa», «Abai» (Semei), «Qazaq» (Orynbor), «Temırqazyq» (Mäskeu) syndy merzımdı basylymdardyŋ, «Novyi ensiklopedicheskii slovar» (S.-Peterbor) syndy ensiklopediialyq basylymdardyŋ mälımetterıne, KSRO jäne QazKSR KGB-sy, RF FQQ, QR ŪQK-nıŋ mūraǧattary qūjattaryna, özınıŋ, tuǧan-tuysqandarynyŋ, «Alaş» qozǧalysyndaǧy üzeŋgılesterınıŋ, saiasi, ǧylymi ärıptesterınıŋ estelıkterı men jazbalaryna süiene otyryp sipattalady. Ekı kıtap ta Älihan Bökeihan ömırınıŋ ärbır kezeŋın sipattaityn, ūlt kösemınıŋ basynan ötken qaisybır tarihi oqiǧanyŋ kuäsı bolǧan tarihi qūjattarmen, arhiv materialdarymen, fotosurettermen basylyp şyǧady.
MEREITOI
EMBLEMASY
Odan bölek «Alaş» instituty ūlt kösemınıŋ 150 jyldyq mereitoiynyŋ logotipın (emblemasyn) jasauǧa beiresmi baiqau jariialap, oǧan äzırge bırneşe joba ūsynylyp otyr. Būl baiqauǧa äigılı «Ostrov Krym» zerthanasynyŋ jetekşısı Qyrym Altynbekov pen onyŋ qyzy, dizainer Elina Altynbekova jäne arhitektor-dizainer Mūrat Baiysbaev öz jobalaryn ūsyndy. Baiqauǧa qatysyp baq synaimyn deuşıler bolsa, öz jobalaryn myna mekenjaiǧa joldauyna bolady: alashorda2014@mail.ru.
Sūltan Han AQQŪLY,
L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU
«Alaş» institutynyŋ
direktory
