Elbasy N.Ä.Nazarbaev Qazaqstan halqyna arnaǧan «Qazaqstan joly — 2050: bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq» atty Joldauynda 2050 jylǧa deiın Qazaqstandy älemdegı eŋ damyǧan otyz eldıŋ qataryna engızu turaly strategiialyq maqsat qoidy. Aldaǧy belesterdı baǧyndyryp, bırınşı kezekte respublikanyŋ industrialdy baǧytyn jaŋartyp, qolǧa alynǧan jobalarǧa tyŋ serpın beru üşın, bızge bırneşe baǧytta innovasiialyq jaŋaşyldyqty engızu qajet.
Būl baǧytta bırınşı kezekte bılım beru salasyn damytu qajet, sebebı, jaŋa tehnologiialardy igerıp, innovasiialyq jaŋaşyldyqty engızu – jas mamandardyŋ qabılettılıgı men käsıbi daiyndyǧyna bailanysty.
Sondyqtan, «Qazaqstan – 2050» strategiialyq baǧdarlamasyn sättı jüzege asyru bılım beru qyzmetın sapaly ūiymdastyrudan jäne bılıktı käsıbi mamandardy daiyndaudan bastau alady.
Bügıngı taŋda otandyq joǧary bılım beru jüiesı tolyǧymen reformalaudy qajet etedı. Qazaqstan ekonomikasy jiyrma jyldan asa uaqyt naryq talaptaryna sai qyzmet etuıne qaramastan, joǧary bılım beru jüiesı ortalyqtandyrylǧan jäne josparly-äkımşılık ädıspen basqaryluda.
Al älemnıŋ damyǧan elderınıŋ universitetterınde ǧylymi-zertteulerdıŋ tiımdılıgı men bılım beru üderısınıŋ sapasyn qamtamasyz etetın avtonomdy basqaru modelı qalyptasqan.
Otandyq joǧary bılım beru jüiesın jaŋa satyǧa köteru üşın, bız auqymdy älemdık ürdısterden qalys qala almaimyz. Qazaqstan da älemdık ǧylym-bılım qauymdastyǧynyŋ bır müşesı bola otyryp, uaqytty ozdyrmai tyŋ täjıribelerdı üirenıp, el ekonomikasyn jaŋa baǧytta damytuǧa qoldanu qajet.
Universitetterdıŋ ǧylym men bılım salasyndaǧy jetken jetıstıkterınıŋ naqty mysalyn alystan ızdeudıŋ qajetı joq, olardyŋ halyqaralyq reitingısıne köz tastasaq jetıp jatyr. Qazırgı uaqytta älem boiynşa eŋ üzdık joǧary oqu oryndarynyŋ köşbasşysy bolyp AQŞ universitetterı top bastauda. Būl oraida eskerer jäit, AQŞ-tyŋ oqu oryndary joǧary satydaǧy jai ǧana bılım beru mekemesı emes, olar Qūrama Ştattardyŋ basty «mi ortalyǧy», jaŋaşyldyqtyŋ, keşendı innovasiianyŋ qozǧauşy küşı bolyp tabylady. Olar memlekettıŋ intellektualdy damuyna jauap beredı. Saraptai qarasaq, AQŞ-tyŋ ekonomikalyq jäne tehnologiialyq baǧytta ūly derjavaǧa ainalu tarihy oqu oryndarynyŋ innovasiialyq jaŋalyqtarynan bastalady.
AQŞ universitetterınıŋ mūndai jetıstıgı kezdeisoqtyq emes, maqsatqa baǧyttalǧan memlekettık saiasattyŋ nätijesı.
Mūnda universitetterdıŋ basym bölıgı kommersiialyq ūiym emes, sondyqtan olar salyq töleuden bosatylǧan. Tüsken paida ışkı qajettılıkterdı öteuge, mäselen, bılım beru qyzmetı sapasyn köteruge, ǧylymi zertteu men infraqūrylymdy jetıldıruge baǧyttalady. Sonymen qatar, universitetterge investisiia tartuşy biznes üşın memlekettıŋ qoldauymen arnaiy salyqtyq jeŋıldıkter qarastyrylǧan. Būl – JOO-y üşın qosymşa qarjylandyru tetıgı.
Taǧy bır erekşelık, Amerika Qūrama Ştattarynyŋ joǧary oqu oryndaryna akademiialyq erkındık berılgen, iaǧni, olar bıregei, özındık oqu baǧdarlamalaryn qalyptastyruǧa, engızuge, jaŋa bılım beru ädısterın qoldanuǧa tolyq qūqyly. Būl erekşelık olarǧa bılım beru qyzmetterı sūranystaryna sai özgerısterdı uaqytynda engızuge, jaŋa ǧylymi baǧyttardyŋ tuuyna, sonymen qatar, oqytuşylardyŋ käsıbi jäne ǧylymi mamandandyryluyn eŋbek naryǧyndaǧy talaptarǧa säikes jürgızuge mümkındık beredı.
Sonymen qatar, AQŞ universitetterı basqaru jüiesı men qarjylandyru saiasatyn da avtonomdy türde jürgızedı. Būl jüiede universitetterdıŋ bedelı tömendemeidı, kerısınşe, qarjy salasyndaǧy şyǧyndardy baqylau küşeitıledı. Bırınşıden, universitetterde tiımdı qarjy menedjmentı engızılgen, naqtyraq aitsaq, biudjettı basqaru strategiialyq damu josparyna sai qataŋ jürgızıledı. Ekınşıden, ışkı jäne syrtqy qarjylyq tekserıs täjıribesı qatal talap deŋgeiınde bır jolǧa qoiylǧan.
Avtonomdy universitettıŋ rektory eşqandai şekteusız merzımdegı jäne auystyrmaityn basşy bolyp qala almaidy. Kerısınşe, olar belgılengen merzımge sailanady nemese taǧaiyndalady jäne olardyŋ jūmysynyŋ nätijesı baqylauda bolady. Al rektor qūzyretınıŋ ūzartyluymen onyŋ memleket jäne qoǧam aldyndaǧy jauapkerşılıgı artady. Universitettegı özektı şeşımderdı direktorlar keŋesı men qamqorşylyq keŋesı qabyldaidy.
Älemdegı damyǧan elderdıŋ tabysty täjıribesın saraptai kele, bız Qazaqstandaǧy joǧary bılım beru jüiesın osyǧan ūqsas qaǧidalarmen jaŋartuymyz kerek. Öitkenı, būl – uaqyt talabymen, ozyq adami kapitaldy damytu qajettılıgınen paida bolǧan sūranys. Tek osyndai şeşım qabyldau arqyly ǧana bız otandyq joǧary bılım berudıŋ sapasy men tiımdılıgın joǧary deŋgeige kötere alamyz. Eger memlekettık joǧary bılım beru salasynda qazırgı jüie saqtalatyn bolsa, qarjyny qanşa jerden ūlǧaitsaq ta, bır şeŋber ışınde, tūiyqtalǧan keŋıstıkte qala beremız.
Al auylşaruaşylyǧy salasy turaly aitar bolsaq, qazırgı taŋda jaŋa, ozyq tehnologiiany tolyq meŋgergen jäne ony öndırıske engıze alatyn talantty da, qabılettı jas mamandar qajet. Būl üşın jaŋa ǧylymi mektepter men sūranysqa sai bılım berudı qamtamasyz etetın baǧdarlamalar qajet, sebebı bız qazır damyǧan memleketterden äldeqaida artta qalyp otyrmyz.
Bız ünemı fermerlerdı ǧylymǧa tartu qajettıgın aitamyz, olarǧa «bızdıŋ ozyq ädısterımızdı meŋgeru qajet» dep talap qoiamyz, bıraq, sözden ıske köşken sättı älı de kütudemız. Eger ǧalymdar auylşaruaşylyq salasyn damytu turaly jüielı şeşımderın ūsyna alsa, fermerler özderı-aq ǧylymǧa köŋıl bölıp, qarjylandyru mäselesın de şeşer edı.
Aita keterlıgı, aǧymdaǧy jyldyŋ mausym aiynda S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı men Devistegı Kaliforniia universitetınıŋ arasynda oqu ornymyzdy Nazarbaev universitetı ülgısındegı agrarlyq-zertteu universitetıne ainaldyru turaly ärıptestık kelısımşartqa qol qoiyldy. Osy oraida basa aityp öterım, Devistegı Kaliforniia universitetı älemdegı agrarlyq saladaǧy jetekşı oqu orny bolyp tabylady, onyŋ täjıribesın ozyq universitetter ülgı tūtady, onyŋ jetıstıkterı köptegen elderde auylşaruaşylyq salasy mamandaryn daiyndaudaǧy negızgı temırqazyq bolyp otyr. Bız agrarlyq jäne tehnikalyq ǧylymdardy meŋgergen älemnıŋ ozyq professorlaryn ärıptestık täjıribe almasuǧa tarta otyryp, bılım beru jūmysyn ūiymdastyrudy jaŋa jolǧa qoiyp, jaŋa baǧytta damytuǧa qol jetkızemız. Devistegı Kaliforniia universitetınıŋ bılım beru jüiesın tolyq engıze alsaq, bız üşın tiımdı, jaŋaşa damu joly bolary sözsız. Sebebı, būl universitettıŋ ǧalymdary jas mamandar üşın qajettı bılım beru men taǧylymdamadan ötkızudıŋ barlyq tetıgın aiqyndaǧan. Däl osy täjıribe negızınde Qazaqstanda agrarlyq joǧary oqu oryndaryndaǧy bılım beru jüiesın rettesek, bılım, ǧylym, innovasiialyq keŋıstıktegı artta qaluşylyqty joiuǧa qol jetkızer edık.
Būl strategiia köptegen damuşy elderde tiımdı qoldanyluda. Mysaly, Malaiziia jäne Singapur siiaqty elder osyǧan ūqsas täjıribelerdı engıze otyryp, qarqyndy ekonomikalyq damuǧa jol aşqan. Olar joǧary bılım beru jüiesın älemdık standartqa säikes qūru arqyly, jaŋa bılım beru baǧdarlamalaryn engızumen, älemnıŋ jetekşı universitetterımen yntamaqtastyq ornatu arqyly, bılım men ǧylymnyŋ jeke qūzyrettılıgın ösıru nätijesınde tūraqty damuǧa qol jetkızdı.
Bügınde Qazaqstannyŋ aldynda auqymdy innovasiialyq damu strategiiasyn ıske asyru maqsaty tūr, al būǧan qol jetkızu üşın, bırınşı kezekte, joǧary oqu oryndaryna reforma jasauymyz qajet.
Ol üşın bız älemdık qoldanystaǧy jaŋa erejelerdı qabyldaǧanymyz abzal, iaǧni, universitettıŋ derbestıgı qaǧidasynan bastap, ǧylymi etikany mültıksız saqtau qaǧidattaryna deiın. Bolon üderısıne müşe bolu arqyly Qazaqstan bügıngı taŋda būl baǧyttaǧy auqymdy jūmystardy bastap ta kettı jäne aldaǧy baǧyndyrar belesterımız de köp. Bızde Nazarbaev Universitetı syndy qol jetkızgen naqty körsetkış te bar, endıgı taŋda būl täjıribenı eldegı basqa da oqu oryndaryna jedeldete engızu qajettılıgı tūr.
Aqylbek KÜRIŞBAEV,
S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınıŋ rektory, professor
