Qala tūrǧyndary köp jüretın, sauda oiyn-sauyq ortalyqtarynyŋ maŋy, saiabaqtar men jaǧalaulardy aralasaŋyz, ädetten tys jaǧdaidy jiı baiqaisyz. Dauystap söilep, dauryǧyp tūsyŋyzdan öte şyqqan jasöspırımderdıŋ auzynan tögılıp tūrǧan orysşa balaǧat sözder qūlaqqa türpıdei tiedı. Būl ne? Tärbienıŋ kemdıgı me, älde garmondary tasyǧan jasöspırımderdıŋ ötpelı kezeŋdegı balalyq auruy ma? Jalpy mektepte qoǧamdyq oryndarda özderın ūstau mädenietı turaly aitylmai ma?
Tek bala emes, keide eresekterdıŋ telefonnyŋ ar jaǧyndaǧy adamǧa auyr balaǧat sözderdı qasynan ötıp bara jatqan jürgınşılerden eş qymsynbastan aityp qalatynyn baiqaimyz. Beiädep sözder jazylǧan äleumettık paraqşaǧa qarauǧa ūialasyŋ. Mūnyŋ bärı üidegı kemşın dünienıŋ köşege şyqqany bolar. Adamnyŋ mädenietsızdıgınıŋ eş qysylmastan boi körsetkenı. Būl, ärine, ekınşı äŋgıme. Aldymen beiädep sözderdıŋ adamǧa ziianyn, qūrtuşy küşın aşyp alaiyq.
Qarap otyrsaq, onyŋ şyǧu tegınde qarǧystyŋ ızı jatyr eken. Būl adamnyŋ jüregınde qatty aşudyŋ syrtqa şyǧuy eseptelıp, dünienıŋ joiqyn küşterımen bailanystyratyn kılt sözder retınde aitylady. Eger jaqsy söz jarym yrys degendei Jaratuşymen tıl tabystyrsa, jaman söz aitqan adamnyŋ da qarǧys söz baǧyttalǧan adamnyŋ da jan düniesın bylǧaidy. Bylapyt sözben adam özıne, balalaryna jäne bükıl otbasyna eŋ las jäne aurumen qaralyqty şaqyrady. Onyŋ belgısı adam aǧzasynda körınıs tauyp, jaman auruǧa ūlasady. Ūzaq jyldar boiy söz ben adam sanasynyŋ araqatynasyn zerttegen Biologiia ǧylymdarynyŋ doktory İ.İ.Beliavskii matematikalyq däldıkpen belgılı bır energiia spektrımen adamnyŋ özı ǧana emes, onyŋ är sözınde energiia zariady bolatynyn däleldedı. Jäne būl söz genge äser etedı, jaqsy söz densaulyqty jaqsartyp, ömırdı ūzartady, nemese ırıgen auyzdan şyqqan söz basyna tauqymet äkelıp, tırlıgın aitarlyqtai naşarlatady.
Eger adam sözben bolsa da terıs energiia şyǧarǧanda jäne ol adamnyŋ belgılı bır müşesımen bailanysty bolsa, onda būl olarǧa terıs äser etedı. Būl qūbylysty medisinada psihosomatika zertteidı. Iаǧni jan men denenıŋ – psihikalyq faktorlardyŋ somatikalyq (dene) aurulardyŋ paida boluy men barysyna äserın zertteitın medisina men psihologiiadaǧy baǧyt. Sondyqtan, qarǧys aitatyndar erterek impotent bolady nemese urologiialyq aurularǧa şaldyǧady deidı.
Auyr söz adamdardyŋ qarym-qatynasyn qiyndatady. Aqyl-oiy tūiyqtalyp, oiyn jai sözben jetkıze almai, tıl bailyǧynyŋ basqa jaǧyna qarai damuymen körkem mınezge bıtetın körıktı oilary qor bolady. Tıldı bailap tastaidy, onyŋ sūlulyǧy men üilesımdılıgın būzady, jeke tūlǧanyŋ degradasiiasyna äkeledı. Taǧy bır qyzyqty närse ūlttyq tıl qorynda adamnyŋ jynys müşelerın aralystyratyn beiädep sözderı joq elderde tuabıttı Daun jäne sal auruymen tuylatyn balalar kezdespeidı.
Psihologtarǧa salsaq, jasösıpırımderdıŋ jaman ädetı basqa adamdy renjıtkısı keletını nemese tyiym salynǧan sözderdı «synap körgısı keletını» ǧana emes dep esepteidı. Kämeletke tolmaǧan bala öz ortasynda özın eresek sezınıp, körsetkısı keledı. Alaida közge tüsudıŋ basqa joldaryn bılmei, osy ädetke boi ūrady. Keide bala osylaişa otbasyndaǧy tüsınıspeuşılıkten, dostarymen janjaldan keiın nemese mektepte naşar baǧalaǧandyqtan, ışkı strestı jeŋıldetuı mümkın. Mūny ötedı, ketedı dep jyly jauyp qoiuǧa bolmaidy.
Kışkentai adam ülken ömırdıŋ bastauynda tūryp, tūlǧa bolyp qalyptasqanşa äsırelep aitsaq, basyn tasqa da tauǧa da soǧuy mümkın. Sol jolda jaman ädetke jasynan üiır bolyp, özınıŋ ǧūmyryn qor etpes üşın eresekterdıŋ qamqorlyǧy, ömırlık täjıribesı öte qajet.
Jasyna sai qyzyqty ädebi kıtaptar oqytyp, teatr, kino qoiylymdaryna baryp, balanyŋ ışkı mädeni deŋgeiın köteru qajet. Mekteptegı qamqorlyq, osy taqyrypqa qatysty aǧartuşylyq jūmystary balany būrys joldan saqtary anyq.
