Astanaǧa bauyrlas qalanyŋ bırı – Sankt-Peterburg. Jaqynda osy jaqqa jolymyz tüsıp, köne şahardyŋ turistık kelbetın köŋılge toqyp qaitqan edık. Üirenetın ürdısterın nazarǧa aldyq.
Turizm degen ūǧym sanamyzda paida bolmas būryn-aq, bızdıŋ babalarymyz «Jetı tıldı bıldıŋ be, jetı belden astyŋ ba» dep ūrpaǧyn el-jer köruge mındettegen siiaqty. Dünienıŋ tört būryşyn aralap qana qoimai, kelgen qonaǧyn qarsy alyp, körnekı jerlerın körsete bıludı de ürdıstendıruden eşqandai ziian bolmaitynyn uaqyt däleldep otyr.
Tarih pen turizmdı ūtymdy ūştastyryp, onyŋ ozyq dästürın qalyptastyrǧan Astananyŋ bauyrlas qalasy – Sankt-Peterburg şyn mänınde turisterdı asa qyzyqtyratyn şaharǧa ainalǧan eken.
Ärine, şaǧyn maqalada Ūly Petr qalasynyŋ sän-saltanatyn aityp tauysa almaspyz. Alaida, közge tüsken, köŋılge tüigen turizmnıŋ oŋ täsılderın baian etpekpın.
Eskı şahardyŋ qaq ortasyndaǧy hramdardyŋ qatarynda kögıldır kümbez köz tartady. Symbatyn Būharalyq şeberler örgen meşıt qazır mūsylman jamaǧatynyŋ igılıgınde eken. Osy meşıtten keiıngı ekınşı üide 1917 säuırde bolşevikter partiiasynyŋ alǧaşqy jiyny ötkenın tasqa qaşap jazyl qoiypty. Qazır mūnda revoliusiia mūrajaiy bar. Gagarin köşesındegı Sankt-Peterburg Europa universitetı patşalyq reseidıŋ ataqty mesenaty Aleksandr Grigorevich Kuşeliov-Bezborodkonyŋ saraiynda ornalasqan. Ǧimarattyŋ kıreberısındegı granit satylardyŋ sänı men adam boiyndai sändı qūmyra, altyn jäne märmär zaldary, san qūbylǧan şyraǧdandar, qyzyl aǧaştan jasalǧan eskınıŋ közındei esıkterınıŋ osy künge saqtalyp jetkenıne taŋ qalasyŋ. Bır qyzyǧy, sol üidıŋ aldyndaǧy köşede taǧy bır taqta ornatqan, onda revoliusioner tılşınıŋ aq gvardiiaşylar qolynan mert bolǧanyn baiandaidy. Odan säl ūzasaŋyz, ataqty filmdegı Vereşaginnıŋ dämhanasy tūr. Üş qoǧamnyŋ üş oqiǧasy üş ǧasyrdyŋ jügın köterıp, bırımen bırı ündesıp tūr.
KEŊES TARİHY KESEK KÖRINEDI
Qazan töŋkerısınıŋ besıgı bolǧan Leningradta Keŋestıŋ 70 jyldyq tarihyna qatysty eskertkışterden aiaq alyp jüre almaisyz. Bır qyzyǧy, ol qazır ideologiia nysany emes ötken tarihtyŋ belgısı retınde bügıngı künnıŋ kädesıne jarap tūr. Töŋkerıs tarihy älemdık orny bar tūtas bır jüie edı ǧoi, al qarapaiym närsenı de tamaşa tarihqa ainaldyru tek piterlıkterge tän eken. Ataqty dükendegı mysyqqa, Petropavel qorǧanyndaǧy qoiandar men «fontanka» kanalyndaǧy jūdyryqtai torǧaidyŋ «chijik pyjik» müsınderı sonyŋ dälelı.
1941-1945 jyldary qorşau kezınde mysyq bıtken tügeldei qyrylyp qalyp, qalany egeuqūiryq basady. Sodan tört vagon «mūrtty diviziia» alyp kelıp egeuqūiryqty qynadai qyrǧan. «Iаraslav tūqymy» dep atalatyn mysyqtardyŋ «erlıgı» mūraǧatta qalar ma edı, eger «Vasilisa», «Elisei» dep atalatyn ekı marǧauǧa eskertkış ornatpasa. Al, qaptaǧan köjekterdıŋ ülkendı-kışılı müsınderı aralda qalai paida boldy deisız ǧoi. Onyŋ da tarihy bar, Nevanyŋ suy tasyǧanda bır qoian Petr patşanyŋ etıgıne tyǧylyp qalyp, jan saqtapty. Naǧyz müsınşınıŋ qiialyn terbetken tuyndylar qoianşa köbeiıp, Petropavel qamalynda oryn alyp, keluşılerdıŋ köz quanyşyna ainalypty. Ataqty İsakievskii soborynyŋ baspaldaǧynyŋ kertılıp qalǧan ekı şetı de turizm nysanyna ainalǧan. Būl Leningradty qorşauy kezınde bombalaudan qalǧan belgı eken. Sobordyŋ symbatyna süisınıp, bombany laqtyrǧan ūşaqtyŋ qiys ketkenıne quanasyŋ.
Esıŋızde bolsa, «İvan Vasilevich mamandaǧyn auystyrady» degen filmde şırkeudıŋ qoŋyrauynyŋ arqanyna aiaǧy şyrmalyp qalǧan keiıpker erıksız bır äuennıŋ ünıne salady ǧoi. İä, iä, sol äuen, onyŋ halyq arasyndaǧy mätını bylai eken.
«Chijik-pyjik, gde ty byl?
Na Fontanke vodku pil.
Vypil riumku, vypil dve-
Zakrujilos v golove» – osylaişa ändetken jūdyryqtai qūsqa da nege özennıŋ erneuıne eskertkış ornatpasqa. Piterlıkter de solai şeşıptı. Būl äzıl emes, şyn sözım, barşa turister jabylyp jūdyryqtai qūsqa dän emes tiyn laqtyrudy ädetke ainaldyrypty.
Al maŋyzdy äŋgımenı bastasaq, aqparattyq stendter adasqan saiahatşynyŋ qūtqaruşysy eken. Metrolar men qoǧamdyq kölıkterdıŋ aialdamalarynda, baqtarda özen jaǧaluy men köşe qiylysynda ornalasqan stendte qalanyŋ syzbasynan «sız myna jerde tūrsyz» degen belgı jaqsy äser etedı. Demek, en qalany erkın aralauǧa bolady degen söz. Al avtobusqa mıngıŋız kelse, tıpten jaqsy. Qalanyŋ körnekı degen jerlerınde «hop-on-hop-off» jüiesındegı avtobustar saǧat saiyn zyryldap jürıp tūr. Jolai tüsıp qalyp özıŋızge ūnaǧan jerde, qaitadan kölıke otyramyn deseŋız, kölıkke otyrarda alǧan biletıŋız küimeidı, saiahatyŋyzdy jalǧastyra beresıŋız. Teŋızdıŋ üstı de, jaǧalaudaǧy pristandar sızdıŋ qyzmetıŋızde bolyp, äserlı äŋgımesımen gidter qalanyŋ bar tarihyn jetkızıp beredı.
Soqpaǧy sürlengen, Ermitaj jaiynda aityp jetkızu oŋai emes. Äitse de, muzei zaldarymen tanystyratyn balalarǧa arnalǧan baǧdarlama öte qyzyqtyrdy. Odan bölek, kartinalardyŋ aldynda edende otyryp suret syzǧan säbiler taŋ qaldyrdy. Būl da – önegelı ıs. Balalardyŋ estetikalyq talǧamyn jetıldırudıŋ bır ädısı. Sätı tüsıp, Etnografiialyq mūrajaiǧa soqqanymyzda oquşylardyŋ top-top bolyp muzei aralap jürgenınıŋ kuäsı boldym.
TEATRALDYQ TURİZM
Bölek tūrǧan zäulım üiler emes, ädettegıden bölek ırgetasyn Petr men ainalasyndaǧylar qalaǧan köp qabatty üilerdıŋ tömengı qabatyn teatrǧa ainaldyrǧany ūnady. Būl halyqty biık önerge jaqyndatatyn, ädettegıdei biık ǧimarattyŋ symbatynan seskenıp syrtynan jüruge emes, ışıne erkın enuıne jol aşatyndai körındı. Al teatraldyq talǧam sahnanyŋ törındegı ärtısterdıŋ önerın körgennen keiın tuyndaidy emes pe?! Būl rette, öner ordalaryn aşqandar solai ūqtyrsa kerek. Turizmdı taqyrypqa bölsek, teatraldyq turizmge būl qalanyŋ da talasy bar. Köptegen teatrlardan bölek, teatrlanǧan qoilymdar qonaqüide de jürıp jatady. Kezındegı äskeri ministr graf D.A.Maliutinnıŋ oqşau üiın qonaqüige ainaldyrǧan. Mūnda adamdarǧa özderın orta ǧasyrda jürgendei sezındıru üşın barlyq jaǧdai jasalǧan. Türlı sazdy keşterdıŋ, «svetskii raudtyŋ» da ortasynda bolyp, teatr ärtısterınıŋ qoiylymdaryn köre alasyz. Bızdıŋ elde de ataqty küişı jyraulardyŋ keşterın ötkızıp tūratyn öner otauynyŋ jaŋa pışımın tapsa, kım qoi der eken degen oiǧa qalasyŋ. Menıŋ baiqaǧanym, piterlıkter kıtapqūmar halyq eken. Metrodaǧylardyŋ jartysyna juyǧy smatfondaryna, kelesı jartysy kıtapqa üŋılıp otyrady. Aialdamalardaǧy da osy körınıs közdı quantady. Odan bölek köşe saiyn «Book-cafe» qaptap tūr. Keide kelısken uaqytynan erte kelıp qalyp, nemese oŋaşa otyrǧyŋyz kelse, qaida barar edıŋız. Būl, äsırese, ıs-sapar turizmı damyǧan bızdıŋ qalada öte qajet-aq. Ondaida «Book-cafe» taptyrmaityn oryn eken. Onyŋ bırıne men de bas sūqtym. Kofenıŋ hoş iısı, typ-tynyş qana jyly bölmede kıtap sörelerı közge tüsedı, sol söreden ūnaǧan kıtabyŋdy alyp, nemese kompiuterıŋızdı ıske qosyp emın-erkın demaluǧa da, jūmysyŋyzdy bıtıruge de mümkındık bar. Üirenetın ürdıster jetkılıktı, tarihtyŋ bastauynda tūrǧan bızdıŋ qalamyzda da osyndai ürdıster qalyptassa, nūr üstıne nūr bolar edı. Kezınde Petr patşa märmärdan qala tūrǧyzǧanda onyŋ rahatyn ūrpaǧy körer dep oilaǧan şyǧar?
Aigül UAISOVA
