Jazǧy demalysynda tynyǧudyŋ ornyna üş ai boiy bazar jaǧalap, sauda jasap jürgen jetkınşekter jaiy oilandyryp, qala bazaryn betke alǧan edık. «Şapaǧatqa» kırer joldyŋ boiynda qaraqat pen qyzyl şie toltyrylǧan şelekter qaz-qatar qoiylypty. Är şelektıŋ qasynda symǧa qonǧan qarlyǧaştai tızılıp jetkınşekter de jaiǧasypty. Olar ötken-ketkenderdıŋ ızıne qarap: «satyp alyŋyzşy!» dep dauystap qoiady. Ädeiı bazarlap kelmegen soŋ, jemıs toly şelekterdıŋ tūsynda kıdırmedık. Sörelerı tolǧan sauda alaŋyna kırgenımızde, künnıŋ ystyǧynda mūrny tepşıgen jasöspırımnıŋ anasynan qalyspai, jemıs-jidektı kelılep ölşep tūrǧanyn kördık. Janymyzdan arba iterıp bır bala öte şyqty. Jaişylyqta anasyna qolqanat bolǧan balasynyŋ qylyǧyna süisıner me edık. Alaida, myna ystyqta, şyjyǧan künnıŋ astynda sauda jasap, bazar jaǧalaǧandardyŋ jönı bölek.
Allanyŋ amanaty – balany ösırıp-jetkızıp, tärbieleu. Balanyŋ qūqyǧy Ata Zaŋymyzda jazylǧan. Dūrys tärbie bermei, balanyŋ qalypty jaǧdaida er jetuıne jaǧdai jasamaǧan balanyŋ zaŋdy ökılderıne artylar jauapkerşılık jügı bar. Endeşe, jas balasyn auyr jūmysqa jegıp qoiǧan ata-anaǧa ne deuge bolady?! Būǧan «Ata-ananyŋ nemese basqa da zaŋdy ökilderdiŋ balalardy tärbieleu jönindegi mindetterdi oryndamauy» degen bappen jauapkerşılık qarastyrylǧan. Bır qyzyǧy, jas käsıpkerlerdıŋ analary zaŋnan müldem habarsyz emes. Bıraq, barlyǧy kelısıp qoiǧandai: «Kompiuterde közı maiyn tauysqanşa, maǧan kömektesıp aqşa tapsyn», «Üide kımmen qaldyryp ketemın, qolqanatym ǧoi», «Men bır ainalyp kelgenşe tūrsyn dep edım», «Qazır naryq zamany, üirene bersın», «Mektepke kietın kiım-keşegınıŋ qarajatyn tapsyn dep jürmız, qai bır jetıskendıkten jürmız» dep jauap berıp, bet baqtyrmady. Qanşama qiyn bolsa da tūmsyqtyǧa şoqytpai, qanattyǧa qaqtyrmai, «Balamnyŋ tabanyna kırgen tıken maŋdaiyma kırsın» degen analardyŋ aitatyn sözı osy ma?! Buyny bekımegen balasyn jūmsap, tapqanyn paida körgen jandarǧa ne derımızdı bılmedık.
«Zaŋnamaǧa säikes, ärbir balanyŋ dene bitimınıŋ, psihikasy men jan düniesinıŋ tolymdy damuy üşin qajetti tūrmys deŋgeii men jaǧdaiy boluǧa qūqyǧy bar. Onyŋ jan-jaqty qalyptasyp ösuıne bar jaǧdaidy ata-anasy jasaidy. Iаǧni, ata-anasyn balany tärbieleuge, ony kütip-baǧudy jüzege asyruǧa, materialdyq jaǧynan qoldap, onyŋ äl-auqatyna qamqorlyq jasauǧa, tūrǧyn üimen qamtamasyz etuge mındetteidi. Al mūny eskermegen jaǧdaida, ata-ana jauapkerşılıkke tartyluy tiıs» deidı zaŋger Aişat Ǧabbasova.
Anyqtap bılgenımızdei, jasöspırımder anasynyŋ janynda tūryp künıne üş saǧat qana jūmys ısteuıne bolady eken. Alaida, būl üş saǧatqa emes, ala jazdai, taŋerteŋnen keşke deiın sozylsa ne bolady?! Balalardyŋ jazǧy demalysyn qadaǧalap, qūqyǧyn qorǧaityn iuvenaldy inspektordy ärqaisysynyŋ janyna qosyp qoiu mümkın emes. Iývenaldy polisiia inspektorlary qala bazarlaryn bır aralar, ekı aralar, odan ıs bıtedı me? İnspektorlardyŋ ızın ala bere balalar saudasyn qyzdyryp jatsa, kım qarsy tūrady. Ony şekteitın öz analary, ananyŋ meiırımı dep atalatyn berık qorǧannan artyq ne boluşy edı.
«Balasynyŋ jaqsy azamat bolyp qalyptasuyna eŋbektıŋ jaqsy yqpaly baryn joqqa şyǧarmauymyz kerek. Bıraq, bazardaǧy balanyŋ eŋbegı bölek äŋgıme. Bırınşıden, bala erte eseiedı. Bazardaǧy keibır köleŋkelı jaittar qalyptaspaǧan sanasyna äser etıp, ömırdı sol küiınde qabyldaidy. Aqşa sanap üirengen dūrys, bıraq tarazydan tüsken tiynnyŋ da tür-türı bar ǧoi. Osyndai faktorlar balanyŋ psihikasynyŋ özgeruıne alyp keledı» deidı psiholog Aqgül Moldabekova.
Jalpy, balany jūmsaǧanyŋ bılınbeidı. Qoldy-aiaqqa tūrmaityn tılalǧyş, tyndyrymdy jetkınşekter anasynyŋ qolyn ūzartyp, öse kele naǧyz qamqorşysyna ainalatyny anyq.
Bızdıŋ aitpaǧymyz, jetkınşektı jūmsaudyŋ da şegı bar. Bala eŋbegınıŋ de haqysy bar, al onyŋ şegınen asqandarǧa jauapkerşılık taǧy bar demekpız. Anasynyŋ bauyryndaǧy bala erteŋgı qoǧamymyzdyŋ azamaty ekenın esten şyǧarmaiyq. Onyŋ jaqsy azamat bolyp qalyptasuyna eresekter, eŋ aldymen, ata-anasy jauapty.
Aigül UAISOVA
