Aldaǧy «EXPO-2017», basqasy öz aldyna, Astananyŋ körme taqyrybyna qai jaǧynan da sai boluyn talap etedı. Osyndai jaqsy jeleumen qalalyq äkımdık elorda jūrtşylyǧy men käsıporyndardy elektrquatyn ünemdeuşı diodty şamdardy jappai tūtynuǧa şaqyrady.
«Ünemde» degen söz qūlaǧymyzǧa jaqpaityn qūlyqsyzdau halyqpyz ǧoi. Tıptı, pälen atom energiia stansasy bar fransuzdar jaryqty kırgen-şyqqan saiyn öşırıp jüredı eken, nemıster sudy pälen märte qaiyra paidalanady eken dep mysal keltırgenderdı mūqatuǧa şebermız. Sondyqtan da dälel men däiek keltıre söileiık. Öndırıletın quattyŋ 70 paiyzǧa juyǧy jaryqtandyruǧa, 20 paiyzy üi-jai, ǧimarattardy jeldetu men jylytuǧa, 10 paiyzy elektrqūrylǧylarǧa jūmsalady eken. Sonyŋ ışınde jyldyŋ tört aiy qys bolatyn, halqy da, önerkäsıp-käsıporyndary da tolassyz artyp kele jatqan Astanadai ülken qala quatty megavatymen qylǧytatyndardyŋ qatarynda. Byltyr 2,3 mlrd kVtty jaǧyp jıberdık. Jä, büite berse, Ekıbastūz ben Qaraǧandy kömırınıŋ tübı körınıp, tozaŋyn terıp jaǧatyn jaǧdaiǧa jetermız desek, qylp etpessız. Odan da ai saiyn esıgıŋızge qystyrylyp kelıp tūratyn tölem tübırtegıŋızdı bır şolyp, keregenıŋ basyna qarap jatyp şyǧynyŋyzdy taǧy bır sanap körıŋız.
Ne ıstemek kerek deisız ǧoi? Äuelı jaryqty ünemdeŋız. Kırgen-şyqqan saiyn nemıs bol demeimız. Jaryqşamdaryn diodty şamdarǧa aiyrbastasaŋyz jetıp jatyr. Diodty şamdar kädımgı volfram tektı «İlich şyraǧyna» qaraǧanda quatty on bes ese, liuminessenttı şamdarǧa qaraǧanda üş ese az şyǧyndaidy eken. Basqa artyqşylyqtaryn aitar bolsaq, äuelı bır auystyrsaŋyz, on jylǧa deiın paidalanuǧa bolady, jalp etıp sönıp, tars etıp synyp qalmaidy. Qatty suyq pen aptap ystyqqa tözımdı keledı. Liuminessenttı şamdar siiaqty synaby joq, sondyqtan da arnaiy utilizasiiany qajet etpeidı. Al aua jaiylǧan synap densaulyqqa, qorşaǧan ortaǧa qaradai ziian ekenın közı aşyq oqyrman onsyz da bıler dep oilaimyz.
Astanada diodty şam öndırumen ekı käsıporyn ainalysady. Jylyna 60000 şam şyǧarudy jolǧa qoiǧan «Led Solution» kompaniiasynyŋ direktory Qanybek Aitaqov:
– Qaladaǧy qaptaǧan memlekettık mekemeler memlekettık satyp alu arqyly osy şamdardy tūtynsa, biudjet qarjysyn ünemder edı. Ras, baǧasy käduılgı şamdardan qymbattau, vatt mölşerıne qarai 1500-3000 teŋgenıŋ aralyǧynda bolady. Bıraq bır auystyrsaŋyz, on jylǧa şydaidy. Şam auystyru degendı ūmytasyz. Sondyqtan, basqalarǧa ülgı bolsyn dep, kompaniiamyzdyŋ esebınen Astanadaǧy bıraz memlekettık mekemelerge, atap aitsaq, №40 mektepke, Psihologiialyq syrqattardy emdeu ortalyǧyna, balabaqşaǧa qoidyq. Kädımgı kündızgı jaryqtai äser etetındıkten, közge, psihikaǧa ziiany joq ekenın mūǧalımder, därıgerler aityp jatyr, – deidı.
Sözı däleldı boluy üşın Qanybek Bolatūly ekı şamdy ūialy telefonnyŋ kamerasyna tüsırıp te kördı. Liuminessenttısınen ekran betı jybyrlap, közge kädımgıdei küş tüsıretının özımız de sezındık.
Qalalyq äkımdık qūramynda synaby bar liuminessenttı şamdardy utilizasiia jasaudyŋ qanatqaqty jobasyna kırıskelı otyr. Jergılıktı qarjy esebınen 5 şıldege deiın Esıl audanyna – 50, Saryarqa, Almaty audandarynda 25-ten arnauly konteiner qoiylady. Antivandaldy konteinerlerdıŋ sonymen qatar, radiasiialyq ziiandy batareialar men akkumuliatorlardy da jinaityn bölıgı bar. Astana qalasynyŋ Tabiǧi resurstardy jäne tabiǧatty paidalanudy retteu basqarmasynyŋ bastyǧy Iýsip Keligovtyŋ aituynşa, osy arqyly biyl halyqtan 500 myŋdai şamdy jinap alu josparlanyp otyr. Qarapaiym tūrǧyndarǧa tegın, al käsıpkerlık nysandary är laqtyrylǧan liuminessenttı şam üşın aqşa töleidı. Öitkenı, aşyq-şaşyq tastau zaŋmen qudalanady, salynatyn aiyppūly da oŋai emes. Sondyqtan, bälekeiı köp şamnan qūtylyp, paidalyraq şamdy qoldanuǧa köşudı osy bastan oilanuymyz kerek.
Nazerke ÄBIKEEVA,
Euraziia ūlttyq universitetınıŋ 4-kurs studentı
