Erlan Sydyqov, Astana qalasy mäslihatynyŋ deputaty: Bas qalada bılım alu – bır baqyt

Astana elımızdıŋ bas qalasy bolǧandyqtan jastar köp toǧysatyn şaharǧa ainalyp otyr. Bas qalaǧa bılım aluǧa, sonymen qatar, jūmys ısteuge keletın jastardyŋ qatary jyl sanap arta tüsude. Sondai jastardyŋ basyn qosqan oqu ordalarynyŋ bırı L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia Ūlttyq univer­sitetı. Bız bügın osy oqu ornynyŋ rektory, Astana qalasy mäsli­hatynyŋ deputaty Erlan Sydyqov myrzany äŋgımege tartqan edık.

– Elbasynyŋ bastamasymen aşylǧan Euraziia Ūlt­tyq universitetı elordamyz­daǧy eŋ ülken oqu ordasy sanalady. Mūnda qanşa student bılım alady?
– Bügınde L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia Ūlttyq universitetınde 17 myŋ student oqyp jatyr. Elımızdıŋ bas qalasynda bılım alyp jatqan jastardy şyn baqytty dep esepteimın. Olar osynda ötken tört jylda qos dip­lomdy qatar alyp şyǧady. Bırı – joǧary oqu ordasynda alǧan mamandyǧyn rastaityn qūjaty bolsa, Astana törınde ötken oqiǧalardyŋ täjıribesı men önegesı de molyqtyryp, köŋılge tüiıp qaitady. Öitkenı, bızdıŋ studentterımız saiasi qoǧamdyq ömırı qainap jatqan ortada qalyptasuda. Mūnyŋ bärı ülken – mektep. Elordaǧa tau­dai talaby bar, özıne sengen talantty jastar ǧana keledı. Üş tılde erkın söileitın bızdıŋ jastarymyzdyŋ belsendılıgı joǧary bolyp, qatarynan ozyq tūruynyŋ bır sebebı Astana qalasynyŋ statusyna da bailanysty. Olardyŋ jan-jaqty damuyna qolaily jaǧdai jasap, talabyn ūştai bıluımız kerek.
– Sız bırneşe jyl qata­rynan Jergılıktı basqaru organynyŋ qūrylymy – qalalyq mäslihatqa deputat bolyp sailandyŋyz. Sol täjıribelerıŋızben bölıse otyrsaŋyz.
– Jalpy sany 15 jyl mäs­lihat deputaty retınde, jer­gılıktı basqaru jūmysyna aralasyp kelemın. Aldymen üş şaqyrylym boiynşa Şyǧys Qazaqstan oblysynda jäne Astana qalasynyŋ qalalyq mäslihatyna ekı şaqyrylym boiynşa qalalyq mäslihat deputaty bolyp otyrmyn.
Osydan bırneşe jyl būryn qandai mäseleler qoiyluşy edı? Qazırgı küngı sailauşylarymyzdy nendei sūraqtar mazalap jür? Aiyrmaşylyǧy jer men kök­tei. Būryndary jylu men su, otyn-kömırdıŋ tapşylyǧy, jalaqy, zeinetaqynyŋ der kezınde tölenbeuı är sessiianyŋ kün tärtıbınen tüspeitın. Kürdelı kezeŋ artta qalyp, būnyŋ bärı şeşılgelı qaşan. Bügınde tūrǧyndar aulalar men köşelerdegı jasyl jelektıŋ kütımı, joldarǧa baǧdarşamdar ornatu, qoǧamdyq tärtıptıŋ saqtau mäselelerıne män beredı. Būryndary tūr­ǧyn­darymyz sūraqtaryn töpe­lep, deputtardyŋ ızıne şam alyp tüsetın. Qazır halyqtyŋ belsendılıgı saiabyrsyǧan. Sebebın sūrasaq, «küiıp tūr­ǧan şarua joq» degen jauap estimız. Al, özge qalalardan ozyq tūrǧan, ülgılı şahardyŋ damu baǧdarlamasynda barlyq jaǧdailar büge-şügesıne deiın qamtylyp, mäselenıŋ ūsaq-tüiegıne deiın bärı qala basşy­lyǧynyŋ nazarynda tūr.
– Degenmen, halyqtyŋ äleu­mettık jaǧdaiyn jaqsartudyŋ şegı bolmaityn bolar?
– Ärine, qala aumaǧy artyp, tūryndardyŋ da sany mil­lion­ǧa jetkende jergı­lıktı atqaruşy organdarǧa qoiy­latyn talap­tyŋ salmaǧy da artady. Qazırde eskı üilerdı syru men kölık­terdıŋ tūraǧy – bırınşı kezekke şyǧyp tūr. Aulalardy abattandyru, ony sport pen demalys alaŋqailaryna ainaldyryp, salauatty ömır saltyn qalyp­tastyru qajettılıgın sezınemız.
Neşe jyldan berı şeşımın tappai kele jatqan avtokö­lıkterdıŋ tūraǧy mäselesı qala boiynşa basty mäsele dep edım. Bır jaǧynan alsaŋyz, jeŋıl kölıkterdıŋ köbeiuı ha­lyqtyŋ auqattylyǧyn bıl­dıredı, ekınşı jaǧynan qala köşelerındegı keptelıs avto­tūraqtar mäselesın alǧa şy­ǧardy. Tūrǧyn üilerdıŋ aldyn
ber­meitın jeke kölıkter jedel järdem, ört söndıruşı taǧy basqa qyzmetterdıŋ qozǧa­lysyna qiyndyq tudyryp otyr. Būl mäselenı şeşu qala bas­şylarynyŋ basty nazarynda. İnvestisiia tartu arqyly avto­tūraqtar salynyp, jaŋa oryndar aşylǧan kezde būl mäsele de kün tärtıbınen tüsedı dep oilaimyn. Aita ketu kerek, batystyŋ megaqalalarynyŋ täjı­ribesı zerttelıp jatyr.
– Qalany salǧanda boljam­daǧy bıraz jyldan keiın ǧana 300-400 myŋǧa jetedı degen halyq sany qazır millionǧa jeteǧabyl, būl şegı emes. Endeşe, migrasiianyŋ mäselelerı qordalanatyn bolar?
– Jyl saiyn 40 myŋǧa juyq adam Astanaǧa keledı eken. Olardyŋ barlyǧynyŋ äleumettık jaǧdaiy ärtürlı. Alǧan bılımı, mädenietı men düniege közqarasy san türlı bolsa da jinalyp kelıp, astanalyq mentalitettı qalyptastyrady. Endıgı jerde monitoring jasap, qanşama adam qaidan keldı, onyŋ jergılıktı ortaǧa qandai äserı bar, olardyŋ küşın qala damuyna qalai jūmyldyramyz degen zertteuler jürgızu kerek. Jalpy astanalyq qalalardyŋ özgeşılıgı bolady. Mūnda halyq jan jaqtan jinalady. Kelgen jerlerınıŋ mädeni özgeşılıkterınıŋ bır bölşegın alyp keledı. Osyny eskere otyra ortaq baǧyttaǧy qalalyq mentalitettı qalyptastyratyn ideologiia oilap tauyp, asta­nalyqtardy tūtastyra bıluı kerek. Elordamyzdyŋ būryn­nan qalyptasyp qalǧan mono­qalalardai emes, özgeşelıgı bar deitınım sondyqtan.
Qala tūrǧyndarynyŋ qauıp­­sızdıgı köbımızdı oilandyratyny anyq. Būl rette beinekameralar qūqyq būzu­şylyqtyŋ aldyn alyp, qauıp­sızdık şaralaryn bırşama jetıldırıp otyr. Qazır ärbır aulalardaǧy, üilerdıŋ kıre­berısındegı beinekameralar ortalyqtandyrylǧan polisiia qyzmetınıŋ qūzıretıne berılıp, barlyq jaǧdailar qyraǧy tekserılıp otyrady. Qūqyq būzuşylyq azaidy, degenmen «nöldık şydamdylyq», iaǧni tūrǧyndar belsendılıgınıŋ qyl­mys sanyn qysqartuǧa tıkelei äserı bar.

– Bılım beru salasynyŋ mamany retınde orta bılım beru oryndarynyŋ jūmysy qandai deŋgeide dep aitasyz?
– Oquşylardyŋ bılım şam­şyraǧy – mūǧalım ekenı belgılı. Elımızdıŋ bas qalasynda ūstaz­dardy daiarlaityn pedago­gikalyq oqu oryny joq. Būryndary bolǧan būl oqu oryny Euraziia universitetıne qosyldy. Alaida, universitet zertteu ortalyǧy bolǧan soŋ orta mektep mūǧalımderın daiyndauǧa mümkındıgı joq ärı tiımdı de emes. Menıŋşe, būl mäslihatta qaralyp, arnaiy oqu orynyn aşu ömır talaby dep esepteimın.
Bügıngı künge deiın, özge öŋır­lerde daiarlanǧan maman­dar ūstazdyq etıp keledı. Jüie bır bolǧanmen, özıne tän tüiındı tūstary bar. Al asta­nalyq bılım berudıŋ özındık ülgısın qalyptastyratyn, osy qalada ösıp-jetılgen ūstaz­dardyŋ da bılıktıgı erekşe bola­tyny belgılı. Mūnyŋ äleu­mettık jaǧy da bar. Elordada peda­go­gikalyq bılım alyp ūstazdyq jolyn osy jerde bastaǧan tūrǧylyqty adam bolsa, ony üi-jaimen qamtamasyz etudıŋ qajettılıgı joiylady.
– Ainalyp kelgende, jastar üşın älı de talai jūmystar atqaryluy kerek deisız ǧoi?
– Osydan bırneşe jyl būryn ärıptesterımız bırlese äleu­met­tık jaǧynan az qamtylǧan stu­dentterdıŋ qoǧamdyq kölıkte jüru jolaqysyna jeŋıldıkter qarastyrǧan bolatynbyz. Būl mäsele şeşıldı, endı jalpy studentterdıŋ qoǧamdyq kölıkte jüru aqysyn qaita qarau mäse­lesın şeşu kerek siiaqty. Aita ketu kerek, mädeni sport meke­melerı jūrttyŋ bärıne qoljetımdı emes. Jastar kinoteatr­larǧa barǧysy keledı, bıraq onyŋ da baǧasy arzan emes. Astana – jastar qalasy. Olai bolatyn bolsa, sol qalanyŋ bolaşaq ielerı jastarǧa bügınnen bastap jaǧdai jasaluy kerek.

Äŋgımelesken Aigül UAISOVA