Memlekettık basqarudy oŋtailandyru baǧytyndaǧy soŋǧy özgerıster qoǧamǧa qalai äser etude?
Adami kapitaldy damytu arqyly zor jetıstıkterge jetuge bolatynyn Singapur memleketın 31 jyl üzdıksız basqarǧan Li Kuan Iý özınıŋ «Singapurskaia istoriia: iz «tretego mira» – v «pervyi» atty kıtabynda jan-jaqty äŋgımeleidı. Ol talantty adamdar – eldıŋ eŋ qūndy igılıgı ekendıgın tolyq tüsınu üşın bırşama uaqytyn sarp etkenın aityp, aǧynan jarylady.
Singapurdyŋ basşysy bylaişa paiymdaidy: «Eger adamdardy terıs daǧdylarynan ainytuǧa küş salmasaq, bügın jabaiy da tūrpaiy qoǧamda ömır sürer edık. Singapur örkenietten alşaq tūrǧan qoǧam bolǧandyqtan, eşbır qymsynbai tez arada aldyŋǧy qatarly memleket qūruǧa ūmtyldyq. Bız jūmysymyzdy özımızdıŋ adamdardy tärbieleuden bastadyq. Jaŋaşa türde ömır süruge olardyŋ basym köpşılıgınıŋ közderın jetkızgennen soŋ, qasaqana erejelerdı būzatyn şaǧyn toptardy jazalau maqsatynda tiıstı zaŋdardy şyǧarudy qolǧa aldyq. Tüptep kelgende būl Singapurdy ömır süru üşın eŋ qolaily ortaǧa ainaldyruǧa mümkındık berdı». Sondai-aq, Li Kuan Iý jetıstıkterge qol jetkızuge oqu-bılımnıŋ ülesı mol bolǧanyn da eskertedı.
Ärine, būl – bızdıŋ osy uaqytqa deiın jasaǧan tırşılıkterımızdıŋ bärı bolymsyz, özgelerdıŋ bärı keremet degen söz emes. Şükırşılık, bızdıŋ de özge jūrtqa ülgı ǧyp tartar ürdısterımız bar ekendıgı dausyz. Bızge kelımdı-ketımdı şeteldık ärıptesterımızdıŋ aitatyn ortaq pıkırı osyndai. Mysaly, japondyq «Toshiba» korporasiiasynyŋ ökılı Akihiro Takubo bylaişa paiymdaidy: «Egemendıgın jariialaǧannan bergı qysqa merzımnıŋ ışınde özınıŋ damuymen, syndarly saiasatymen, jarqyn bolaşaǧymen bükıl älemdı moiyndatqan bırden bır el – Qazaqstan». Al, Euroodaqtyŋ Qazaqstan Respublikasyndaǧy elşısı Auraliia Buşezdıŋ pıkırı mynaǧan saiady: «Qazırgı zaman bılım beruden bastau alady desem, osy saladaǧy jetıstıkterı üşın Qazaqstandy maqtan eter edım. 2009 jyly Qazaqstan jalpy bastauyş bılım beru deŋgeiın, eresekter arasynda joǧary sauattylyq deŋgeiın jäne jynystar arasynda tolyqtai teŋdıktı qamtamasyz etude oŋ nätijelerge qol jetkızgenı üşın «Barşaǧa bılım beru» atty IýNESKO damu indeksınde bırınşı oryndy ielendı. Prezident Nazarbaevtyŋ bastamasymen ömırge kelgen «Bolaşaq» tamaşa baǧdarlamasy jas qazaqstandyqtarǧa şeteldıŋ universitetterınde bılım aluǧa jol aşty».
İä, qol jetken tabystar barşylyq. Dei tūrǧanmen alda atqarylatyn jūmystar da jetkılıktı. Eger älemnıŋ ozyq 30 elınıŋ qatarynan oryn alǧymyz kelse, Mäŋgılık El atanudy maqsat tūtsaq, qazırgıdei kürdelı halyqaralyq saiasi-ekonomikalyq jaǧdaida qalypty damudy qamtamasyz etudı közdesek, osynau ıske bır kısıdei jūmylyp, qoldaǧy bar mümkındıkterdı qalt jıbermeuımız kerek. Būl oraida, bırınşı kezekte, memlekettık apparatty qaita ūiymdastyru men jetıldıru öte maŋyzdy şara ekenın aitqan jön. Biylǧy 6 tamyzda ötken Ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda, sondai-aq, 2 qyrküiekte bolǧan Parlamenttıŋ 4-şı sessiiasynyŋ bırlesken mäjılısınde Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev neǧūrlym maŋyzdy bırneşe funksiialardy ǧana oryndauǧa jūmylǧan yqşam ärı käsıpqoi Ükımettıŋ, naqtyly jolǧa qoiylǧan vedomstvoaralyq üilestırudıŋ qajettılıgıne toqtalǧany beker emes.
Būl baǧytta tiıstı şeşımder de qabyldanuda. Atap aitqanda, Elbasy memlekettık oŋtailandyru jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ jinaqy Ükımetın qalyptastyru maqsatynda «Qazaqstan Respublikasy memlekettık basqaru jüiesınıŋ reformasy turaly» Jarlyqqa qol qoidy. Prezidenttıŋ tapsyrmasy boiynşa memlekettık qyzmettıŋ jaŋa modelı daiyndalyp, öte joǧary talap qoiylatyn 543 memlekettık qyzmetkerlerdıŋ «A» korpusy jasaqtaldy. Saiasi qyzmetkerlerdıŋ sany 7,5 esege qysqardy, aimaqtarda audandyq jäne qalalyq äkımderdıŋ üşten bırı, al ortalyqta atqaruşy organdardyŋ jetekşıler qūramynyŋ 15 paiyzy jaŋartyldy. Jergılıktı özın-özı basqaru reformasy jüzege asyryldy. Auyldyq deŋgeige qosymşa 5000 ştat berılıp, 67 memlekettık funksiia bekıtıldı. Qazır auyl äkımderı salyq jinauǧa, biudjettı qalyptastyruǧa jäne tūrǧyndardy qatystyra otyryp jergılıktı mäselelerdı şeşu üşın arnaiy qarjy böluge qūqyly. Jalpy sany 2,5 myŋdai jergılıktı äkımder tūŋǧyş ret sailandy. Būl – elımızdegı barlyq äkımderdıŋ 91 paiyzy degen söz.
Eŋ bastysy, bügın memlekettık qyzmet normativtık-qūqyqtyq tūrǧydan tolyq qamtamasyz etılıp otyr. Naqtyraq aitqanda, Konstitusiia, tiısınşe konstitusiialyq zaŋdar, «Memlekettık qyzmet turaly» jäne «Korrupsiiamen küres turaly» QR Zaŋdary memlekettık qyzmettıŋ jūmysyn qalyptastyruǧa, memlekettık qyzmetşılerdıŋ märtebesın köteruge, olardyŋ materialdyq jaǧdailaryn jaqsartuǧa, lauazym ielerınıŋ qyzmet etikasyn qataŋ saqtauǧa, söitıp öz ūltynyŋ otanşyl ärı ädıl, ısıne adal jäne käsıpqoi bılıktı maman bolularyna jol aşuda. Soŋǧy mäselede, ökınışke qarai, kemşılıkter de joq emes. Olar jönınde aqparat qūraldarynda jazylyp ta, aitylyp ta jür. Älı de bolsa jaŋa tūrpatty basqaruşylar daiarlauda qatelıkterge jol berılude. Kadrlardy ırıkteude jäne joǧarylatuda eskışe közqarastar basymdau. Tamyr-tanystyqpen qyzmetke kelgender bolsa mäsele şeşuge därmensız, solai bola tūra olar öz moiyndaryna jauapkerşılık aludan bas tartuda. Būlar jönınde Ükımettıŋ keŋeitılgen mäjılısınde aşyq aityldy da.
Endıgı jerde memlekettık basqaru jüiesın oŋtailandyru memlekettık qyzmettıŋ jūmysyn jandandyruy tiıs degen oidamyz. Mäselen, Bılım jäne ǧylym ministrlıgın alaiyq. Osynau märtebelı mekemede ministrler jiılep auysqanymen oqytu sapasynyŋ jaqsarmai tūrǧanyn nesıne jasyramyz. Üş-tört diplomdy ielengenderdıŋ bılım deŋgeiı syn kötermeitını köpke belgılı. Nätijesınde, äsırese aimaqtarda, bılıktı mamandardyŋ tapşylyǧy kün ötken saiyn baiqalyp keledı. Bırqatar audan äkımderınıŋ aituynşa, bügıngı künı, tıptı äkımdık qyzmetke bılıktı maman tabu öte kürdelı mäselege ainalyp otyr. Olardyŋ oiynşa, asa qūndy jäne öte qajettı mamandyqtardan özge basqa mamandyqtar boiynşa jappai aqyly oqytudy japqan jön. Sonymen qatar, äkımderdıŋ pıkırınşe, memlekettık qyzmetşılerdı jūmysqa alu erejelerın qaita qaraǧan dūrys. Qazır memlekettık qyzmetke adamdy qabyldau üşın kem degende 1,5 ai uaqyt kerek jäne būl Memlekettık qyzmet agenttıgınıŋ tıkelei pärmenımen ǧana jüzege asady. Al būl, tüptep kelgende, ūjymnyŋ yrǧaqty jūmys jasauyna kedergısın tigızıp otyr.
Äkımder sondai-aq auyl äkımderın sailau mäselesı qosymşa zertteudı qajet etedı dep sanaidy. Öitkenı būl ürdıs jaqsy jaǧymen qatar bırşama qiyndyqtar da tuǧyzyp otyr. Aitalyq, ömır bolǧan soŋ, soŋǧy sailanǧan äkımderdıŋ bıreuı auyryp, bıreuı zeinetke, bıreuı bizneske nemese özge jaqqa ketedı. Endı olardyŋ ornyna basqa adam alu üşın 5-6 ai tosu kerek, sebebı sailau ötkızuge tek Ortalyq sailau komissiiasy rūqsat beredı. Öz kezegınde OSK bır bosaǧan oryn üşın sailau jariialamaityndyqtan erıksız oblys ne respublika boiynşa bosaǧan oryndardy kütuge mäjbür. Nätijesınde, auyl okrugtarynda äkımderdıŋ tūraqty vakansiiasy oryn alary anyq. Sondyqtan, auyl äkımderın audan äkımderı tärızdı mäslihat deputattarymen kelıse otyra taǧaiyndau tetıgın engızu qajet degen audan äkımderı tarapynan ūsynystar aityluda. Sonymen bırge, äkımderdıŋ pıkırınşe, «Diplommen – auylǧa!» memlekettık baǧdarlamasyn «Jastar – auylǧa!» dep özgertetın uaqyt tudy, sebebı auylǧa mūǧalım men därıgerden basqa özge mamandardyŋ da kerektıgı anyq qoi. Olai bolsa, jalpy auylǧa qaitamyn degen azamattarǧa arnaiy jeŋıldıkter qarastyryluy kerek.
Taǧy bır mäselenı ainalyp ötuge bolmas. Qazır 40 jastan asqandarǧa memlekettık qyzmettı aitpaǧannyŋ özınde, öndırıste, bizneste, özge salalarda jūmysqa tūru qiiamettıŋ qaiymy. Būl, äsırese, orta tehnikalyq buynda jäne auyl şaruaşylyǧynda asa bılıktı mamandardyŋ jetkılıksız bolyp otyrǧan jaǧdaiynda oryn aluda. Eger bızge şyn mänınde käsıpqoi memlekettıŋ bılıktı ärı käsıpqoi qyzmetşısı kerek desek, būl tūrǧyda közı aşylmai jatqan kenge jolyǧarymyz anyq. Iаǧni, talantty da talapty azamattardyŋ qoltyǧynan demeitın, aşyluyna kömekteser mümkındıkter tolyǧymen sarqylyp bıtken joq. Bır sözben aitqanda, bızge älı de köp ıs tyndyru kerek.
Kenjebolat Joldybai,
saiasattanuşy.
