Orazgül MŪHATOVA, tarih ǧylymdarynyŋ doktory:
– Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ 2022 jyldyŋ 11 qaŋtarynda Mäjılıs deputattary men halyq aldynda söilegen sözı erteŋımızge degen senımdı küşeittı. 2022 jyldyŋ 4-7 qaŋtar künderı elımızde, sonyŋ ışınde Almatyda oryn alǧan oqiǧalar, būzaqylardyŋ, tonauşylardyŋ, laŋkesterdıŋ äreketı barşamyzǧa sabaq boldy. Eŋ qasırettısı täuelsızdıgımızge qauıp töndı. Eldıgımız synaldy. Prezidenttıŋ şūǧyl arada sättı qadamdar jasap, ūtymdy şeşımder qabyldauynyŋ arqasynda memleketke töngen qauıp joiyldy. Sol künı Qasym-Jomart Toqaev jaŋa Qazaqstannyŋ taiau uaqyttarda atqarylatyn ısterın qadap aitty. Qasırettı oqiǧanyŋ el damuyndaǧy köptegen olqylyqtardyŋ betın aşqandyǧyn täptıştep jetkızdı. «Auruyn jasyrǧan öledı» degendı halqymyz beker aitpaǧan. Kez kelgen eldıŋ örkendeuınde kemşılıkter men olqylyqtardyŋ oryn alatyndyǧy haq. Alaida otyz jyl boiy täuelsız memleket retınde ömır sürgen Qazaqstan memleketınıŋ qatelıkterı men kemşılıkterı şaş etekten ekendıgı mälım. Köbınese keibır adamdardyŋ, odan qaldy tūrmysta, otbasynda ǧana aitylatyn äŋgımelerdıŋ şynaiy kelbetı aşylyp, memleket deŋgeiınde aşyp körsetılgenı köpşılıktıŋ köŋılınen şyqty. Solardyŋ bırı – bılım beru sapasynyŋ tömendıgı. Şyndyǧynda da, äsırese soŋǧy jyldary bılım berudıŋ sapasy kürt tömendedı. Onyŋ sebepterın köpşılık täj virusyna bailanysty älemdık pandemiiadan dep sanaidy. Indettıŋ äser etkendıgı sözsız, degenmen sapanyŋ tömen tüsuınıŋ bırqatar sebebın odan būrynǧy uaqyttardan ızdegenımız jön. Eŋ aldymen kadr mäselesın qozǧaǧanymyz abzal. Mektepterde bılıktılıgı tömen, bılımı saiaz ūstazdardyŋ balalarǧa bılım beretınderınıŋ kezdesetındıgın körıp jürmız. Diplomdy aqşaǧa satyp alyp, eşbır täjıribesız sabaq beretın mūǧalımsymaq balaǧa qandai bılım bermekşı?! Oǧan mektepke jūmysqa para beru arqyly ornalasu faktısın qossaŋyz, arǧy jaǧyn özıŋız baǧamdai berıŋız. Mektep oqulyǧynan ärı aspaityn mūǧalımnıŋ de sapany köteruge qosar ülesı mardymsyz ekendıgı tüsınıktı. Sonau HH ǧasyrdyŋ 20-30-jyldary, tıptı odan keiıngı kezeŋderde ülkender bata bergende «mūǧalım bol» deuşı edı. Soŋǧy jyldary, kerısınşe, ata-analary balalaryna «mūǧalım bolma» degendı qaitalaudan jalyqpady. Pedagogikalyq mamandyqtarǧa baiqau nätijesınde özı taŋdaǧan mamandyǧyna öte almaǧan talapkerler oquǧa tüskendıgı de jasyryn emes. Mūnyŋ özı mūǧalımnıŋ qoǧamdaǧy märtebesınen habar beretındıgı anyq. Degenmen ol turasynda arnaiy zaŋ qabyldadyq. Alaida jaǧdai özgere qoimady. Sebebı tüitkıldıŋ tüiını zaŋ arqyly şeşıle qoimasy aiqyn. Eŋ aldymen mūǧalım mamandyǧyn jetkınşek özı taŋdauy kerek. Ekınşıden, mūǧalım boluǧa qyzdar emes, er balalardyŋ ūmtylǧany abzal. Naǧyz er azamat tärbielegen ūrpaqtyŋ ruhy myqty bolatynyna tarih kuä. Üşınşıden, bolaşaq mūǧalımderge joǧary şäkırtaqy taǧaiyndaluy tiıs. Törtınşıden, mūǧalım mamandyǧyna baulityn arnaiy üiırmeler, ortalyqtar jūmys ısteuı qajet. Besınşıden, bılımdı de bılıktı, täjıribesı mol, ozyq oily mūǧalımderdıŋ qyzmetı köpşılıkke tanymal etılıp, nasihattaluy kerek. Sol kezde jas ūrpaqtyŋ boiynda mūǧalım boluǧa ūmtylys oianady. Altynşydan, mūǧalım mamandyqtaryn daiarlaityn joǧary oqu oryndarynyŋ bılım beru baǧdarlamalarynda oqytylatyn pänder täjıribege baǧyttaluy tiıs. Ökınışke qarai, köptegen joǧary oqu oryndarynyŋ bılım beru baǧdarlamalarynyŋ mazmūny saiaz, bırın-bırı qaitalaityn pänder köp, pänderdıŋ täjıribege baǧyttaluy turaly aituǧa da kelmeidı. Baǧdarlamalarda köp jaǧdaida zamanaui bılım beru ürdısıne säikes kelmeitın, zaman talaptaryna säikes bolaşaq pedagogtyŋ käsıbi qyzmetınıŋ tiımdılıgın arttyruǧa qajettı pänder ūsynylmaidy. Oǧan qosa, pänder sabaqtastyǧyna da nazar audaryla bermeidı. Pänderdı oqytudyŋ nätijelerı nazardan tys qalyp jatady. Sol sebeptı joǧary oqu oryndarynyŋ basşylary osyndai olqylyqtarǧa nazar audarǧandary abzal. Jetınşıden, baǧdarlamalar jūmys beruşılerden tys daiyndalady. Mūnyŋ özı baǧdarlamalar jūmys beruşınıŋ talaptaryn eskermei daiyndalady degendı bıldıredı. Bäsekelestıkke qabılettı mamandar, sonyŋ ışınde mūǧalımderdı daiyndaǧymyz kelse, bılım berudıŋ negızderın, ädıstemesın jetıldıruımız qajet.
Soŋǧy jyldary mūǧalım mamandardy oqytuda, äsırese bılımın baǧalauda közboiauşylyqtarǧa, jalǧan baǧa qoiuǧa jol berılgen. Oqytuşy üşın aralyq baqylaudyŋ nemese emtihan baǧasyn qoiu qyp-qyzyl matematika desek qatelespeimız. Studenttı şäkırtaqydan aiyrmau üşın qalai bolǧanda da jaqsy baǧa qoiu oryn alǧan. Oǧan qosa, fakultet, kafedra basşylary tarapynan söz estıp, jinalysqa salynbas üşın kötermelep baǧa qoiu etek jaiyp ketken. Jaǧymdy baǧa qoimaǧan oqytuşylardyŋ tärtıbın jinalysta qarau, «ülgerımdı tömen tüsırıp otyrsyz» dep jazalau – kez kelgen oqu ornynda bar qūbylys. Sol sebeptı de tynyş ömır sürıp, qalypty jaǧdaida qyzmet etkısı keletın oqytuşylar studenttıŋ şynaiy bılımın emes, öz jaǧdaiyna alaŋdap baǧa qoiudy dästürge ainaldyryp barady. Mūnyŋ tübı jaqsylyqqa äkelmeitını haq. Onyŋ zardabyn da şege bastadyq. Öndırıske nemese mekemege qyzmetke kelgen jas mamanǧa «oqu ornynda saǧan ne üiretken?!» degen narazylyqqa toly nalu qalypty jaǧdai ıspettes. Şyndyǧynda da, mamandyqtyŋ teoriiasyn jetık meŋgergen jas mamannyŋ alǧan bılımın täjıribede ıske asyra almai jatatyn jaǧdailary da jiılep barady. Öitkenı täjıribeler köp jaǧdaida formaldy türde ötkızıledı. Täjıribeden ötken studenttıŋ qūjattary dūrys bolsa bolǧany. Täjıribeden ne üirengenı maŋyzdy emes. Jūmys oryndarynda jas mamandy üiretetın tälımgerlerdıŋ de bolmai jatatyny nemese «ornymdy alyp qoiady» degen üreimen qasaqana üiretkısı kelmeitınderdıŋ bar ekendıgı qynjyltady.
Prezidentımız elımızde, sonyŋ ışınde batysta bes tehnikalyq oqu ornyn aşudy mındettedı. Mūndai oqu oryndaryn aşu üşın mamandar qajet ekendıgı tüsınıktı.Sondai mamandar qazır magistranttardyŋ, doktoranttardyŋ esebınen daiyndaluy qajet. Prezident Qasym-Jomart Toqaev olardyŋ şäkırtaqylaryn köbeitıp, barlyq jaǧdailaryn jasady. Jastar osyndai qamqorlyqqa zaman talaptaryna jauap bere alatyn maman retınde jauap berıp, elge adal qyzmet etulerı kerek. Aşylǧaly otyrǧan oqu oryndarynda qyzmet etuge daiyn bolulary tiıs. Köp oqyp, köp ızdenulerı tiıs. Mamandyǧyn maşyqtap, bılımın tereŋdetu üşın telefonǧa emes, kıtaptarǧa üŋılulerı tiıs. Elımızdıŋ erteŋı bılımdı, täjıribelı, şyǧarmaşyl, bastamaşyl jastardyŋ qolynda ekendıgın esten şyǧarmaǧanymyz jön. Şetelden qyruar qarjyǧa maman şaqyruǧa bolady, ärine, degenmen onyŋ da ärqaşan oidaǧydai bola bermeitının körıp jürmız.
Jaŋa Qazaqstanda ömır sürıp, qyzmet etudı armandamaityndar joq sekıldı. Ony Prezidenttıŋ sözın tyŋdaǧan tūrǧyndardyŋ pıkırlerınen anyq körıp otyrmyz. Ol üşın elge adal qyzmet etıp, memlekettıŋ örkendeuıne ärqaisysymyz özımızşe üles qosuymyz qajet. Prezident ainalasyna şoqjūldyzdardai şoǧyrlanyp, jūdyryqtai bolyp jūmylyp täuelsızdıgımızdı, bırlıgımızdı nyǧaitu üşın eŋbek etsek, damyǧan älem elderınıŋ qatarynan körınerımız haq. Läiım solai bolǧai!
Nesıpbek AITŪLY, aqyn, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty:
– Keşe ǧana Täuelsızdıgımızdıŋ 30 jyldyǧyn toilap, börkımızdı aspanǧa atqan edık. Bıraq şynyn aitu kerek, halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiyna bailanysty köp närse qordalanyp qaldy. Prezident barlyq küş-qairatyn salyp jatyr. Sonyŋ maŋaiyna toptasyp, täuelsızdıkke qauıp töndıretın küşterden arylyp, jaqsy künderge bet alsaq degen tılek bar. Jemqorlardy tazalau kerek. Olarǧa toqtau qoiu qajet. Osy künderge deiın halyqtyŋ qazynasy olai da, bylai da şaşyldy. Bastysy, bärın ädıl jolmen şeşu kerek.
Prezident Parlamentte söilegen sözınde bıraz dūrys tapsyrmalar berdı. Men ony qoldaimyn, halyq ta qoldap otyr. Ainalyp kelgende, bärı halyqtyŋ tūrmystyq jaǧdaiyna baryp tıreledı. Halyqtyŋ qarny toq, köilegı kök bolsa, eşkım köşege şyqpaidy. El, şynynda da, qazır qiyn jaǧdaida otyr. Osynyŋ bärı – jemqorlyqtyŋ saldary. Otyz jyl ışınde halyqqa talai uäde berıldı, köbı oryndalmai qaldy. Elbasy halyqqa Joldaulardy joldady. Şynyn aitu kerek, mūnyŋ da köbısı oryndalmady. Joǧarydan berılgen tapsyrmalar siyrqūiymşaqtanyp ketıp, osyndai jaǧdai tuyndady. Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ osy jolǧy tapsyrmalary söz jüzınde qalmai, oryndalsa eken.
Qazır «demokratiialyq elmız. Bälen eldıŋ, tügen eldıŋ qataryndamyz» deimız. Älem bızge nazaryn audaryp otyrǧany da şyndyq. Dos bar, dūşpan bar degendei, külkıge qalmau üşın Prezidenttıŋ aitqany oryndalyp, halyqtyŋ äl-auqaty köterılse, täuelsızdıgımız nyǧaia tüsedı.
Prezident qūrban bolǧan qūqyq qorǧau qyzmetkerlerı otbasyna köŋıl aityp, otbasyna üi berıp jatyr. Būl – jaqsy närse. Bıraq tek poliseiler ǧana emes, bala-şaǧasymen oqqa ūşqandar da bar. Olarǧa da Prezidentımız köŋıl bölıp, qarapaiym halyqty da nazarǧa alsa degen tılegım bar.
Almagül SEGIZBAI, Nūr-Sūltan qalasy mäslihatynyŋ deputaty:
– Nur Otan partiiasy müşelerı osy künderı aldyŋǧy şepte jūmys ıstep otyr. Būl – deputattar, Ükımet müşelerı, därıgerler, mūǧalımder jäne el tūrǧyndary. Is jüzınde eldıŋ barlyq köşbasşylary – Nur Otan müşelerı. Qyzmettık mındetterıne säikes olar jaǧdaidy tūraqtandyru üşın jūmys ısteidı.
Nur Otan partiiasy janyndaǧy bılım men ǧylymdy damytu jönındegı öŋırlık qoǧamdyq keŋestıŋ töraiymy retınde Mäjılıs otyrysynda Prezidenttıŋ sapaly bılımge qol jetkızudı qamtamasyz etu turaly aitqan sözderı men üşın asa maŋyzdy. Memleket basşysy «Mektepterdı materialdyq resurstarmen qalai qamtamasyz etsek te, jaqsy mūǧalımdersız bılım sapasyn arttyru mümkın emes. Ūly Ahmet Baitūrsynūly aitqandai, «Mūǧalım – mekteptıŋ jüregı!» dep atap öttı.
Prezident mūǧalımder tapşylyǧy bar öŋırler üşın tiıstı qoldau şaralary keşenımen üzdık mūǧalımderdı tartu boiynşa arnaiy baǧdarlama äzırleudı tapsyrdy.
Prezidentımız Qasym-Jomart Kemelūly Toqaevtyŋ barlyq tapsyrmalary Ükımettıŋ jaŋa tūlǧalarynyŋ zor jauapkerşılıkpen oryndalatynyna senımdımın!
Tölegen QUANYŞEV, QR Parlamentı Mäjılısı I şaqyrylymynyŋ deputaty:
– Ötken jyldyŋ soŋynda Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧyn atap öttık. 30 jyldyŋ ışınde elımızde bolǧan talai quanyş pen qiyn kezeŋderdı bastan ötkerdık. Jyldyŋ basynda elımızdıŋ batys öŋırınde, Jaŋaözen qalasy tūrǧyndarynyŋ şeruınen bastalyp, aiaǧy keleŋsız azamattar jaǧdaidy paidalanyp, äsem qala – Almatymyzdy, elımızdegı bırneşe oblystaǧy ǧimarattardy qiratyp kettı. Mūnyŋ barlyǧy menı qatty qynjyltady. Osynyŋ saldarynan beibıt azamattarymyz jäne äskeri azamattar qaitys bolǧannyŋ kuäsı bolyp jatyrmyz. Olardyŋ otbasyna köŋıl aitamyn. El Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ köterıp jatqan mäselelerdıŋ salmaǧy orasan zor. Būl – elımızdegı naǧyz syn kezeŋı. Däl osyndai kezeŋde el Prezidentıne qoldauymyzdy körsetuımız kerek. Qazaq elı osyndaida auyzbırşılık körsetıp, bızdıŋ beibıt elımızdı, zamanymyzdy saqtap qaluǧa tyrysuymyz qajet dep esepteimın.
Aqylbek KÜRIŞBAEV, QR Parlamentı Senatynyŋ deputaty:
– Elımızdıŋ barlyq azamattary siiaqty men de oryn alǧan oqiǧalarǧa qatty alaŋdaimyn. Ekonomikanyŋ odan ärı damuy, azamattarymyzdyŋ ömır süru deŋgeiınıŋ jaqsaruy üşın elımızdegı tūraqtylyq auadai qajet. Sonda ǧana memlekettıŋ barlyq äleumettık mındettemelerı men Prezident Qasym-Jomart Toqaev jariialaǧan reformalardy däiektı türde jüzege asyruǧa bolady. Bız Qazaqstandaǧy tūraqsyzdyqtan paida körıp otyrǧan arandatuşylar, syrtqy küşterdıŋ jetegınde ketpeuımız kerek. Halqymyzǧa soǧys kerek emes, bız ortaq üiımızde tynyştyqty saqtauymyz kerek. Sondyqtan Memleket basşysynyŋ saiasatyn bükıl halyqtyŋ, barlyq ozyq küşterdıŋ qoldauy būrynǧydan da maŋyzdy. Ükımet der kezınde şara qoldansa, qoǧamymyzda oryndy köterılıp jatqan bırqatar mäseleler şeşımın taba alar edı dep oilaimyn. Olardyŋ köpşılıgı qazır Elbasynyŋ jeke aralasuynan keiın ǧana şeşılude. Qasym-Jomart Toqaev öz sözınde halyqty äleumettık qoldaudyŋ basym baǧyttaryn naqty atap öttı. Jäne olar oryndalady! Elımızdıŋ bolaşaǧy ärqaisymyzǧa bailanysty.
Marjan PIRIMBETOVA, ardager ūstaz, QR bılım beru ısınıŋ üzdıgı:
– Qiyn-qystau sätte, eldıgımızge qauıp töngen syn saǧatta Prezident Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev ädıl şeşım qabyldap, düiım jūrtşylyqtyŋ kökeiındegı küdıktı seiılttı. Ülken mazmūndy ündeu joldady. Būl halyqtyŋ ünımen jalǧasyn tabuda. Barşa beibıt ömırdı süietın halqymyz öz oiyn aityp, pıkır bıldırıp jatyr.
Ündeude aitylǧan kelelı mäseleler halyqtyŋ kökeiınen şyqty. Şeşımın tappai, köpten berı qordalanǧan özektı mäselelerdıŋ bolaşaqta halyq igılıgıne baǧyttalatyny turaly aitylǧan oi-pıkırler qarapaiym halyqqa jıger berdı.
Adamzat üşın asa qajettı densaulyq, bılım, äl-auqat, mädeniet, ūlttyq qūndylyqtar turaly aitylǧan oilaryn halyq quana qabyldap, qoldauda. Ündeude jastardyŋ laiyqty jäne tiımdı, qajettı mamandyqty meŋgeruı jolynda igı jobalar jasaluyna basa nazar audaryldy.
Men de Qazaqstan halqynyŋ azamaty, ardager ūstaz retınde Prezident ündeuı turaly oŋ pıkırımdı bıldıremın. Bılımdı azamat, otandyq mūǧalımderdıŋ jai-küiın jaqsy tüsıne bıletın Bılım jäne ǧylym ministrınıŋ öz ornynda qaluy Memleket basşysynyŋ köregendıgı dese bolǧandai. Mektep mūǧalımderın qoldauyna elımızdıŋ barşa bılım beru mekemelerınde joǧary baǧa berılıp jatyr.
Tolyqqandy mamandyq igermegen, öz ana tılın meŋgermegen halqy bar eldıŋ bolaşaǧy küŋgırt bolary jäne anyq. Prezident qyzmetıne adal, ısker, asa jauapty ıs-äreketterge bara alatyn, täuelsız Qazaqstannyŋ, qoǧamnyŋ örkendeuıne üles qosatyn lauazymdy tūlǧalardy tani bıldı. Ükımettıŋ jaŋa qūramynan halyq tek jaqsylyqty kütedı.
Jaŋa Qazaqstan bolaşaǧyna senemız. Küşımızdıŋ bırlıkte ekenı ata-babalarymyzdan kele jatqan qasiettı ūǧym, qasterlı ūran! Bırlık arqyly täuelsızdıgımızdıŋ tuy tek kökte jelbırep, tömen tüspeuıne barşamyz jūmyla kırısuımız kerek. Bırlık bar jerde baiandy tırlık bolary anyq!
Azamat BAITASOV, Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgı Halyqty jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ direktory:
– Prezident elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuynyŋ jaŋa saiasaty turaly ündeuınde jūmyspen qamtu salasyna erekşe nazar audardy. Jastardyŋ jūmyssyzdyǧy basty nazarǧa ılındı. Iаǧni «Jastar täjıribesı» jäne «Alǧaşqy jūmys orny» jobalary boiynşa qatysu ūzaqtyǧy men eŋbekaqy mölşerın ūlǧaitu kerektıgı aityldy. «Jastar täjıribesı» jobasy JOO jäne kolledj tülekterıne alǧan mamandyǧy boiynşa bastapqy täjıribeden ötuge baǧyttalǧan. Elordada jergılıktı biudjetpen qosa jalaqy 35 AEK nemese 107205 teŋgenı qūraidy. «Alǧaşqy jūmys orny» – būl jasy 29-dan aspaǧan jastar üşın bırınşı jūmys ornynda käsıbi bılım men daǧdylardy körsetuge arnalǧan. Jalaqy 20 AEK nemese 61260 teŋgenı qūraidy. Sondai-aq jaŋa biznes-ideialardy ıske asyru üşın memlekettık grantty 200-den 400 AEK-ke deiın ūlǧaitu ūsynyldy. Memlekettık grantqa jūmyssyz adamdar, käsıpkerler jäne bıryŋǧai jiyntyq tölemdı tölegen jäne «Bastau Biznes» jobasy boiynşa käsıpkerlık negızderıne oqytu kursynan ötken adamdar ümıtker bola alady. Būl şara bızdıŋ jastardy qoldauǧa jäne azamattardy nätijelı jūmyspen qamtuǧa ülken mümkındık beredı. Qazırdıŋ özınde jastar osy baǧyt boiynşa jūmyspen qamtu ortalyǧyna jügıne alady.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyn oryndau maqsatynda Nūr-Sūltan qalasynda aǧymdaǧy jyly «Jastar praktikasy» jobasy aiasynda qatysuşylardyŋ eŋbekaqysy 40 AEK – 122 myŋ teŋgege deiın köbeitıledı. Ötu merzımı 6 aidan 1 jylǧa deiın ekı ese ūlǧaitylady. «Alǧaşqy jūmys orny» jobasyna qatysuşylardyŋ jalaqysy 30 AEK-ke deiın artady, iaǧni 91 myŋ teŋge bolady. Sonymen qatar biyldan bastap jaŋa biznes-ideialardy ıske asyru üşın memlekettık grant somasy 200-den 400 AEK-ke deiın ekı esege artady jäne 1225200 teŋgenı qūraidy. Biyl jastar täjıribesıne 1084 jūmys ornyna 288 jūmys beruşı jäne alǧaşqy jūmys orny boiynşa 700 bos jūmys orny bar. Būǧan 49 jūmys beruşı qatysady.
