Bügınde «Eir Astana» äuekompaniiasynan Almaty men Kuala-Lumpur arasyndaǧy tıkelei reis aptasyna üş ret ūşady. Jolauşylarǧa zer salyp qarasaŋyz, Malaiziia elıne baǧyt alǧan osy äue joly «Almaty-Astana» qatynasyn eske tüsıredı. Öitkenı, olardyŋ denı – jastar. Olardyŋ taŋdauy nelıkten osy elge tüstı? Malaiziiada bılım aluşylarǧa qandai jaǧdai jasalady? Osy jaiynda az-kem baiandamaqpyz.
Bırınşıden, oquy qalta kötererlıktei. Qazaqstandyq jetekşı oqu oryndarynda bır jyldyq oqu aqysy – 300 myŋnan 800 myŋǧa deiın barsa, Malaiziia universitetınde – teŋgege şaqqanda 400 myŋnyŋ o jaq-bū jaǧy. Studentterdıŋ köpşılıgı Malaiziianyŋ «Sunway», «Asia Pacific University of Technology & Innovation (APU)», «HELP», «Limkokwing University of Creative Technology» universitetterın taŋdaidy. Jaŋa zamanǧa sai san türlı qajettı mamandyqtar tızımı mol ärı halyqaralyq standartqa sai diplom beredı.
Sonymen qatar, Angliiada bılım alu jylyna 35000-40000 AQŞ dollary bolsa, Malaiziiada studenttıŋ jürıp-tūruyna, tamaǧyna, kiımı men qajettı qūral-jabdyqtaryna köp degende 7 000-15 000 AQŞ dollary ǧana jūmsalady eken.
Ondaǧy universitetterdıŋ köbı Ūlybritaniia, AQŞ, Jaŋa Zelandiia, Avstraliia, Germaniia jäne Fransiia elderınıŋ filialdary bolyp sanalady. Atalǧan memlekettermen student almasu mäselesı de dūrys jolǧa qoiylǧan.
Saualdama körsetkendei, bılım aluşylardyŋ 80%-y jaŋa tehnologiialar meŋgerudı qūp köredı. Kapitalistık közqaraspen qaraityn jastardyŋ aituynşa, jaŋa tehnologiia jürgen jerde qarjy da köp bolady.
Sabaqtary aǧylşyn tılınde jüredı. Oquǧa ketken studentterımız nan sūrai alatyn deŋgeidegı aǧylşynmen baryp, 4 jyldan soŋ şet tıldı erkın meŋgerıp, elge oralyp, ūlttyq kompaniialar men şeteldık käsıporyndarǧa jūmysqa ornalasady.
Malaiziiada oqudyŋ taǧy bır artyqşylyǧy – aua raiynyŋ qolailylyǧy. Ortaşa jyldyq temperaturasy – 25-28°S.
Sondai-aq, studenttık qalaşyq ta atap ötuge tūrarlyq. «Bolaşaqtyŋ qalasy» degen atqa ie bolǧan Saiberdjaia qalasy tūtastai studentterdıŋ ordasyna ainalǧaly bıraz jyl bolypty. Tıptı, mūndaǧy jergılıktı käsıpkerler tūrǧyn üilerdıŋ özın studentterge laiyqtap tūrǧyzǧanyn baiqadyq. Bastysy, Qazaqstannan barǧan jastarǧa tamaqtanu mäselesı qiyndyq tudyrmaidy. Öitkenı, Malaiziianyŋ 60%-yn mūsylmandar qūraidy, memlekettık dını – İslam. Studentter qalaşyǧyndaǧy dämhanalar taiaq tastam jerde, täbet-talǧamǧa sai astyŋ tür-türı bar ärı baǧalary da qolaily. Malai ashanasy da erekşe sūranysqa ie, äsırese, nandary öte dämdı.
Taǧy bır aita keterlıgı, Malaiziiadaǧy kölık joldary körgen kısını taŋdai qaqtyrady. Kölık keptelısın köru – arakıdık jäit. Sebebı, poiyzdar jer astymen de, jer üstımen de zulai beredı. Al, avtobustary taksimen para-par. Aialdamaǧa jetpei-aq, «toqta» degen tüimenı basa qalsaŋyz boldy, dıttegen jerıŋızden tüsırıp ketedı. Qazaq studentterınıŋ köpşılıgı kölıktı jalǧa alyp, oquyn da, jūmysyn da döŋgeletıp jürgen jaiy bar.
Aǧylşyndyqtardyŋ bodandyǧynda bolǧan Malaiziianyŋ ainaldyrǧan elu jyl ışınde «Aziia jolbarysy» atanuy tegın emes. Olar mūny memlekettıŋ jürgızgen dūrys saiasaty men bılım-ǧylymǧa, jaŋa tehnologiiany meŋgeruge degen talpynysynyŋ nätijesınde jetkenın jasyrmaidy. Endeşe, «jaqsyny körmekke» degen qazaqy mınezben jastarymyz Malaiziia elınıŋ bılımı men ǧylymyn, täjıribesın igeruge ūmtyla tüsse, odan ūtpasaq, ūtylmasymyz anyq.
Qūndyz ERALY
