Ötkelı otyrǧan törtınşı sezdı aldyŋǧy kezdesulerden erekşeleitın taqyryptyŋ bırı – dın men multikulturalizm mäselesı. Dın kez-kelgen adam balasyna tıkelei nemese janama äser etetındıkten, dın jäne onyŋ funksiialary turaly barlyq qoǧam müşelerı habardar deuge bolady. Al, multikultuarlizm terminın bıreu estıse, bıreu bılmesı anyq.
Multikulturalizm HH ǧasyrdyŋ 60 jyldary Kanadada eldegı etno-mädeni, näsıldık, dıni ärtürlılıktı bıldıru üşın paida boldy. 1971 jyly resmi moiyndalǧan multikulturalizm Kanadamen qatar AQŞ, Europa elderınde de keŋ damydy. Saiasi, ekonomikalyq mäselelerde yŋǧaily ärı demokratiianyŋ bır körınısı bolyp qabyldanǧan būl qūbylys, uaqyt öte kele öz älsızdıgın däleldep berdı. Mysalǧa, qazırgı taŋdaǧy aldyŋǧy qatarly Europa elderı özderındegı multikulturalizm ideiasynyŋ qūrdymǧa ketude ekendıgın aşyq aituda. Öitkenı, keibır elderde tarihi töl mädeniet qūldyrap, kırme mädenietterdıŋ güldenuı baiqalady. Öz kezegınde memlekettıŋ ūlt qūrauşy halqynyŋ öz tarihi bolmys-baǧdarynan aiyrylu qaupı tuyndauda.
Qazırgı taŋda osy mäsele tek Amerika nemese Europa elderın ǧana emes özge de memleketterdı alaŋdatuda. Sol sebeptı, är dınnıŋ ökılı, är eldıŋ belgılı saiasatkerlerı qatysatyn, älem jūrtşylyǧy nazar audaratyn mūndai şarada ūltaralyq, dınaralyq tüsınıstık pen kelısımdı saqtai otyryp multikulturalizm fenomenın jan-jaqty talqylau, mädeni erekşelıkterdı saqtau men toleranttylyqty nyǧaitu joldaryn qarastyru asa maŋyzdy jūmys bolyp sanalady.
Är eldıŋ bolaşaǧy jastar, olardyŋ qandai qūndylyqtardy boiyna sıŋırıp ösuıne bailanysty memleket, ūlt bolaşaǧy aiqyndalatyny anyq. Jahandyq zaman talaptarynda jastar arasynda türlı keleŋsız oqiǧalar köptep oryn aluda, olardyŋ basym köpşılıgı naşaqorlyq, özın-özı öltıruge ūmtyluşylyq, türlı zaŋ būzuşylyqtar ekendıgı ämbege aian. Osyǧan qosa, zamanymyzdyŋ ruhani keselıne ainalyp otyrǧan jalǧan dıni aǧymdar men ekstremisttık toptar da öz nazarlarynan jastarymyzdy tys qaldyrmauda. Türlı äleumettık jelıler arqyly är sekundtaryn jastardy öz qarmaǧyna tüsıruge arnaityn mūndai jat piǧyldylardan jastardy qalai aman saqtauǧa bolady? Jastar adamzat bolaşaǧy ekendıgın eskersek, olarǧa qatysty mäselelerdıŋ jahandyq deŋgeidegı problemalar ekendıgı anyqtalady. Sol sebeptı de osy mäselelerdı şeşudegı dınnıŋ, dıni tärbienıŋ ornyn anyqtau, jastar qūqyǧyn qorǧau, ruhani qūldyrauǧa aparatyn ziiandy qūbylystardy tübırımen joiu joldary jäne özge de köptegen mäseleler dın liderlerınıŋ talqysyna tüspek.
Onyŋ maŋyzdylyǧy joǧaryda keltırılgen älemnıŋ tūraqty damuy, dın men multikulturalizm mäselelerı, el, ūlt bolaşaǧynyŋ negızı – äiel, jastarǧa qatysty mäselelerdı älemdık deŋgeide talqylauǧa arnalǧandyǧynda bolyp otyr.
Gülnafiz TOQTAROVA,
Mädenietter men dınderdıŋ halyqaralyq ortalyǧynyŋ ǧylymi qyzmetkerı
