Raqymşylyq aksiiasynyŋ aiaqtaluyna 151 kün qaldy
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bes institusionaldyq reformasyna säikes qolǧa alynǧan «100 naqty qadam» Ūlt jospary aiasynda jürgızılıp jatqan mülıktı zaŋdastyru aksiiasynyŋ aiaqtaluyna 151 kün qaldy. Osymen üşınşı ret ötkızılıp otyrǧan mūndai raqymşylyq nauqany aldaǧy uaqytta bola ma, bolmai ma, ol jaǧy älı belgısız. Sol sebeptı el azamattary osy nauqandy zaŋdyq tūrǧyda barynşa paidalanyp qaluǧa tyrysyp jatyr.
Astana qalalyq Qarjy basqarmasynyŋ basşysy Ruslan Dosaevtyŋ aituynşa, elorda tūrǧyndary da būl şaraǧa öte belsendı türde qatysyp jatyr. 29 şıldedegı derek boiynşa, jergılıktı atqaruşy organdar janyndaǧy mülıktı zaŋdastyru jönındegı komissiiaǧa jalpy somasy 94,2 mlrd teŋgege baǧalanatyn barlyǧy 7 310 ötınış kelıp tüsken.
– Arnaiy komissiianyŋ şeşımımen tūrǧyn jailar men kommersiialyq nysandardy qosqanda, jalpy somasy 57,4 mlrd teŋgenı qūraityn 9 219 nysanǧa qatysty ötınış qaralǧan. Būl ötınışterdıŋ 3 093-ı qanaǧattandyrylyp, tūrǧyn jailar men kommersiialyq nysandardy qosqanda, barlyǧy 32,2 mlrd teŋgenıŋ 6 771 nysany zaŋdastyryldy. Būlardyŋ 3 499-y tūrǧyn jailar bolsa, qalǧan 3267-sı – kommersiialyq nemese basqa da maqsattaǧy nysan. Osylardyŋ ışınde 5 zaŋdy tūlǧanyŋ qatysu ülesı 457, 9 mln teŋgenı qūrady, – deidı Ruslan Dosaev.
Kelıp tüsken ötınışterdıŋ basym bölıgı ädettegıdei Almaty audanynyŋ tūrǧyndaryna tiesılı bolyp otyr. Mülıktı jariia etu nauqany bastalǧaly berı osy audanda jalpy somasy 52,9 mlrd teŋgenı qūraityn 3 459 ötınış kelıp tüsken. Al Esıl audanynyŋ äkımdıgıne 26,9 mlrd teŋgenıŋ 1 201 ötınışı joldansa, Saryarqa audandyq komissiiasy da 15,7 mlrd teŋgenıŋ 2 677 ötınışın qarap ülgergen.
Sondai-aq, mülıktı zaŋdastyru nauqany bastau alǧaly berı qarjyny jariia etu boiynşa 348, 7 mln teŋgege 239 arnaiy deklarasiia tapsyrylǧan. Taǧy 8 mln 110 myŋ teŋgenıŋ qūndy qaǧazdary jariia etıldı. Qabyldanǧan deklarasiia-lar boiynşa kelıp tüsken qarjylar ekınşı deŋgeilı bankterde aşylǧan aǧymdyq esepşottarǧa audarylyp, zaŋdastyrylyp jatyr.
Qarjy ministrlıgı jıbergen sandarǧa süiensek, jalpy elımız boiynşa, mülıktı zaŋdastyru jönındegı komissiialarǧa qūny 2,2 trln teŋge bolatyn 99 426 ötınış kelıp tüsıptı. Bügınge deiın būl ötınışterdıŋ 92 myŋnan astamy qanaǧattandyrylyp, barlyǧy 2 trln teŋgege juyq qarjy zaŋdastyrylǧan.
29 şıldege deiıngı esep boiynşa, el aumaǧynda jalpy qūny barlyǧy 92 myŋnan astam jyljymaityn mülık anyqtalyp, zaŋdy jolmen tırkeuge alyndy. Aqşa, baǧaly qaǧaz – barlyǧyn qosqanda, 1 248,3 mlrd teŋge qarjy zaŋdastyryldy. Onyŋ 744,7 mlr teŋgesı – qolma-qol aqşa jäne qūndy qaǧazdar. Qalǧany – mülık esebınen.
Salyq organdaryna Qazaqstannan tys jerlerden de jalpy somasy 5 mlrd teŋgenı qūraityn 104 nysan boiynşa ötınış kelıp tüsıptı. Onyŋ 89-y – tūrǧyn üi, altauy – tūrǧyn üi sanatyna jatpaityn nysan. Qalǧan törteuı – kommersiialyq nysan. Taǧy 2 852,2 mln teŋgenıŋ baǧaly qaǧazy resmi tırkeuge alynǧan. Ekınşı deŋgeilı bankterge barlyǧy 2 265 jinaq şot aşylyp, jalpy somasy 1 319 200 mln teŋge kölemınde qarjy audarylǧan. Būl somanyŋ 219,5 mlrd teŋgesı şetelden kelıp qūiylǧan.
Jalpy mūndai aksiia elımızde osymen üşınşı ret ötkızılıp otyr. Onyŋ alǧaşqysy 2001 jyldyŋ 14 şılde men 14 tamyz aralyǧynda jürgızılgen bolatyn. Bır rettık zaŋdastyru nauqany retınde ötkızılgen būl şaraǧa 3 myŋǧa juyq adam ötınış berıp, barlyǧy 480 mln dollar kölemındegı qarajat zaŋdastyryldy. 2006-2007 jyldary aralyǧynda ekınşı ret ötkızılgen zaŋdastyruda tek aqşa ǧana emes, sonymen qatar jyljymaityn jäne jyljymaly mülıkterge de mümkındık berıldı. Nauqan bır jyldan astam uaqytqa sozylyp, jalpy kölemı 844,7 mlrd teŋgenıŋ mülkı zaŋdastyrylǧan bolatyn.
Qūiylyp jatqan būl qarjynyŋ ärine, eŋ aldymen, el ekonomikasyna eleulı üles qosyp jatqany dausyz. Tek qarjy ǧana emes, jaryqqa şyǧarylyp, zaŋdy türde tırkeuge alynyp jatqan jyljymaityn mülıkter turaly da osylai deuge bolady. Kezınde bei-bereket jekeşelendıru nemese basqa da sebeptermen jekenıŋ qolyna ötıp ketıp, artynşa eş jerde tırkeuge alynbai qaŋyrap bos qalǧan keibır nysandar qaitadan halyq igılıgıne jūmys ıstei bastady. Nysandaryn azyq-tülık, kiım-keşek nemese basqa da öndırıs oşaqtaryna ainaldyryp, elıne paida äkelıp, auyldastaryn jūmyspen qamtamasyz etıp otyrǧan käsıpkerler de az emes. Äsırese, būl nauqannyŋ şarapaty auyldy jerlerdegı aǧaiynǧa öte qatty tiıp otyr. Kezınde türlı sebeptermen jeke biznes nysandary men baspanalaryn, taǧy basqa mülıkterın tırkete almai qalǧan tūrǧyndar op-oŋai jolmen qūjattaryn räsımdep alyp jatyr.
Sonymen qatar, raqymşylyq aiasyndaǧy jariia etu subektılerı üşın bırqatar kepıldıkter bolyp otyrǧanyn aita ketu kerek. Iаǧni, qūqyq qorǧau jäne basqa da memlekettık organdar, bankter men özge ūiymdar qyzmetkerlerı tarapynan tekseruler men tergeuler jürgızılmeidı. Ekınşıden, barlyq aqparattar qūpiia saqtalady. Kez kelgen kölemdegı aqşa nemese mülıktı räsımdeu barysynda alynǧan aqparattardy qylmystyq ıs boiynşa däleldemeler retınde jariia etuge jol berılmeidı. Sonymen qatar, memlekettık kırıster organdaryna da ötınış bergen azamat turaly mälımetter men aqparattardy ūsynuǧa tyiym salynady. Būdan bölek, zaŋnamaǧa säikes jariia etılgen aqşa turaly aqparatty tek Bas prokurordyŋ nemese onyŋ orynbasarlarynyŋ sanksiiasymen ǧana qūqyq qorǧau organdaryna beru normasy engızılıp otyr. Sosyn jariia etılgen mülıktı tärkıleuge tyiym salynatyn normalar da bar. Jariia etılgen aqşany keibır kompaniialarǧa investisiia retınde qūiuǧa da mümkındık bar. Bıraq odan bır tiyn da alymdar alynbaidy
Qysqasy, köleŋkelı jolmen tabys tauyp ne bolmasa kezınde paidasyn körgenımen zaŋdyq jolmen tırkete almai jürgen jandarǧa qylmystyq jauapkerşılıkten qūtylyp, tynyş ūiyqtauǧa mümkındık berıp otyr.
Bürkıt NŪRASYL
