Juyrda sätın keltırıp, Ashat Maemirovpen sūhbattasqan edık. Parijde Sorbona universitetınde, Resei teatr önerı akademiiasynyŋ (GİTİS) magistraturasynda bılım alyp, «Teatr önerınıŋ magistrı» akademiialyq därejesıne ie bolǧan, sahnalaǧan qoiylymdary Japoniia, Fransiia, Avstriia, Germaniia, Belgiia, Chehiia, İzrail, Resei, Türkiia, Gruziia, Armeniia t.b. memleketterde ötken halyqaralyq festivalderde top jaryp şyqqan rejisser, bügınde teatr direktorynyŋ jalpy teatr önerınıŋ damu betalysy jaily aitqandary «Astana aqşamy» oqyrmandaryna da qyzyqty bolar dep oilaimyz.
– Teatr önerınıŋ qazanynda qainap şyqqan, rejisser retınde qoltaŋbaŋyz bar adamsyz. Osyǧan deiıngı jürıp ötken joldar, akterlık, rejisserlık, önertanuşylyq qyrlaryŋyzdyŋ teatrdy basqaru ısıne qandai da bır äserı, kömegı baiqala ma?
– Ärine, teatr – önerdıŋ köptegen türlerı men janrlyq sipattaryn bır arnaǧa toǧystyrǧan sinkrettık öner ekenı belgılı. Teatrdyŋ ärbır salasynan habardar ǧana emes, käsıbi tūrǧyda täjıribe jinauyŋ – jūmys prosesı kezınde mındettı türde özınıŋ septıgın köp tigızedı. Menıŋ de osy rejisserlık, akterlık, önertanuşylyq, art-menedjment tūrǧysynda alǧan maman retınde keiıngı magistrlık, doktorlyq bılımım – repertuarlyq saiasatty dūrys baǧytta igeruge, körkemdık-estetikalyq zamanui baǧyttardy öz ūjymyŋa engızuge, qazırgı teatr tendensiialarynyŋ akterler men rejisserlerdıŋ şyǧarmaşylyq jūmysynda körınıs tabuyna tırek boldy. Ärine, teatrdy basqaruǧa basqa saladan kelgen jandarǧa qaraǧanda, önerdı käsıbi tūrǧyda meŋgergen adamnyŋ basty artyqşylyǧy – şyǧarmaşylyq oilau, rejisserlık tūrǧyda paiymdau, qoiylymnyŋ qūrylymyn zerdeleu, öz ūjymynyŋ perspektivasyn paiymdau sekıldı qasietter sanaŋda da, jüregıŋde de ärqaşan saltanat qūrady.
– Sızdı būryn jaŋaşyl rejisser retınde tanitynbyz, bügınde Q.Quanyşbaev teatrynda nendei jaŋaşyldyq engızılude?
– Öner men mädeni keŋıstık ekı türlı baǧytta, dästürlı-normativtık jäne täjıribelık-ızdenıs üderısınde örbitını belgılı. Bırınşı baǧytqa, negızınen, tamyry tereŋde jaqtan önerdegı dästürdı saqtau men sabaqtastyq negız bolsa, ekınşı baǧytqa jaŋaşyldyq tän. Osy ekı baǧyt – qūstyŋ qos qanaty ıspettes, kez kelgen öner ūjymyn alǧa süireitın mehanizm. Menıŋşe, teatrǧa jaŋaşyldyq engızu – rejisserlerdıŋ tarapynan bastau alǧany, iaǧni qoiylymdy sahnalaudaǧy jaŋa közqaras, jaŋa formalar, innovasiialyq soŋǧy jetıstıkterdı qoldanu – mūnyŋ bärı akterdıŋ rol jasauyna, qoiylymda özgeşe ömır süruıne äkeledı. Men şet elde köp täjıribe jinap, magistrlık bılım alǧandyqtan, Europadaǧy älem tanyǧan rejisserler men prodiuserlermen öte tyǧyz ärıptestık qatynastamyn. Mysaly, Litvada qūrylǧan «Meno Fortes» teatrynyŋ negızın salǧan rejisser Eimuntas Niakroşiustıŋ janynda myqty menejder, sol teatrdyŋ direktory Audrius boldy. Audrius bolmaǧanda, ol teatrdyŋ daŋqynyŋ bükıl Europaǧa jaiyluy mümkın emes edı. Piter Bruk, Robert Sturua, Sergei Jenovachtar turaly da osyny aituǧa bolady. Iаǧni, teatrdyŋ direktory men körkemdık jetekşısınıŋ arasynda şyǧarmaşylyq tandem bolmaiynşa – teatrdyŋ tasynyŋ örge domaluy ekıtalai. Spektakl şyqqanşa rejisser jauapty. Spektakl sahnalanǧan eken, qoiylymnyŋ bolaşaq taǧdyry, iaǧni körkemdık deŋgeiın ūstap tūru – akterlerge, al körermendermen qamtamasyz etu, halyqaralyq festivalderge qatysuy, gastroldık saparlarǧa şyǧuy sekıldı basty faktorlar – teatrdyŋ bas menedjerıne bailanysty. Sol sebeptı, jaŋaşyldyq – bızdıŋ teatr üşın jaŋa ǧimaratta bastalatyn jaŋa mausymnan bastau aluy tiıs dep esepteimın. Sebebı teatrdyŋ jaŋa ǧimaraty bolaşaqta sahnalanatyn qoiylymdarǧa – zamanaui jaryq qoiu, dybys, sahnanyŋ tehnikalyq şarttary tūrǧysynan bolsyn tyŋ dünieler qoiuǧa mümkındık beredı. Al jaŋa teatr ǧimaratynyŋ kışı sahnasyna laboratoriialyq jūmystar men jas rejisserlerdıŋ täjıribelık ızdenısterınen tuǧan qoiylymdary şyǧady dep aituǧa tolyq senım bar.
– A.Chehovtyŋ «Vania aǧai», M.Omarovanyŋ «Aqtastaǧy Ahiko», G.Hugaevtyŋ «Qara şekpen» dramasyn, «Astana Opera» memlekettık opera jäne balet teatrynda – M.Tölebaevtyŋ «Bırjan-Sara» operasyn, E.Brusilovskii, Ǧ.Müsırepovtıŋ «Qyzjıbek» operasyn, «Astana Musical» memlekettık teatrynda – J.Presgurvik «Romeo men Djuletta», t.b. köptegen qoiylymdardy sahnaladyŋyz. Bügınde özıŋız basqaryp otyrǧan teatrdyŋ rejisserlerı men akterlerınıŋ ızdenısterıne köŋılıŋız tola ma?
– Izdenıs – öte bır ūzaqqa sozylatyn kürdelı prosess. Jalpy, rejisser dramaturg jazǧan pesanyŋ deŋgeiınen asyp tüsıp, spektakldıŋ avtoryna ainalǧan kezde, roldegı akterler de biık deŋgeide obraz somdaidy. Men üşın bırınşı kezekte – obraz. Eger teatr obrazdyq oilaudan ketetın bolsa, ol teatrdyŋ keleşegı – kömeskı. Dramaturgiia, akterlık öner, rejissura men ssenografiiada eŋ bırınşı kezekte, obrazdyq oilau jüiesı boluy tiıs. Obraz – tırı teatrdyŋ män-maǧynasy, bolmysy, özegı. Maǧan, akter N.Öteuılovtıŋ ızdenısterı erekşe oi salady. Mysaly, jas rejisser F.Moldaǧalievpen bırıgıp jasaǧan şyǧarmaşylyq jūmysy – Abaidyŋ qara sözderı men öleŋderı negızındegı «Jan» qoiylymy köŋılımnen şyqqanyn jasyra almaimyn. Būl qoiylym körermendı jalaŋ emosiiadan körı, rasionaldyq teatr iırımderıne tartady. A.Chehovtyŋ «Şie» qoiylymyndaǧy rejisserlık ızdenıster – teatrdyŋ jalaŋ oilaudan görı, metaforalyq, simvolikalyq tanym özın aqtaǧan erekşe qoiylymdarynyŋ bırı. M.Äuezovtıŋ «Qorǧansyzdyŋ künı» – ūlttyq klassikalyq prozany sahnada söiletudıŋ üzdık formasy. Tılektes Meiramov oinaityn «Qardaǧy kögerşınnıŋ ızı» qoiylymynda da özgeşe bır filosofiialyq taǧylym bar. «Kün säulesı tüspegen» qoiylymyndaǧy akterlık ansambl – müldem özgeşe. U.Şekspirdıŋ «Otellosyn» rejisser T.Temenovtıŋ Iаgoǧa arnap qoiuy da – teatrdyŋ özgeşe estetikalyq oqylym jasai aluǧa şyǧarmaşylyq äleuetı jetetındıgın däleldedı.
– «Akter roldıŋ avtoryna ainaluy kerek» deisız, özıŋızge osy teatrda jastardyŋ ışınde kımnıŋ rolı ūnamdy? Keide bolsa da rejisser mındetıne kırısıp ketetın kezıŋız bola ma?
– Menıŋ qoiylym sahnalaudaǧy rejisserlık basty prinsipım – akter roldıŋ avtoryna ainaluy tiıs. Pesany mizanssenaǧa şyqpas aldynda ūzaq taldau, zerdeleu, zertteu, akterge beinege qatysty kökeikestı maqsattardy ūqtyru arqyly öz maqsatyma jetemın. B.Brehttıŋ teatr ädısındegıdei roldı oinau kezındegı «Azamattyq ūstanymyn» anyqtau, tıptı sol roldıŋ advokatyna ainaldyru – menıŋ rejisser retındegı alǧyşarttarymnyŋ bırı. Mūndai prinsipterge negızdelgen qoiylymdarymnyŋ bırı – A.Chehovtyŋ «Süiıktı menıŋ aǧataiym» spektaklı. Är rolın – avtorlyq tūrǧyda somdai alǧan akterdıŋ spektakl saiyn intellektualdyq oi-örısı ösıp tūrady. Oi-örısı biık aktermen jūmys jasau – bır ǧanibet. Ärı-berıden soŋ suretker tūlǧa bolyp qalyptasu üşın artistıŋ boiynda käsıbi tamyry myqty – filosofiialyq tanym-taǧylym boluy tiıs. Men jalpy qazaq akterlerınıŋ oinaudan görı oilauǧa, sahnada tek emosionaldy ǧana emes, rasionaldy ömır süruge jaqyn bolǧanyn, intellektualdyq deŋgeiınıŋ biık bolǧanyn qalaimyn. Ärine, özge teatrlarǧa körermen retınde qoiylym köruge barǧan kezde, rejisserlık pozisiiaŋ ıştei belsendılık alyp otyratyn sätterı bolady. Şeteldık teatrlarǧa barǧan kezımde öz boiymnan mūndai şyǧarmaşylyq būlqynystardy jiı baiqaimyn. Al mūndai sätter özım basşylyq etetın teatrda köp kezdespeidı. Sebebı men üşın basşylyq lauazymym men jeke şyǧarmaşylyǧymnyŋ şekarasy, tetıkterı, ara-jıgı sanaly türde naqty aiqyndalǧan. Şyǧarmaşylyq proseske – suretkerlık älemıŋ men körkemdık qiial kökjiegıŋ, azamattyq ūstanymyŋ arqau bolady. Al memlekettık ūjymdy basqaru kezınde – elımızdıŋ memlekettık zaŋdary men qūqyqtyq-normativtık erejelerı negızınde käsıbi zaŋdy tūrǧyda äreket jasaisyŋ.
– Jalpy qazaq teatr önerıne qandai özgerıster kerek? Būl neden bastalǧany jön?
– Qazaqstannyŋ teatr keŋıstıgı – aluan türlılıgımen qūndy boluy kerek. Qazırgı uaqytta Qazaqstan teatrlary bäsekege qabılettı. Jylyna elımızdıŋ 20-dan astam teatrlary şet eldık festivalderge, tıptı gastrolderge şyǧady. Mūnyŋ özı teatrdy memlekettık tūrǧyda qoldaudyŋ dūrys jolǧa qoiylǧanyn körsetedı. Desek te, aimaqtarda ızdenısterın toqtatqan, şyǧarmaşylyq tūrǧyda «ölmestıŋ» künın körıp otyrǧan teatrlar bar. Ony joqqa şyǧara almaimyz. Ärbır teatrdyŋ repertuarlyq saiasaty, şyǧarmaşylyq ūstanymdary myqty bolǧanda ǧana ol teatr örge basady. Teatrdyŋ basty qūndylyǧy – akterler, altyn dıŋgegı – rejisser. Qanşa jerden biudjetı myqty bolyp, qarjylai qoldau jasa, eger teatrda rejisser bolmasa, bolaşaǧy – būlyŋǧyr. Teatr önerınde özektı mäseleler köp. Ony jazǧannan, aitqannan eşteŋe önbeidı. Naqty qadamdar kerek. Eŋ bastysy, teatr önerın damytuǧa arnalǧan naqty memlekettık baǧdarlama kerek. Memlekettık tūrǧydaǧy baǧdarlama – būl öz kezegınde ūlt teatrynyŋ älemdık keŋıstıkke jol salar temırqazyǧy bolar edı. Däl qazırgı uaqytta Qazaqstannyŋ qazırgı teatr önerınıŋ özektı mäselelerın arqau etken ülken maqala jazyp jatyrmyn. Aldaǧy uaqytta teatr salasynyŋ mamany retınde zerdelegen, saraptaǧan oilarymmen bölısetın bolamyn. Juyrda ǧana osymen 3-şı märte elımızdegı käsıbi sahna mamandaryna berıletın «Sahnager» ūlttyq teatr syilyǧynyŋ marapattau räsımı öttı. Sol marapattau keşınde respublikalyq, oblystyq teatrlarda eŋbek etıp jürgen 30-dan astam jastarymyz marapatqa ie boldy. Olardyŋ şyǧarmaşylyq äleuetıne, talantyna, sahnalyq ızdenısterıne täntı boldyq. El teatrynyŋ bolaşaǧy – sol jastardyŋ qolynda. Olardyŋ armany men maqsaty – barlyǧymyzdyŋ kökeiımızge ülken senım otyn jaqty.
