Otan-anamyzdyŋ ertegıdegı Samūryq qūstyŋ şyrqap ūşqanyndai jyl sanap quaty artyp keledı. Būl – balalarymyzdyŋ bolaşaǧy nūrly bolady degen senımımızdı nyqtai tüsude. Öz keleşegıne eŋbek jasaǧan eldıŋ ǧana baqyty baiandy. Qazaqstannyŋ Elbasy belgılep bergen jäne kündelıktı barysyn qadaǧalap otyrǧan üdemelı industrialdy-innovasiialyq strategiiasy respublikadaǧy önerkäsıptıŋ jandanuyna, sony bır serpınmen jaŋalarynyŋ da aşyluyna jol saldy.
Ötken jüzjyldyqtyŋ 90-jyldarynyŋ soŋyndaǧ y Aziiadaǧy daǧdarys jaǧdaiynda eŋ aldymen eksporttyq tauarlar ūstanymynyŋ koniukturasy men makroekonomikalyq ahualdyŋ tūraqtanuyna köŋıl bölu kerek boldy. Sondyqtan, «Qazaqstan-2030» strategiiasyn jüzege asyrudyŋ ekınşı kezeŋınde memleket üşın ekonomikanyŋ ornyqty damuyn qamtamasyz etetın şaralar qolǧa alyndy. Osynyŋ barşasy mūnai-gaz, qarjy jäne qūrylys salalarynyŋ jedel damuyna jol aşty. Būnyŋ özı telekommunikasiia men aqparattyq qamtu sekıldı salalardaǧy makroekonomikalyq tūraqtylyqty odan ärı nyǧaityp, innovasiiany alǧa jyljytuǧa qolaily jaǧdailar jasauǧa mümkındıkter tuǧyzdy.
Bügınde üdemelı industrialdy-innovasiialyq damu strategiiasy jaǧdaiynda Qazaqstan ekonomikasynyŋ aldynda jaŋǧyru jolyna tüsıp, önerkäsıptık-tehnologiialyq äleuetterın är taraptandyru jäne bäsekege qabılettılıktı arttyru mındetterı tūr. Būl tūsta söz tek qana tüpkı önımder şyǧaratyn köptegen käsıporyndar qūrylystary jaiynda ǧana emes, jaŋa tehnologiialar negızınde ekonomikanyŋ sapaly deŋgeige köterıluın qamtamasyz etu turaly bolyp otyr.
Qazaqstan ekonomikasyn industriialandyru negızınde jaŋǧyrtu eŋ aldymen otandyq käsıporyndar şyǧaratyn tauarlar men qyzmetter körsetudıŋ türlerın jappai jaŋalaudy alǧa tartady. Būl üşın jaŋa joǧary tehnologiialarǧa negızdelgen qosymşa qūny joǧary önımder türlerınıŋ öndırısterın igeruımız qajet.
Elımızdegı jürıp jatqan üdemelı industrialdy-innovasiialyq strategiia ekonomika men äleumettık örkendeudegı asa quatty serpınge jalǧasuy kerek.
2014 jyly Qazaqstan Jalpy Işkı Önımdı 2008 jylmen salystyrǧanda 50 paiyzǧa arttyruy kerek. Būl jaǧdaida şikızat eksportynyŋ ülesı – 40 paiyzǧa, innovasiialyq käsıporyndar sany jūmys ıstep tūrǧan öndırıs oryndarynyŋ jalpy sanynan 10 paiyzǧa deiın köbeiuı tiıs. Ekonomikanyŋ sapalyq jaǧynan ösuımen quat közderınıŋ tömendeuı jäne eŋbek öndımdılıgınıŋ aitarlyqtai artuy qanattasa jüruı kerek.
Üdemelı industrialdy-innovasiialyq damudyŋ basym baǧyttaryna auyl şaruaşylyǧy men jeŋıl önerkäsıp, metallurgiia jäne maşina jasau, mūnai öŋdeu men energetika, himiia jäne farmasevtika, qūrylys industriiasy men kölık, aqparattyq kommunikasiia jäne uran öndırısı, sonymen bırge, turizm men ǧaryş salalary jatady. Baǧdarlamany ıske asyru İndustrialandyru Kartasy men «Biznestıŋ Jol kartasy-2020», Qazaqstannyŋ öndırıs küşterın tiımdı ornalastyru Syzbasy men eldıŋ aumaqtyq-keŋıstıktık damuynyŋ Boljamdy Syzbasy negızınde qataŋ türde alǧa bastyryluda.
Tau-ken önerkäsıbınde keiıngı jyldary öndırıs kölemı köptegen jaŋa käsıporyndardyŋ paidalanuǧa berıluı nätijesınde östı. Olardyŋ qatarynda Aqmola oblysynyŋ Vasilkov tau-ken baiytu kombinaty, Soltüstık Qazaqstandaǧy titan-sirkoni kenderın qaita öŋdeitın tau -ken baiytu kombinaty,Aqtöbe oblysyndaǧy hromittı ken öndırısı jäne jez ben jez-sink kenderın qaita öŋdeitın ken baiytu fabrikasy, Qaraǧandy oblysyndaǧy temır kenın qaita öŋdeitın kombinat bar.
Pavlodar elektroliz zauyty ekınşı kezegınıŋ, Sokolov-Sarybai tau-ken önerkäsıbı bırlestıgınıŋ metall prokaty zauytynyŋ, Aqsu ferroqorytpa zauyty aglomerasiialyq fabrikasynyŋ ıske qosyluy tau-ken bazasynyŋ damuyna jol aşyp qana qoimai, metallurgiia önerkäsıbı sekıldı ekonomika salasy maŋyzdy buynynyŋ qaryştap örkendeuıne mümkındıkter aşty. Üdemelı industrialdy-innovasiialyq damu şeŋberındegı atalǧan salanyŋ keleşektegı örkendeuı joǧary qosymşa qūnmen öndırıletın önımderdı ekı esege deiın ūlǧaitudy közdeidı. Desek te, būndaǧy şeşuşı mäselelerdıŋ qatarynda şikızatty eksportqa şyǧarudy qoldaudan bas tartu, ırı investitsiialyq jobalardy jüzege asyru, şaǧyn jäne orta biznestıŋ bazalyq metaldarǧa qoljetımdılıgı men infroqūrylymdardy damytu ısterı de tūr.
Damudyŋ aitarlyqtai serpınıne otandyq kölık, maşina jasau salasy da ie boldy. Būǧan Astanadaǧy Kındık Aziia aimaǧyndaǧy älemdık tanymaldyqtaǧy lokomotivter şyǧaratyn asa ırı «Djeneral elektrik» pen «Talgo» jolauşylar vagondaryn jasaityn zauyttardyŋ paidalanuǧa berıluı, Pavlodar oblysyndaǧy jük vagondaryn jasau zauytynyŋ ıske qosyluy, Soltüstık Qazaqstan oblysyndaǧy vagon qūrylysy zauytynyŋ qaita jaŋartyluy, «Vostokmaş» temırjol bölşekterın qūrastyru jäne jöndeu zauyty jäne TMD aumaǧynda öz salasy boiynşa bırden-bır önerkäsıp sanalatyn tıkūşaqtardy qūrastyryp jäne olarǧa qyzmet körsetetın «Eurocopter» zauytyn ärtaraptandyru, auyr tehnikalardy qūrastyratyn bırlesken «KazBelaz» käsıporyny men Qaraǧandy oblysyndaǧy «Sūŋqar» aviasiia zauytynyŋ jäne özge de öndırısterdıŋ aşyluy dälel. Eldegı auyr maşina jasau jönındegı jaŋa käsıporyndardyŋ belsendı jūmystarynyŋ nätijesınde jaqyn keleşekterde Qazaqstannyŋ bolat joldarynda eskı jyljymaly qūramnyŋ bırde bırı qalmaityn bolady. Olardyŋ orynyn otandyq öndırısterdıŋ ūşqyr da, asa jaily tehnikalary basady.
Bügınde el aimaqtary ekonomikalarynyŋ qūrylymdarynda ülken özgerıster jürude. Mysalǧa, Atyrau oblysynyŋ öŋırlık önerkäsıbı mūnai-himiia käsıporyndary jüielerınıŋ damuymen, Oŋtüstık Qazaqstan azot-fosfor tyŋaitqyştary öndırısımen, Pavlodar hlor jäne kaustık soda öndırumen erekşelense, Maŋǧystau oblysynyŋ önerkäsıbı şyny talşyqty jäne şyny plastikaly tūrbalar, metallkonstruksiialary, teŋız barjalary men platformalar, sondai-aq, ūn men qūnarlandyrylǧan jemazyqtar öndıru salalaryna maŋyz berude. Būl oblysta industrialdyq baǧdarlama aiasynda Qazaqstanda tūŋǧyş keme jöndeu zauyty ıske qosyldy.
Osy aimaqta öŋırlerdegı bäsekelestık basymdyǧyn damytu maqsatynda Japoniia Ükımetınıŋ halyqaralyq yqpaldastyq Agenttıgınıŋ qatysuymen oblystyŋ 2030 jylǧa deiıngı keşendı damuy bas josparynyŋ negızınde jasalǧan «Jer-Teŋız-Aspan» tanymal mega-jobasyn alǧa bastyru ısı de belsendı qolǧa alynuda.
«Aqtau teŋız ailaǧy» erkın ekonomikalyq aimaǧy da öŋır ekonomikasyn ärtaraptandyrudaǧy basty plasdarmdaryŋ bırı. Soŋǧy üş jylda ǧana EEA aimaǧy 9 esege keŋeiıp, onyŋ äreket etu merzımı 2028 jylǧa deiın ūzartyldy.
Kaspii teŋızı sektoryn igerudıŋ Memlekettık baǧdarlamasy aiasynda keleşekte Qazaqstan Kaspiiınıŋ asa ırı gavany bolatyn Qūryq teŋız ailaǧy men jūmysşylar poselkesın damytudyŋ bas josparyn jüzege asyru jūmystary da jalǧasuda.
Qazaqstannyŋ industrialdy strategiiasy şeŋberınde Europa men Aziia arasyndaǧy özındık köpır bolatyn Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy asa ırı ıskerlık jäne tranzittık habqa ainaluy kerek eldıŋ tranzittık mümkındıkterın tiımdı paidalanu qadamdaryna erekşe nazar audaryluda. Osyndai jobalardyŋ bırı – Astanada ötken şetel investorlary Keŋesınıŋ 25-otyrysynda Memleket basşysy ūsynǧan «Jaŋa Jıbek joly» mega-jobasy. Şiyra aitsaq, Qazaqstannyŋ şeşuşı kölık dälızderınde sauda-logistikalyq, qarjylyq-ıskerlık, innovasialyq-tehnologiialyq jäne turistık maqsattardaǧy bıregei halyqaralyq deŋgeidegı habtar keşenderı qūrylmaqşy. Al, «Jaŋa Jıbek Joly» jobasynyŋ bäsekelestıkke qabılettı basymdyǧy «5 S ūstanymy» negızındegı jyldamdyq, jaqsy qyzmet, oŋtaily qūn, saqtalu deŋgeiı jäne tūraqtylyq şarttarymen qalyptaspaqşy.
Eldıŋ üdemelı industrialdy-innovasiialyq damuy baǧdarlamasyn jüzege asyruda Astana men Almatydaǧy industriialyq parkterdı odan ärı damytuǧa, onyŋ ışınde Qazaqstan astanasynda jer üstılık ǧaryş infroqūrylymdary bar damyǧan jüielı ırı ǧylymi-ǧaryştyq ortalyq saluǧa ülken maŋyz berılude. Būdan respublika elordasynyŋ tek qana avtokölık maşinalary qūrylysynyŋ ǧana ırı ortalyǧy emes, sonymen qanattas adamzattyŋ jūldyzdar älemıne qatysty armandaryn da ıske asyruǧa küş salatynyn köremız. Atalǧan ıs ǧylymi-injenerlık ozyq äleuetterdı de özıne tartatyn bolady. Olardyŋ barşasy ǧaryştyq apparattardy qūrastyru jäne synaqtan ötkızu keşenınde, Jer şaryn alystan baqylau ortalyǧynda jäne « KazSat», «KazSat-2» jäne RŪKB jer serıgı bailanysy men habar taratu jüiesı ortalyǧynda, iaǧni, asa ırı üş jūldyzdy ǧalamdar ortalyǧynda jūmys ısteitın bolady.
Besınşı Astana ekonomikalyq forumynyŋ barysynda elder köşbasşylary men älemdık sarapşylar jäne Nobel syilyǧynyŋ laureattary da Qazaqstannyŋ jaŋa joǧary tehnologiialy ekonomikany jolǧa qoiudaǧy qadamdaryna joǧary baǧalar berdı. Onyŋ ışınde älemdık ǧylymdar köşbasşylary tarapynan industrialdyq-innovasiialyq serpınder qanatyn jaiǧan Qazaqstanǧa keremet ideialardy jüzege asyrudyŋ meiılınşe tän ekendıgı mälım etıldı.
Aziia men Tynyq mūhityna arnalǧan Ekonomikalyq jäne äleumettık komissiianyŋ aqparattaryna qaraǧanda Qazaqstan älemdegı ekonomikasy yrǧaqty damyp kele jatqan eŋ üzdık toptyŋ sapynda. Sondyqtan, mūnan da joǧary äleuemettık-ekonomikalyq tūraqtylyq pen ornyqty örkendeuge qol jetkızu üşın elımızde barynşa tolyq mümkındıkter bar. Derekter men däiekter osylai deidı.
Smaǧūl RAHYMBEK,jazuşy
