Qaruly küşterımnıŋ qauqary

Dūşpannan ötken dosty da körgen dana babalarymyz oŋtaily jerde qairauly qanjar, jarauly at ūstap ömır keşkenı beker bolmasa kerek-tı. Endı sol jaujürek jūrttyŋ bügıngı Qazaqstanynda qandai qaru bar?

Doktrinamyzǧa sai daiyndyq

O bastaǧy – tek qorǧanys maq­satynda jäne meilınşe beibıt şeşım ızdeudı ūstanamyz degen äskeri doktrinamyz, äskeri sala­myzdyŋ täuelsızdık jylda­ryndaǧy barlyq äreketın aiqyndap bergen bolatyn. Prezident N.Ä.Nazarbaev 2011 jyldyŋ 11 qazanynda №161 Jarlyǧymen qaita jaŋǧyrtqan doktrinamyzda beibıtşılıktı ǧana qalaitynymyz anyq bıldırılgen. Būl jerde, qūjat jüzınde jer betınde «beibıtşılıktı» qalamaityn memleket qalmaǧanyn atap ötken jön. Bıraq, Qazaqstandy äskeri salada sözı men ısı qatar jüretın bıregei memleket desek bolady. Aitalyq, AQŞ doktrinasyndaǧy siiaqty, «memleketımızdıŋ müddesı üşın kez kelgen ärekettı arymyzdyŋ bory­şy dep sanaimyz» degen siiaq­ty «qūqyqtyq» saŋylau qaldy­ryl­maǧan. Nemese aqparat qūral­dary arqyly özderın bei­bıtşılıktıŋ aq kögerşınımız deuge az qalyp otyrǧan Soltüstık Koreia da «ebın tauyp», qūrlyqaralyq zymyrandar men atom qaruyn synap otyr.
Būl oraida atalmyş doktrinamen tanys emes qūraiqaişylardyŋ baryn da ökınışpen atap ötuge mäjbürmız. Arasynda eresek azamattar bary kädımgıdei taŋ tamaşa qaldyrady. Mysaly, «men keşe derektı filmnen AQŞ-tyŋ lazerlı jerserıgın kördım, bızder bolsaq – älı kalaşpen jürmız» deidı. Mūndailar qaru-jaraqtyŋ alystan talqandauǧa jäne jaqyn ūrysqa arnalǧan ekı türı bolatynyn bılmeidı. Aityŋyzşy, Qazaqstan on myŋ şaqyrymdyq strategiialyq zymyrandy ne ısteuı mümkın? Ärine, Qazaqstannyŋ qazırgı mäselelerı – taktikalyq mäseleler. Jaiau äskerdıŋ maŋyzy älı ketpei tūr. Mazasyz Auǧanstan, soŋǧy onjyldyqta ärı-särı küidegı körşıler oidaǧy qarudan görı beldegı qaruǧa nazar audaruǧa mäj­bürleidı. Al, ol jönınen äzırge kem emespız.

Bırgemız, berık ırgemız

Älbette, doktrinamyzdyŋ beibıt sarynyna qarap, elımızdı beiqam ūiyqtap jatqan däuge teŋegen bolmas. Jäne tamaşa äskeri dästürler toǧysqan Qazaqstan ondai boluy da mümkın emes.

Bügıngı zaman talaby sol. Köp­tegen qorǧanys mäselelerın basqa eldermen bırlese otyryp şeşpese, öz iyǧymyzǧa köterılmes zıl bolatyny anyq. Mysaly, äue keŋıstıgımızdı Reseimen bırlese otyryp qorǧaimyz. Bererımız de bar. Mäselen, Saryşaǧan radio­lokasiialyq keşenı arqyly jer betındegı kez kelgen nükteden ūşyp şyqqan nysandy baqylap otyramyz. Būlarǧa qosa, özımızdıŋ jalpy sany 400-ge juyq Su-24(M, MR), 25, 27, MiG-29, 31, 35 şabuyl­şy, şabuylşy-bombalauşy ūşaqtarymyz bar. Al aldyn ala habarlauǧa, strategiialyq nysandardy passivtı qorǧauǧa (radiolokasiia), belsendı qorǧauǧa (nysandy atyp tüsıretın «Jer-äue» zymyran keşenderı) arnalǧan bırqatar jabdyqtar jäne baryn esepke alsaq, aspanymyzǧa äzırge syrttan keler qauıp joq. Būl oraida esten şyǧyp kete beretın bır jäit bar.

90-jyldary atom qaruynan bas tarta otyryp, bızder osy aimaq­tyŋ jäne älemnıŋ köş­basşy mem­leketterınen bırtūtas­tyǧy­myzǧa kepıldık te alǧanbyz.

Kaspii teŋızıne türen salyp, teŋız flotyn qūrǧanymyz esımızde. Qazır Teŋız flotyn qarauyl kemelermen öz küşımızben jaraqtap otyrǧan jaiymyz bar. Ärine, mūnda da basty maqsatty bırden aiqyndap alǧan jön. Keibır tūs­tarda üleske bölu mäselesı ärı de būralaŋ Kaspii aimaǧynyŋ statu­sy bızge bei-jai qaluǧa rūq­sat bermeidı. Bas salyp, aimaq alpauyt­­tary – Resei men İrannyŋ teŋız küşterıne teŋesu maqsat bolǧan joq.

Būlarǧa qosa, Qasymdar men Baukeŋderdıŋ dästürı bar jaiau äskerlerdıŋ jaraǧyn aitsaq, olar da qarudan kende emes. Artilleriiamyz «S-75», «300» zymyrandarynan bastap zeŋ­bırek­terge deiın qamtamasyz etılgen. Aimaqtaǧy boljaldy äskeri mäselelerdı şeşuge tolyq je­tedı. Şynjyrtabandardyŋ da ülken parkı bar. Al endı avtomat­ty myltyqtar men mina laq­tyr­ǧyştar, t.s.s. siiaqty qoiyn-qoltyq ūrys qūraldary jönınen aimaqtaǧy körşılerden artyq bolmasaq, kem dep oilauǧa negız joq.

Bızdıŋ Euraziialyq aimaqtyŋ qyzyq tūsy sol: tarihta būryn-soŋdy bolǧan qaqtyǧystardyŋ täjıribesı solaiymen jüzege asa bermeidı. Būl jaǧynan bız erekşe jaǧdaidamyz dep aituǧa bolady. Soŋǧy kezderı köp aitylyp jürgen laŋkestık jäne ekstremistık top­tardyŋ qaupı betpe-bet, pozi­siialyq ūrystyŋ köptegen qaǧi­dalaryn ıske alǧysyz etıp otyr. Auǧanstan baǧytynda tosqauyl bolyp otyrǧan memleketterdıŋ täjıribesı sony körsetedı. Azdaǧan toptarǧa bölınıp, meilınşe ūtqyr qimyldaityn, köbıne eldıŋ ışınen ırıtkı salatyn laŋkesterdıŋ qaupı endı jalpy äsker salasynda in­tellektualdyq qūramnyŋ artatynyna meŋzeidı. Qaradürsın myltyq oǧy endı qalqa emes.

Körınetın ūşaqtar kögımızde…

Qazaq internetın «şeteldık qaru nege almaimyz?» (Būl jerde – Reseidıkınen böten – E.O.) degen saual ötken aptadan berı kezıp jür. Ötken aptadaǧy ökınışke toly ūşaq apaty men odan keiıngı resmi-beiresmi közqaras oqyrman qauym­dy bır tolqytyp aldy. Tıptı, «Stels-tehnologiiamen jasalǧan körın­beitın ūşaq nege almaimyz osy?» dep jürgender de jetılıp-artylady. Būl oraida militaristık älemde qalyptasqan bır ürdıstıŋ nazardan tys qala beretını körınıp tūr.

Ekınşı düniejüzılık soǧystan keiın Batys pen Şyǧysqa bölıngen ekı älem ömırge köptegen qaǧidalar alyp keldı. Mysaly, «NATO» ūşaǧy Varşava blogyndaǧy elder men olarǧa sybailas memle­ket­terge satylmaidy. Onyŋ öz jönı bar. Aitalyq, ūşaq pen zymy­ran­nyŋ qyzuǧa tötep beretın mate­rial­darynyŋ qūramy – asa saq qūpiialardyŋ bırı. Endeşe, jauyŋa qaruyŋdy satu – öz qolyŋmen bar­­lyǧyn aparyp bergenmen teŋ. Säi­kesınşe, KSRO da eşqaşan «NATO» men onyŋ satellitterıne ūşaq pen zymyran satqan emes.

Endı KSRO küiregennen keiın, qarjy tapşylyǧynyŋ qamyty Reseidı köp ūstanymdaryn qaita qarauǧa mäjbürledı. Al, NATO bolsa, sol ūstanymymen qaldy. Endeşe, bügıngı saiasi ahualda, ŞYŪ qūramyndaǧy Qazaqstan eşqandai da «F-117», «22-Raptor», «Rafale» syndy NATO-lyq ülgıdegı ūşaqtardy satyp ala almaidy. Olar, tıptı, Qytaiǧa da satylmaidy.

Sonymen, äŋgımemızdı qaru-jaraq salasynda körpemızge qarap kösılıp jatqanymyzben aqtaiyq. Äzırge körınetın ūşaqtar da jarap jatyr. Al aspanymyz däiım osyndai aşyq, el tynyş bolsyn.

Erlan OSPAN