Mädeniet jäne sport ministrlıgı Dın ısterı komitetınıŋ töraǧasy Ǧalym Şoikin bızdıŋ tılşımızge sūhbat berdı. Sūhbat barysynda aǧymdaǧy jyldyŋ 10 nauryzynda Jenevadaǧy Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ Europa bölımınde ötken BŪŪ Adam qūqylary jönındegı Keŋestıŋ 28-otyrysynda Dın nemese senım bostandyǧy jönındegı Arnauly baiandamaşysynyŋ Qazaqstandaǧy qalyptasqan jaǧdai turaly esebınıŋ qorytyndysy turaly äŋgımeledı.
– Ǧalym Nūrmaǧambetūly, BŪŪ Adam qūqylary jönındegı keŋes qandai ūiym jäne BŪŪ dın nemese senım erkındıgı jönındegı arnauly baiandamaşynyŋ mandaty qandai?
– Bırınşıden, BŪŪ Adam qūqylary jönındegı keŋestı 2006 jyldyŋ 15 nauryzynda BŪŪ Bas assambleiasy qūrǧanyn atap ötken jön. Bas assambleia är üş jyl saiyn BŪŪ qataryndaǧy 189 müşe-memleketterdıŋ ışınen 47 memlekettı Keŋes qūramyna sailaidy. Būǧan qosa, BŪŪ Bas assambleiasynyŋ janynda adamzat damuynyŋ belgılı bır salalaryna jauap beretın özge de ūiymdar jūmys atqaratynyn aita ketken jön.
BŪŪ Adam qūqylary jönındegı keŋes jetekşı halyqaralyq organ retınde Bas assambleianyŋ asa maŋyzdy qūramdas bölıgı bolyp tabylady.
Qazaqstan Adam qūqylary jönındegı keŋestıŋ 2013-2015 jyldar aralyǧyndaǧy müşelıgıne alǧaş ret 2012 jylǧy 12 qaraşada Niu-Iorkte ötken BŪŪ Bas assambleiasynyŋ 67-otyrysynda qabyldandy. Būl bızdıŋ eldıŋ adamnyŋ ämbebap qūqylary men bostandyqtaryn bırızdı qorǧau mäselesındegı qol jetkızgen jetıstıkterınıŋ BŪŪ tarapynan moiyndalǧanyn bıldıredı.
2009 jyldan bastap adam qūqyǧynyŋ ärtürlı salalary boiynşa BŪŪ arnauly baiandamaşylaryn elımızge şaqyrtu şaralary bastaldy. Osy oraida, olardy şaqyru nemese şaqyrmau bızdıŋ eldıŋ özıne tiesılı qūqy ekenın ärı būl şaranyŋ bız üşın mındettı emestıgın aita ketken jön. Degenmen, Qazaqstan özınıŋ igı nietın bıldıre otyryp, BŪŪ-nyŋ Arnauly baiandamaşylaryn öz azamattarymyzdyŋ qūqylarynyŋ hal-ahualyna qatysty barlyq salalar boiynşa tanysuǧa şaqyryp otyrdy.
Adam qūqylarynyŋ belgılı bır salalary boiynşa daiyndaǧan sarapşylardyŋ baiandamalary ıs jüzınde BŪŪ-nyŋ basqa müşelerınıŋ sol memleketke beretın mınezdemesı bolyp tabylady. Osy jerde BŪŪ Arnauly baiandamaşylarynyŋ Adam qūqylary jönındegı keŋes otyrystarynda jasaityn esepterı ūsynystyq sipatta bolǧanymen, ol Bırıkken Ūlttar ūiymynyŋ kez kelgen müşe-memleketınıŋ älemdık qauymdastyq aldyndaǧy halyqaralyq bedelın qalyptastyru ısınde erekşe maŋyzǧa ie.
– BŪŪ Arnauly baiandamaşysynyŋ Qazaqstandaǧy dın jäne senım bostandyǧy jönındegı qorytyndy esebın daiyndau jūmystary qalai öttı? Qazaqstan jäne
BŪŪ tarapynan osy baǧytta qandai jūmystar atqaryldy?
– Būl baǧyttaǧy jūmystar Arnauly baiandamaşy tarapynan qosymşa aqparattardy jinaqtap, Qazaqstannyŋ bastapqy esepte körınıs tapqan ūsynystardy ıske asyru maqsatynda qolǧa alyp otyrǧan şaralaryn taldaudy qajet etkendıkten bır jyl boiy jürdı.
Arnauly baiandamaşynyŋ qorytyndy esebı äzırlenıp jatqan kezde bızdıŋ tarapymyzdan onyŋ mandatynda közdelgen tetıkter arqyly osyǧan deiın berılgen barlyq ūsynystar men eskertuler boiynşa Qazaqstannyŋ däiektelgen ūstanymy jazbaşa türde joldanyp otyrdy. Bızdıŋ tarapymyzdan jan-jaqty sūryptalǧan pıkırler ūsynylyp, dın jäne senım bostandyǧyn qamtamasyz etu salasyndaǧy Qazaqstannyŋ qol jetkızgen aitarlyqtai tabystaryn qorytyndy baiandamaǧa engızuge ūsynys jasadyq.
Osy rette Qazaqstandaǧy adam qūqylaryn qorǧau ahualy turaly şynaiy pıkır qalyptastyru maqsatynda memlekettık organdarmen Arnauly baiandamaşynyŋ bastapqy esebındegı ūsynystarǧa tüsınık beru boiynşa jūmystar jürgızılıp, eldegı dıni senım bostandyǧyn odan ärı qamtamasyz etuge qatysty bırqatar şaralar ıske asyryldy.
– BŪŪ Arnauly baiandamaşysy Qazaqstannyŋ Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezın ötkızu bastamasyn qalai baǧalaidy?
– Men būl sūraqqa jauap berudı Jenevada qorytyndy eseptıŋ aldynda bızdıŋ Arnauly baiandamaşymen jäne onyŋ sarapşylarymen ekıjaqty kezdesu ötkızgenımızden bastaǧym keledı. Men öz tarapymnan bastapqy esepte körınıs tapqan ūsynystardy jüzege asyru boiynşa bır jyl ışınde atqarǧan jūmysymyzda qol jetkızgen jetıstıkterımız men nätijelerımız turaly aityp berıp, Qazaqstannyŋ osy baǧyttaǧy būdan keiıngı josparlaryn baiandadym.
Arnauly baiandamaşy kezdesu barysynda Qazaqstanǧa «konfessiiaaralyq jäne ūltaralyq kelısım ülgısı» retınde baǧa berıp, Prezident N.Ä.Nazarbaevtyŋ bastamasymen düniege kelgen Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezı Qazaqstannyŋ älemdık deŋgeidegı ärtürlı konfessiialardyŋ özara senımge negızdelgen yqpaldastyǧyn nyǧaitu üderısıne qosqan maŋyzdy ülesı bolyp tabylady dep pıkır bıldırgenın erekşe aita ketu kerek…
Sonymen qatar, Arnauly baiandamaşy özınıŋ 2014 jylǧy Qazaqstanǧa jasaǧan saparyn ūiymdastyrǧany üşın, sondai-aq öz mandatyn jüzege asyru barysynda syndarly yqpaldastyǧy üşın Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetıne şynaiy yqylasyn bıldırdı.
– BŪŪ Arnauly baiandamaşysynyŋ ūsynystaryn jüzege asyru boiynşa Qazaqstan qazırgı künde qandai naqty ıs-şaralar atqaryldy? Būl jūmysta nege basa nazar audarylyp otyr?
– Bırınşıden, bız ötken jyly memlekettık qyzmetşılerdıŋ, onyŋ ışınde qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerınıŋ memlekettık-konfessiialyq qarym-qatynas mäselelerı boiynşa bılıktılıgın köteru jūmystaryn jolǧa qoidyq.
Ekınşıden, bız memleket pen dıni bırlestıkterdıŋ özara ärekettesuınıŋ qosymşa tetıkterın qalyptastyrdyq. Atap aitar bolsaq, elımızdıŋ barlyq öŋırlerınde jäne elordamyzda dıni bırlestıkter ökılderı jinalystarynyŋ tūraqty jūmys jasauyn ūiymdastyrdyq. Būl, öz kezegınde, dıni bırlestıkterdıŋ bır-bırımen özara ärekettestıgın jaqsartyp, bırlesken ıs-şaralar ūiymdastyrulary, qoǧamdaǧy özderınıŋ qyzmetıne qatysty oryn alǧan terıs tüsınıkterdı joiyp, äleumettık mäselelerdıŋ şeşımın tabuyna oŋ üles qosulary üşın qajet. Būdan bölek, dın salasyndaǧy uäkılettı organmen qoǧamdaǧy konfessiiaaralyq yntymaqty jaqsartuǧa baǧyttalǧan basqa da şaralar qolǧa alynuda.
Üşınşıden, dın salasyndaǧy zaŋdardy odan ärı jetıldıru şaralary talqylandy. Bız osy maqsatta dıni bırlestıkterdıŋ basşylarynyŋ, täuelsız sarapşylar men ÜEŪ jetekşılerınıŋ qatysuymen Konsultativtık jūmys tobyn jasaqtadyq.
Törtınşıden, memlekettık organdardyŋ dın salasyndaǧy zaŋdardy jüzege asyruǧa baǧyttalǧan qūqyq qoldanu täjıribesı jetıldırılude.
Besınşıden, elımızde qazırgı künde Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ memlekettık mektepterde dın mäselelerın oqytu jönındegı Toledolyq basşylyqqa alu qaǧidattaryna säikes, dın salasyndaǧy bılım beruge erekşe nazar audaryluda. Özıŋızge mälım, elımızde bılım beru men bala tärbieleu jüiesı, dıni bılım beru ūiymdaryn eseptemegende, dınnen bölıngen ärı zaiyrly sipatqa ie. Elımızde 2009 jyldan bastap oquşylardyŋ dın turaly ǧylymi közqarasyn qalyptastyryp, jastardy beibıtşılık, mädeni äraluandylyq jäne özge dınderge qūrmetpen qarau qaǧidatynda tärbieleu baǧytynda «Dıntanu negızderı» pänı engızıldı.
Qazırgı kezde bız qazaqstandyq mektep oquşylaryn oqytu boiynşa jaŋa baǧdarlama äzırledık, al «Dıntanu negızderı» pänı boiynşa jaŋa oqulyq, oqu qūraly jäne hrestomatiia daiyndalu üstınde. 2016 jyldan bastap atalǧan kurs «Zaiyrlylyq jäne dıntanu negızderı» dep atalatyn bolady.
Altynşydan, tūrǧyndardyŋ ärtürlı toptary arasynda ötkızılıp otyrǧan keŋ auqymdaǧy aqparattyq-aǧartuşylyq jūmystar jolǧa qoiyldy.
Bız qysqa uaqyt aralyǧynda qolǧa alynyp, ıske asyrylǧan osy jūmystar BŪŪ sarapşylarynyŋ Qazaqstandaǧy dın bostandyǧyna qatysty adam qūqylaryn qamtamasyz etudıŋ qazırgı jaǧdaiy men bolaşaǧy turaly oŋ pıkır qalyptastyruyna mümkındık berdı dep sanaimyz.
– Sız atqarylǧan jūmystarǧa qandai baǧa berer edıŋız? BŪŪ Arnauly baiandamaşysy esebınıŋ Qazaqstan üşın nätijesı qandai?
– Qazaqstan BŪŪ joǧary inspeksiiasy ūiymdastyrǧan jauapkerşılıgı ülken synnan abyroimen öttı. Bız, şyn mänınde, Bırıkken Ūlttar ūiymynyŋ Adam qūqylary jönındegı keŋesınıŋ oŋ baǧasyna ie boldyq. Būl uaqiǧa älemdık qoǧamdastyq aldynda adam, onyŋ ömırı, qūqylary men bostandyǧy eŋ joǧary qūndylyq bolyp sanalatyn Qazaqstannyŋ zaiyrly, demokratiialyq jäne qūqyqtyq
memleket retındegı bedelınıŋ odan ärı arta tüsuıne oŋdy yqpalyn tigızerı sözsız.
– Äŋgımeŋız üşın rahmet.
Äŋgımelesken Läila EDILQYZY,
«Egemen Qazaqstan»
