TASPADAǦY TARİH

Soŋǧy uaqytta ǧalamtor degen ǧalamattyŋ ömırımızge myqtap engenıne qaramastan, adamzat balasy älı de bolsa, kök jäşıktegı kinodan bas tarta alar emes.

«Kün kösemnıŋ» ǧasyr būryn aitqan «Barlyq önerdıŋ ışındegı bız üşın eŋ maŋyzdysy – kino!» degen ūranynyŋ älı künge maŋyzdylyǧyn joimaǧany ǧoi, de­mek. Joiǧany bylai tūrsyn, kino tek şyǧarmaşylyq tuyndy ǧana emes, kino – saiasat, kino – ideologiialyq qaru sanalyp jürgen joq pa qazır.

İdeologiia demekşı, Ūly Otan soǧysy tūsynda kino önerı rasynda keŋes äskerlerınıŋ jıgerın janyp, ruhyn köteretın, bırlıkke ündeitın ideologiialyq küş retınde qoldanyldy.

«…Ereuıl atqa er salmai,
Egeulı naiza qolǧa almai
Erlerdıŋ ısı bıter me…»

Qarşadai qazaq qyzynyŋ dausy bükıl maidan dalasyn kezıp kettı.

Būl – Mäjit Begalinnıŋ «Mänşük turaly än» filmınıŋ bır sättık siujetı.

Tılı bölek bolǧanymen, tılegı bır jauyngerler qazaqtyŋ qaisar qyzynyŋ ne aitpaq bolǧanyn janarynan-aq ūqqan edı sol joly. Öleŋ olardy ruhtandyryp jıberdı.

Ūly Otan soǧysynyŋ batyry, qazaq halqynyŋ aiauly perzentı Bauyrjan Momyşūly jaily tüsırılgen «El basyna kün tusa» filmı de – Mäjit Begalinnıŋ eŋbegı. Kezınde talas-tartyspen ekranǧa jıberılgen filmde 1941 jyly Mäskeu tübındegı Volokolamsk baǧytynda soǧysqan Panfilov di­viziiasy jaily baiandalady.

Filmdegı rejisserdıŋ şeberlıgı, qazaq ūlynyŋ batyrlyǧy sona-a-au Kubanyŋ sol kezdegı Prezidentı Fi­del Kastrony erekşe taŋdandyrǧan desedı. Tıptı, batyr babamyz Kubanyŋ būrynǧy basşysynyŋ ülgı tūtar tūlǧasy bolypty.

Tamyljyp tūrdy taŋ mūnda…

Bıraq, sol mülgıgen tynyştyqty sūm soǧys būzdy. Erlermen bırge iyqtaryna qaru ılıp, qyzdar da maidanǧa attandy.

Zenitşı qyzdar – Jenia Komel­kova, Rita Osianina, Liza Brichkina, Galina Chetvertak, Sonia Gurvich jäne meiırımdı starşina – Fedot Vaskov. Būl – Boris Vasilevtıŋ romany jelısımen 1973 jyly tüsırılgen Ctanislav Rostoskiidıŋ «A zori zdes tihie…» filmınıŋ keiıpkerlerı.

«…Jergılıktı ūrys. Būl ūrysta qyzdar kışkentai ormandy neme­se temırjoldy qorǧau üşın ǧana arpalysqan joq. Ūly Jeŋıs jolynda arpalysty. Ärbır qyz siiaqty būlar da mahabbatty, adaldyqty, baqytty otbasy qūryp, aiauly ana boludy armandady. Bıraq, barlyq armandary men ümıtterı, öleŋ kıtaptary, tyǧyp ūstaǧan ätırlerı, taraǧy men ainasy osy bır suyq, soltüstık aimaqta auzy myqtap bailanǧan äskeri qapşyqta mäŋgıge qalyp qoidy…» dep jazady kei derekterde.

Kezınde jurnalister atalmyş povestıŋ avtorynan: «Şyǧarmaŋyzda nege bes qyzdy da öltırdıŋız?» dep sūraǧanda, «Jeŋıs üşın!» dep jauap bergen eken. Rasynda da, olar beibıt taŋnyŋ atuy men beibıt künnıŋ batuy jolynda jandaryn qiyp edı.

ANA TURALY AŊYZ

Būl Ämina Ömırzaqovanyŋ baǧyn aşqan kartinalardyŋ bırı boldy. Aktrisanyŋ özı solai jazady.

1967 jyly Mäskeudıŋ «İskus­stvo» baspasynan jaryq körgen «Altyn qor. Keŋes kinosynyŋ 100 filmı» degen kıtapqa qazaq kinosyna ataq pen daŋq äpergen osy film de endı. «Ana turaly aŋyz» älemnıŋ 37 elın aralap şyqty. 1964 jyly Karlovy Varydaǧy halyqaralyq kinofestivalde qūrmettı diplomǧa ie boldy. Basty röldı somdauşy Ämina apamyz sol jyldary Bükılodaqtyq kino­festivalde ana beinesın şeber somdaǧany üşın arnauly diplommen marapattaldy.

TANYMAL FİLMDER TIZIMI

Jaqynda otandyq baspasözdıŋ bırınde mynadai mälımet jariia­landy.

Soǧys turaly filmderdıŋ eŋ myqtysyn anyqtau maqsatymen Superjob.ru zertteu ortalyǧy halyq arasynda arnaiy saualnama jürgızgen ǧoi. Söitse, saualnamaǧa qatysqandardyŋ 22 paiyzy keŋestık akter, rejisser Leonid Bykovtyŋ 1973 jyly tüsırgen «Ūrysqa tek qarttar tüsedı» («V boi idut odni stariki») filmın atapty.

Ekınşı oryndy 16 paiyz dauyspen 1973 jyly tüsırılgen Stanislav Rostoskiidyŋ «Tamyljyp tūr taŋ mūnda…» («A zori zdes tihie…») filmı, üşınşı oryndy rejisser Tatiana Lioznovanyŋ «Köktemnıŋ on jetı sätı» («Semnadsat mgnove­nii vesny») teleserialy, törtınşı oryndy 1971 jyly şyqqan Vla­dimir Rogovtyŋ «Ofiserler» («Ofisery») filmı, besınşı oryn­dy Sergei Bondarchuktyŋ 1975 jyly şyqqan «Olar Otan üşın şaiqasty» («Oni srajalis za Ro­dinu») filmı, al altynşy oryndy 2001 jyly körermenge joldama alǧan «44-ınşı jyldyŋ tamyzy» («V avguste 44-go») kinokartinasy iemdenıptı.

Şynar DOSAN

P.S.

1941-1945 jyldardaǧy qandy qyrǧynǧa Qazaqstannan 1 million 300 myŋdai ūl men qyz attandy. Bäri de janqiiarlyqpen soǧysty. 500-den astamy elge Batyr atanyp oraldy. 500-den astamy!

Kino tüsırem deuşıge, osy bes jüz adamnyŋ közsiz erlıgı-aq bes jüz filmge arqau bolar edı-au. Al, sol bes jüz filmnıŋ eŋ qūryǧanda bıreuı osy reitingtıŋ belortasynan tabylmas pa edı…