Örkeniettı elderde meiırımge nege mūqtaj? Kündelıktı aqparattan bız ärtürlı apattar jäne oqys oqiǧalar jaiynda habarlar estimız ärı köremız.
«Atasyn atypty», «anasyna qol jūmsapty», «bauyryn öltırıptı», «äielın ūrypty», «qyzyn qūldyqqa satypty», «kempır-şaldaryn qarttar üiıne aparyp tastapty…» degendei jantürşıgerlık sözder osylai jalǧasa beredı. Tıpten, bügınde kögıldır ekran aldynda kışkentai balalarymen, nemere-şöberelerımen bırge aqparat tyŋdaudan qalyp baramyz. Qatygezdık ataulynyŋ janymyzǧa dendegenı sonşa, meiırımnen aiyryla tüskendeimız. Nelıkten? Ne sebeptı qatygez boldyq? Nege bız meiırımsız bolyp jürmız?
Osydan bırneşe jyl būryn Aqmola oblysynyŋ bır audanynda bötelkeles serıgın baltalap öltırgen äiel turaly aqparat taraldy. Işkı ıster basqarmasynyŋ baspasöz qyzmetınıŋ habaryna qaraǧanda, äiel ışımdık ışıp otyryp, küieuımen sözge kelıp qalady da, qolyndaǧy baltamen mert qylady. Būl oqiǧany jüregıŋız selt etpei tyŋdauyŋyz mümkın emes. Sondai-aq, Kökşetauda qyzǧanşaq küieuı äielın ūryp-soǧyp öltıredı. Aiausyz soqqydan jap-jas kelınşek tıl tartpai ketıptı. Artynda şiettei ekı balasy jetım qaldy. Kelınşegın qyzǧanyşpen öltırgen küieudıŋ endıgı qalǧan ömırı türmede ötedı. Jetım qalǧan ekı balanyŋ keleşek ömırı, taǧdyry ne bolmaq? Osyny oilaǧan kım bar?
Qazaqstanda tastandy balalar men qarttar üiıne jetkızılgen qariialardyŋ sany jyl saiyn artyp keledı. Bezbüirek analar men tasbauyr äkeler bauyr etı – balasyn tırı jetım atandyryp, tastap ketıp jatyr. Balalary, nemerelerı, şöberelerı bar qariialar Qarttar üiın panalauda. Tıptı, keibırı äke-şeşesınıŋ zeinetaqysyn alu üşın ai saiyn arttarynan ızdep kelıp tūratyn körınedı. Qandai maqsatpen kelgenın bılse de, qamköŋıl jandar «ışten şyqqan şūbar jylanynyŋ» betın qaitarmai, zeinetaqysyn sanap berıp otyratyn körınedı. Balalary üşın ǧūmyr keşken ata-anasyna öz üiınen ūltaraqtai jerdıŋ būiyrmauynyŋ sebebı nede? Äke-şeşe qai jerden, neden qatelık jıberdı?!
Mynadai bır mysal bar. Erterekte bır jıgıt äkesın qapqa salyp alyp, biık taudyŋ ūşar şyŋyna alyp kelıptı desedı. Qaptyŋ auzyn şeşıp, äkesın şyǧarsa, ol jylamsyrap küledı deidı. Jyndanyp kettı me dep, balasy aŋ-taŋ qalady. Söitse, äkesı: «Balam, tura osy senıŋ jasyŋda men de äkemdı taudyŋ basyna äkelıp tastap edım. «Ataŋa ne ısteseŋ, aldyŋa sol keledı» degen osy bolsa kerek. Jas kezınde jıbergen qatelık tübı aldyŋnan şyqpai qoimaidy eken» deptı. Osy oraida äkeŋe jasaǧan qiianat pen anaǧa jasaǧan qatygezdık tübı ainalyp özıne keletının ärkım tüsınse deimın.
Keŋestık uaqytta bız bırqatar moraldan ainalyp kettık. Ülkender öle-ölgenşe «Taspen atqandy aspen at, meiırımdı, keşırımdı bol» deuşı edı. Bügınde būl qaǧidattan da alystap bara jatqandaimyz. Bır pendelık qatelık üşın adamdy azaptauǧa deiın baratyn jaǧdailar kezdesedı. Al, qai äreketke bolsa da meiırımmen qaraǧan jaǧdaida ökpe jazylatyn edı ǧoi. Bız azǧantai ökpenıŋ kesırınen ūiattan beter jaǧdailarǧa baratyn boldyq. «Aǧaiyndy ökpege qisaŋ da, ölımge qima» deidı mūsylman bauyrlar. Endeşe, balaŋyz äldeqandai būzyqtyq jasaǧan jaǧdai bolsa, ony ūryp-soǧudyŋ, jer-jebırıne jetıp tıldeudıŋ qajetı joq. Öitkenı, bolatyn ıs bolyp kettı emes pe?! Sondyqtan, aldaǧy uaqytta qaitalanbau üşın aqylmen, ailamen, maǧynaly sözben tärbieleuge ūmtylyŋyz. Bala tärbiesınde, aǧaiynşylyq qarym-qatynasta meilınşe meiırımdı bolyŋyz degım keledı.
Maǧzūm JABİGENOV,
zeinetker
