Tūrǧyn üi kommunaldyq şaruaşylyǧy salasynyŋ şaruasy şaş etekten. Qazırgı taŋda Astanada 2417 köppäterlı tūrǧyn üi bar. Osy üilerdıŋ kütımı jäne lift, aula, kıreberıs, baspaldaq, şatyr sekıldı tūrǧyndarǧa ortaq qajettılıkterdı talapqa sai ūstau oŋai emes. Soǧan qaramastan elorda tırkelgen kondominium nysandarynyŋ kölemı jaǧynan respublika boiynşa aldyŋǧy orynda. Äzırşe būl körsetkış 85 paiyzdy qūraidy. Jyl soŋyna deiın onyŋ kölemı jüz paiyzǧa jetkızılmek.
– Älihan Jūmahanūly, sız basqaryp otyrǧan mekeme qaşan qūryldy? Onyŋ maqsat-mındetı jönınde aityp berseŋız?
– Tūrǧyn üi inspeksiiasy basqarmasy Astana qalasy äkımdıgınıŋ 2011 jylǧy 11 qaraşadaǧy qaulysymen qūryldy. Osy bes jyl ışınde Astanadaǧy tūrǧyn üi şaruaşylyǧyndaǧy bırqatar mäselelerdı bır retke keltırıp, jüielei bastadyq. Aitalyq, tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq obektılerınde qazandyq qondyrǧylaryn jabdyqtau, tūrǧyndardyŋ ortaq qajettılıgıne jatatyn liftterdı, eskalatorlardy qauıpsız paidalanu talaptarynyŋ saqtaluyn qadaǧalau, päter ielerı kooperativterınıŋ jūmystaryn üilestıru, jūrtşylyqtyŋ şaǧymdarymen jūmys ısteu sekıldı şarualar – bızdıŋ moinymyzda.
– PİK demekşı, qazırgı künı elordadaǧy 2400-den astam üidı basqaruǧa alǧan qanşa ūiym bar?
– Tūrǧyn üilerge qyzmet körsetetın PİK pen JŞS-nıŋ jalpy sany – 438. Al tūrǧyndardyŋ päter ielerı kooperativterıne ekspluatasiia şyǧyndary üşın tölenetın ortaşa tarif – 45 teŋge. Eŋ tömengısı 23-25 teŋgeden bastalsa, eŋ joǧarysy 100-150 teŋge aralyǧyn qūraidy. Alaida joǧary tarif bekıtılgen tūrǧyn üilerdıŋ sany barlyq qordyŋ ekı prosentıne jeter-jetpes şamada ǧana.
– Jūrtşylyq päter ielerı kooperativterınıŋ jūmysyna jiı şaǧymdanady. Mūnyŋ basty sebebı nede dep oilaisyz?
– İä, köp jaǧdaida jūrtşylyqtyŋ köŋılı PİK qyzmetıne tola bermeidı. Bız olardyŋ jūmysyna saraptama jürgızıp, tüitkıldı mäselenıŋ neden tuyndaitynyn zerdelep kördık. Söitsek, tūrǧyn üilerdı kondominiumge tırkeu mäselesı baiau damyǧanyn aŋǧardyq. Iаǧni, köptegen üiler kütımsız qalǧan. Olardy baptap-kütetın naqty ūiym joq. Osy mäselenı jönge keltıruge bar küşımızdı saldyq. Nätijesınde Astana qalasy tırkelgen kondominium nysandarynyŋ kölemı jönınen respublika boiynşa aldyŋǧy orynǧa şyqty. Būl körsetkış bügınde 85 paiyzdy qūraidy. Endı 213 üi qaldy. Jyl soŋyna deiın olardy tırkep bıtırmekşımız.
– Sonda kondominiumge bırıkkennen tūrǧyndar ne ūtady?
– Kondominiumdy tırkeu tūrǧyndar üşın öte tiımdı. Mäselen, kondominiumnyŋ joqtyǧyn paidalanyp, qūrylys saluşylar men PİK üidıŋ ortaq mülkın tūrǧyndardyŋ rūqsatynsyz jeke maqsattaryna jaratuy mümkın. Mysaly, tūrǧyndardyŋ ortaq menşıgıne jatatyn jertölenı, tehnikalyq qabattaǧy bölmelerdı öz betınşe jalǧa berıp qoiady. Odan tüsken aqşany üidıŋ müddesıne emes, özderınıŋ igılıgıne ūstaidy. Ne bolmasa, üidı salǧan qūrylys kompaniialary päterlerdı bölıp bergen soŋ, özınıŋ ülesker käsıpornyn PİK ornyna qoiyp qoiady. Ol jauyrdy jaba toqyp, qūrylys saluşynyŋ kem-ketıgın körsetpei, jauyp jüredı. Al eger tūrǧyndar tarapynan «jaryq joq, podezder şaşylyp jatyr, qūrylys zattary synyp jatyr» degen syŋaida şaǧym tüsse, «iä, jasaimyz» dep jūrtşylyqty aldap-sulap şyǧaryp salyp, özderınıŋ kepıldık merzımı bıtkenşe uaqytty sozyp jürıp alady. Al qūrylys kompaniiasynyŋ kepıldık merzımı bıtkennen keiın, eşkım de olardan eşteŋe de öndıre almaidy. Aqyr aiaǧynda, ortaq mülıktı büldırgen, kıre-berıstı lastaǧan, qoqys tastaǧan tūrǧyndar bolyp şyǧady. Sondyqtan päterlerdı kondominiumǧa tırkep qoiǧan tiımdı. Onda päter ielerı sol üidıŋ tolyqqandy qojasy bolyp sanalady da, basqaru organdaryn da özderı qūryp, özderı taŋadi alady. Päter ielerı kooperativın de özderı taŋdaidy, tıptı öz aralarynnan basqaru ūiymyn qūryp, üidıŋ jalpy kütımın solarǧa tapsyra alady.
– Köpqabatty tūrǧyn üilerdıŋ ortaq qajettılıgıne jūmsalatyn elektr şyǧyndardy töleu mäselesı dau bolǧaly qaşan. Astanada būl mäsele qalai şeşılıp jatyr?
– Sızdıŋ päterıŋız özıŋızdıŋ jekemenşıgıŋız bolyp sanalady. Al menşıgıŋızge jatpaityn, bıraq paidalanbai tūra almaityn üidıŋ bölıkterı ortaq qajettılıkter dep esepteledı. Orysşa balamasy – obşedomovye nujdy (ODN). Elımızdıŋ zaŋnamalyq qūjattarynda būl termin «jalpyüilık qajettılıkter» delınıp jür. Sonymen, köpqabatty üilerdıŋ ortaq qajettılıkterıne neler jatady: kıre-berıs, jertöle, baspaldaq, lift, şatyr, aula, alaŋ, üige ortaq injenerlık jelıler. Dau bolyp jürgenı – osylardy jaryqtandyruǧa, jūmys ıstetuge ketken elektr şyǧyndary.
Qazaqstan Respublikasynyŋ «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» zaŋy boiynşa ortaq mülıkke ketetın qarjyny päter ielerı töleuge mındettı.
«Astanaenergosbyt» AQ-ǧa – tūrǧyndardyŋ tölegenı, al tūrǧyndarǧa – PİK-tıŋ tölegenı tiımdı. Osy ekı joldyŋ qaisysyn taŋdasa da, päter ielerı būl şyǧyndardy ainalyp öte almaidy. Bıraq «ODN» töleudıŋ tūrǧyndarǧa paidalyraq tūsy bar. Ol – jinalys aşyp, üidıŋ ortaq qajettılıgın töleudı PİK-tıŋ moinyna jükteu. Būl jaǧdaida päter ielerı kooperativterınıŋ tarifı köbeiedı. Mäselen, tarif 40 teŋge bolsa, «ODN» qosylǧannan keiın qaita esepteu jürgızılıp, ol tarif ekı, üş ne odan köp teŋgege ösedı. Tūrǧyndar kelısım bergen soŋ, ärbır üidıŋ ortaq energiia şyǧynyn tırkeitın eseptegış qūrylǧy ornatylady. Ol qūrylǧy kommersiialyq tırkeuge alynuy kerek. Nätijesınde ai saiyn tūrǧyn üidıŋ qanşa kilovatt energiia jūmsaǧany belgılı bolady. Tarif esebınen PİK osy şyǧyndardy töleidı. Osy rette PİK tiıstı tariften artyq qarajat jūmsamas üşın ünemdeuge köşedı. Qyzmetkerlerı podezdegı qosuly qalǧan jaryqty söndırıp jüredı. Liftınıŋ jūmysyn qadaǧalaidy. Söitıp, energiiany erıksız ünemdei bastaidy. Osylaişa ünemdeuden tüsken qarajat ta osy üidıŋ paidasyna jinala beredı. Al üidıŋ ortaq qajettılıgın päter ielerı jeke-jeke tölese, jalpy şyǧyndalǧan energiia kölemıne baqylau jürgıze almaidy. Ai saiyn JÜQ mölşerı qūbylyp, keide şaryqtap ösıp ketetını de sondyqtan. Ondaida tūrǧyndar «Astanaenergosbyttan» bır ǧana jauap esti alady: «osy aida üiıŋız köp energiia jūmsady»…
– Osy jüiemen jüretınder bar ma?
– Ärine. Mäselen, Astana qalasynyŋ Almaty audanyndaǧy köppäterlı üilerdıŋ 90 paiyzy ortaq qajettılıkterdı PİK tarifı esebınen töleidı. Al Astanadaǧy būl körsetkış 80 paiyzdyŋ üstınde. Jüzge jetkızu baǧytynda jūmys jasau üstındemız. Bıraq būl jaǧdaida tūrǧyndar tarifke qosymşa aqşa qosu kerektıgın ūmytpau qajet.
– «Ekspluatasiialyq şyǧyndardy tölep jatyrmyz. PİK şatyrymyzdy nege jöndemeidı, aulamyzdy qaşan abattandyrady?» deitınderdı jiı estimız…
– PİK tūrǧyndar esebınen kün köredı. Päter ielerınıŋ maqsatty alymdardy jinauyna, ekspluatasiialyq şyǧyndardy töleuıne qanşalyqty qarajat böluıne bailanysty, PİK sonşalyqty jūmys jasai alady. Odan artyqqa jaǧdaiy jetpeidı. Aitaiyq, ekspluatasiialyq şyǧyndar esebınen bärın jasau mümkın emes. Ol qaida ketedı? Töraǧanyŋ, aula tazalauşynyŋ, eden juuşy, elektrik, santehniktıŋ ailyǧyna, mındettı salyqtar taǧy bar. Bıraq ekspluatasiialyq şyǧyndardy tūrǧyndardyŋ 10-15 paiyzy mülde tölemeidı. Olar töleitın sız ben bızdıŋ esebımızden kün köredı. Bylaişa aitqanda, «kürış arqasynda kürmek su ışedı».
– Tölemegenı qalai? Tölemeitın tūrǧyndardy tärtıpke baǧyndyrudyŋ joly joq pa?
– PİK-terdıŋ «baiaǧy jartas – sol jartas» küiın keşıp otyrǧany tūrǧyndardyŋ bärı bırdei tärtıptı bolyp, zaŋǧa säikes ortaq qajettılık şyǧyndaryn tölep jürgen joq. Bızdıŋ osal tūsymyz – olarǧa aiyppūl da sala almaimyz. Sebebı zaŋ boiynşa päter ielerı ortaq mülıktıŋ şyǧyndaryn köteruge mındettelse de, ony oryndamaǧan jaǧdaida, eşbır äkımşılık jaza qarastyrylmaǧan. Qol bailaityny – osy. Jalpy ortaq qajettılık şyǧyndaryna ketetın energiia tölemın tölemeitın tūrǧyndardy jauapqa tartu mäselesın mäjılıs deputattaryna jetkızemız. Ministrlıkterge hat ta jazyp jatyrmyz. Mındetınen qaşqan tūrǧyndar zaŋ aldynda jauap beruge tiıs ekenı sözsız. Qalai bolsa da, eŋ aldymen, osy mäselenı ükımet şeşuı tiıs.
– Memlekettık tūrǧyn üi qoryndaǧy päterlerdı jalǧa aluşy tūrǧyndar päter iesı sanalmaidy ǧoi. Iаǧni, ortaq qajettılık şyǧyndaryn kım töleidı būl jaǧdaida?
– Būl mäselede päter kımnıŋ balansynda tūrǧany maŋyzdy. Tūrǧyn üi basqarmasy bolsa, azamat üidı öz atyna tüsırmeiınşe, päterge jauapty – osy mekeme. Osy rette kelısımşartta qalai jazylǧanyn bılu kerek. Jalǧa aluşy soǧan säikes äreket etedı. Kelısımşartta ortaq qajettılıkke ketetın energiia şyǧynyn jauapty mekeme öz jauapkerşılıgıne aluy mümkın ne bolmasa tūrǧynnyŋ töleuıne mındetteidı. Eŋ bastysy, kelısımşartqa otyrǧan kezde mūqiiat oqyp, «pälenbai punktımen kelıspeimın, sebebı…» deuge qūqyly. Bıraq jūrtşylyq būlai jasaidy dep oilamaimyn. Sebebı bärı de baspana alǧanyna mäz bolyp, alyp-ūşyp, kelısımşartpen kelıse ketedı.
– Tūrǧyndar men PİK arasynda senım köpırın ornatuǧa bola ma?
– QR «Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly» Kodekstıŋ 320-babyna säikes PİK, kondominium sekıldı qyzmet körsetuşıler tūrǧyndarǧa toqsan saiyn esep beruı kerek. «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» zaŋnyŋ 50-2-babyna säikes būl esep päter ielerıne jazbaşa türde nemese elektrondy nūsqada tapsyryluy tiıs. Osy mäselenı qataŋ baqylauǧa alyp jatyrmyz. Aldaǧy uaqytta PİK-terdıŋ jeke saittary aşylyp, onda ärbır qarajattyŋ qaida jūmsalǧany, qandai jūmystar jasalǧany jönınde esepter aşyq jariialanady dep josparlanyp otyr.
– Mazmūndy sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Daiyndaǧan: Mädina JAQYP
