Bızdıŋ memlekettıŋ eŋ basty maqsattarynyŋ bırı öz azamattarynyŋ kärılıgın laiyqty qamtamasyz etuı bolyp tabylady. Zeinetkerlerdıŋ köpşılıgı üşın kırısterdıŋ jalǧyz közı zeinetaqy bolyp tabylatyn basty negızıne zeinetkerlerdıŋ äl-auqaty jäne ömırlerınıŋ sapasy bailanysty.
Qazaqstan Respublikasynda jinaqtauşy zeinetaqy, bazalyq zeinetaqy jäne yntymaqty (eŋbek) zeinetaqydan tūratyn aralas zeinetaqy jüiesı jūmys ısteidı.
Qazırgı uaqytta zeinetaqy jasyna jetken barlyq azamattar üşın, bazalyq zeinetaqy eŋbek ötılıne jäne eŋbek aqysyna qaramastan bırdei mölşerde taǧaiyndalady.
2015 jylǧy 2 tamyzynan Qazaqstan Respublikasynyŋ «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne zeinetaqymen qamsyzdandyru mäselelerı boiynşa
özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋyna säikes, bazalyq zeinetaqy tölemı taǧaiyndaluyna jaŋa kriteriiler belgılendı. 2018 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap bazalyq zeinetaqy tölemı 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiıŋgı eŋbek ötılıne, 1998 jyldan bastap zeinetaqy jüiesınde eŋbek ötılıne bailanysty jäne tek qana jalpy belgılengen zeinetaqy jasyna kelgende ǧana taǧaiyndalady. Bazalyq zeinetaqy tölemı ūsynǧan kezde zeinetaqy jüiesındegı qatysu ötılıne 10 jyl nemese odan az bolǧan kezde tiıstı jylyna arnalǧan respublikalyq biudjet turaly zaŋda belgılengen eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 54% mölşerınde, zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılı 10 jyldan artyq ärbär tolyq jyl üşın onyŋ mölşerı 2% – ǧa arttyryla otyryp, ötılı 33 jyl jäne odan artyq bolǧanda eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 100% teŋestırıledı.
Būl modernizasiia – eŋbek ötılı köp, bıraq eŋ tömen zeinetaqy alatyn zeinetkerlerdıŋ zeinetaqy mölşerınnıŋ joǧarlauyna mümkındık beredı.
Bazalyq zeinetaqy tölemın ūsynǧanda, zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılıne:
- 01.1998 jylǧa deiıngı eŋbek ötılı;
- jūmys ıstemeitın ananyŋ nemese äkenıŋ (onymen faktılı kütım jüzege asyrǧan kezde) 3 jasqa deiıngı balalarǧa kütım körsetılgen uaqyty, bıraqjalpy jiyntyǧy 12 jyldan aspaityn kezeŋderı;
- 16 jasqa deiıngı mügedek bala kütımı boiynşa uaqyty;
- jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalary jäne mındettı zeinetaqy jarnalaryn töleu uaqyty;
- äskerde, arnaiy memlekettık jäne qūqyqqorǧau organdarynda qyzmet atqarǧan uaqyty;
- äskeri qyzmetşılerdıŋ jūbailarynyŋ mamandyǧy boiynşa jūmysqa ornalasu mümkındıgı bolmaǧan jerlerde jūbailarymen bırge tūrǧan, bıraq jalpy jiyntyǧy 10 jyldan aspaityn kezeŋderı esepke alynady.
Sondai aq, ülken eŋbek ötılıbar zeinetkerlerdıŋ alatyn bazalyq zeinetaqy tölemnıŋ mölşerlerın arttyruǧa mümkındık beretın 2018 jylǧy 1 şıldeden bastap Astana qalasynyŋ 70 myŋnan astam bazalyq zeinetaqy aluşylardyŋ bazalyq zeinetaqysy qaita esepteledı. Qaita eseptelu bar qūjattar boiynşa jüzege asyrylady, sondyqtan zeinetkerlerge qaita esepteuge qandai da bır qūjattar ūsynu qajet emes.
Sonymen qatar, 01.01.2018 jyldan bastap äielderdıŋ zeinetkerlık jasy arttyrylady, būl yntymaqty zeinetaqynyŋ azaiuymen jäne jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınde qatysu ötılınıŋ arttyru maqsatymen bailanysty. Äielderdıŋ zeinetkerlık jasy 10 jyl ışınde jyl saiyn 6 aiǧa arttyrylady, söitıp 2027 jyly äielderdıŋ zeinetaqy tölemderı er adamdarmen bırdei 63 jasqa jetkende tölenedı. Mysaly: 1960 jyldyŋ bırınşı jartysynda düniege kelgen äiel 58 jyl 6 ai jasqa tolǧanda zeinetkerlıkke şyǧa alady, al eger 1960 jyldyŋ ekınşı jartysynda düniege kelse, onyŋ zeinetkerlık jasy 59 jasty qūraidy jäne ary qarai.
Yntymaqty (eŋbek) zeinetaqynyŋ kemitın bölıgıne ötemaqy retınde mynadai şaralar qarastyrylyp otyr:
bırınşıden, joǧaryda körsetılgendei, bazalyq zeinetaqynyŋ esepteu mehanizmı özgertıldı. Iаǧni, jinaqtalǧan eŋbek ötılı neǧūrlym köp bolsa bazalyq zeinetaqy mölşerı joǧary bolady;
ekınşıden, zeinetaqy jinaqtarynyŋ audarymdary üzılıssız boluyn qamtamasyz etu üşın, 2014 jyldan bastap respublikalyq biudjetten bır jasqa deiıngı bala kütımıne bailanysty demalysta bolatyn jūmys jasaityn äielderge 10 % zeinetaqy jarnalaryn subsidiialau bastaldy;
üşınşıden, jinaqtardyŋ kölemın köbeitu üşın jūmys beruşıler tarapynan zaŋdy türde jūmysşylardyŋ paidasyna 5 % zeinetaqy jarnalaryn audaru bekıtıldı. Jaŋa şartty türde zeinetaqy jinaqtau 2020 jyldan bastap qoldanysqa engızıledı.
Būl qarjylandyru közderınen berıletın zeinetaqynyŋ mölşerı jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne äielderdıŋ qatysu kezeŋderıne jäne zeinetaqy jarnalaryn üzılıssız audaryluyna täueldı bolady.
5 jäne odan köp bala tuǧan (asyrap alǧan) jäne olardy 8 jasqa deiın tärbielegenäielderde 53 jasynda zeinetke şyǧu qūqysy saqtalady.
2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jasyna jäne eŋbek ötılıne bailanysty tölenetın zeinetaqy alyp jürgentölemderı mölşerden 8% -ǧa arttyryldy.
Mügedekterge, asyrauşysynan airylǧan, mügedek balalardy tärbieleitın otbasylarǧa järdemaqylardyŋ arttyruy 16%-ǧa deiın qūrady.
Qazaqstan Respublikasynyŋ «Arnauly memlekettık järdemaqy turaly» Zaŋynyŋ 7-baby 17-tarmaqşysyna säikes, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiın taǧaiyndalǧan bırge tūratyn tört jäne odan köp kämeletke tolmaǧan balalary, onyŋ ışınde orta, tehnikalyq jäne käsıptık, orta bılımnen keiıngı bılım beretın ūiymdarda, joǧary oqu oryndarynda kündızgı oqu nysanynda oqityn balalary bar köp balaly otbasylar, balalary kämelettık jasqa tolǧannan keiın olar oqu ornyn bıtıretın uaqytqa deiın (bıraq ärı degende jiyrma üş jasqa tolǧanǧa deiın) järdemaqyny aluǧa qūqyǧy joiylǧanǧa deiın alyp otyrady.
«Halyqty äleumettık qorǧau mäselelerı boiynşa QR bırneşe zaŋnamalyq aktılerıne özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ 28.10.2015 jylǧy № 369-V Zaŋyna säikes 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap būl järdemaqy taǧaiyndalmaidy. Onyŋ ornyna 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap az qamtylǧan otbasylarǧa jergılıktı biudjetten taǧaiyndalatyn atauly äleumettık kömek jürgızıletın bolady.
Jylsaiynǧy Elbasynyŋ Qazaqstan halqyna joldauyna säikes 2018 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap, kämelet jasqa tolǧan, bala jasynan 1-top mügedektıgı bar balalaryn kütetın ata-analarǧa qosymşa memlekettık järdemaqy tölenetın bolady. Būl järdemaqynyŋ mölşerı aiyna eŋ tömengı künkörıs mölşerınen (2018 jylǧy eŋ tömengı künkörıs mölşerı – 28284 teŋge) kem bolmaidy.
Aitkül OMAROVA,
Eŋbek, äleumettık qorǧau
jäne köşı-qon komitetınıŋ
Astana qalasy boiynşa
departamentınıŋ basşysy
