ۇلى اقىننىڭ تورقالى تويى ەل تاريحىندا ءۇش رەت تويلاندى. وسى تاريحي تويلاردىڭ باسى-قاسىندا بولعان, بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان تاريحشى-شەجىرەشى, ەتنوگراف, اباي ەلىنىڭ قادىرلى اقساقالى مولدابەك جانبولاتۇلىمەن سۇحبات.
مۇحاڭ تۇسەتىن ءۇش-اق ءۇي بولدى
– مولدابەك اعا, ۇلى اقىننىڭ 100 جىلدىعى ۇلى وتان سوعىسى اياقتالعان جىلى تويلانىپتى. بالا كەزىڭىزدە سول تويدىڭ كۋاسى بولىپسىز. ول ۋاقىت وتە قيىن ەدى عوي…
– شىنىندا, بۇل وتە اۋىر ۋاقىت ەدى. بىرەۋ بالادان, بىرەۋ ەرىنەن, بىرەۋ اعايىن-تۋىسىنان ايىرىلىپ, حالىق ءالى جىلاۋدان ارىلعان جوق ەدى. توي تۋرالى حابار حالىققا تاراي قويماعان. مىنا ءبىر تاريحي دەرەككە كوز جۇگىرتسەك, شىڭعىستاۋ ەلىندە 1928 جىلى – 34600-دەي, ال 1939 جىلعى ساناقتا 6980 ادام عانا قالعان. 1600 ادام شىڭعىستاۋدان سوعىسقا اتتاندى. اباي ەلىنىڭ تاعدىرى ونسىز دا اۋىر ەدى. بىراق مەملەكەت 1939 جىلى ارنايى قاۋلى قابىلداپ, دايىندىق جوباسى باستالىپ كەتكەن ەكەن. ءتىپتى سوعىس بىتپەي جاتىپ مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ, ناقتى جوسپار جاسالعان. ۇلى تويدىڭ قارساڭىندا نە ىستەۋ كەرەك, قانداي جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەت, جالپى اۋداننىڭ جاعدايى قانداي – وسىنىڭ بارلىعىن ءوز كوزىمەن كورىپ, بىلمەككە كوميسسيا باسشىسى مۇحتار اۋەزوۆ اۋدانعا ارنايى كەلىپتى دەپ ەستىدىك. اۋدانداعى حالىقتىڭ جاعدايى وتە ءالسىز ەدى ول ۋاقىتتا. قاراۋىلدا مۇقاڭ تۇسەتىن ءۇش-اق ءۇي بولاتىن. ءبىرىنشىسى – بالتاقاي تولعانباەۆتىڭ ءۇيى. ول كىسى مۇحتار اعامەن شامالاس بولاتىن. ەكىنشىسى – ءبىزدىڭ اكەيدىڭ ءۇيى, بۇرىن سەمەيدە تۇرعاننان تانىس. ءۇشىنشىسى – راحىم كۇزەمباەۆ دەگەن كىسىنىڭ ءۇيى بولاتىن. مۇحاڭ وسى ۇيلەردى كەزەك-كەزەك ارالاپ, قوناق بولاتىن. نەگىزگى ماقساتى تويدىڭ قامى بولسا دا, كەشكىلىك التىباقانعا شىعىپ, اۋىل جاستارىمەن بىرگە بولاتىن. بۇل 1943 جىل, سوعىستىڭ بەتى قايتا قويماعان, جەڭىستىڭ اۋىلى الىس ۋاقىت بولاتىن. سوعان قاراماي مەملەكەت اباي تويىن وتكىزۋدى بەلگىلەگەن. وسىندايدا مۇحاڭنىڭ كەلۋى حالىققا جىگەر بەردى. مايداندا ازاماتتارىنان, ارداقتىلارىنان ايىرىلعان ادامدار «اباي تويى بولادى» دەگەندە ۋاقىتشا بولسىن قايعى-قاسىرەتتەرىن ۇمىتقانداي بولدى. مەن ول كەزدە توعىز جاسار بالامىن. ول ۋاقىتتىڭ بالاسى ەرتە ەسەيەدى عوي, قاراعىم. مۇحتار اعا اباي ەلىنە ءجيى كەلەتىن. ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ تۇسكەندە مۇحتار اعانى ءتۇس توقتاتىپ كورمەسەك تە, باسىمىزدان سيپادى, شاراپاتى ءتيدى. سول جولى كەلگەندە جازۋشى, سۋرەتشىلەردى ەرتىپ كەلىپتى. ءبىزدىڭ شەشەمىز توبىقتى ىشىندەگى ماماي رۋىنان تاراعان. شەشەمىزدى ايگەرىمگە ۇقساتىپ, سونىڭ ءپروتوتيپى دەپ سۋرەتكە تۇسىرگەن ەكەن, تەگى انامىز ءوڭدى بولسا كەرەك. تويعا دايىندىق بارىسىندا مۇحتار اعانىڭ باسشىلىعىمەن ەرەكشە كوڭىل بولگەنىن ايتا كەتپەسە بولماس, اباي زامانىنداعى توبىقتى رۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلىپ جاسالسىن دەلىنگەن. ايتالىق, اباي ەلىنىڭ تۇرمىستىق ەرەكشەلىگى – كيىم ۇلگىلەرىنەن ەر-تۇرمانىنا دەيىن كورسەتۋ قاۋلىدا قاداپ تۇرىپ كورسەتىلگەن. بىلگەن ادامعا وسىنىڭ ۇلكەن ءمانى بار. مىسالى, تويعا ارنالعان اباي داۋىرىندەگى كيىز ءۇيدى جابدىقتاۋ ءۇشىن ءتۇرلى ءتۇستى 279 مەتر بۇل, 3 كىلەم, ايۋ تەرىسىنەن جاسالعان ەكى بوستەك, 24 كگ مامىق, 2000 مەتر جىبەك ءجىپ, 23 كگ بوياۋ قاجەت بولعان. وسىنى قيىن, جوقشىلىق ۋاقىتتا تاپتى جانە ابايدىڭ سەگىز قانات كيىز ءۇيىن جاساپ, جابدىقتاۋعا بەس شەبەر قاتىسقان دەلىنگەن تاريحي قۇجاتتا. تويعا تىگىلگەن 100 قارالى كيىز ءۇيدىڭ ەتنوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلگەن, وسىنى ءبىز بالا كۇنىمىزدە كوزىمىزبەن كوردىك. بالامىن عوي, ءبىز ءۇشىن ءبارى قىزىق, ءبارى تاڭسىق بولاتىن. ايتەۋىر ەستىگەنىمىز – حاكىم ابايدىڭ عاسىرلىق تويىنا وداقتان ۇلكەن قوناقتار كەلەتىن بولىپتى.
ەل ەڭسەسىن كوتەردى
– راسىمەن دە, قيىن كەزەڭگە قاراماي تويدىڭ دايىندىعى ايتارلىقتاي بولعان ەكەن. تويدىڭ قالاي وتكەنى ەسىڭىزدە قالدى ما؟
– قالدى عوي ەسىمدە, نەگە قالماسىن؟! سوعىس ەندى عانا اياقتالعان كەز. ەل «اباي تويى بولادى!» دەگەننەن-اق ابىر-سابىر كۇيدە بولدى. ءبىز بالامىز, تايعا ءمىنىپ كۇندە قاراۋىلدىڭ بويىنداعى اقجاردا كيىز ءۇي تىگىلىپ جاتقان جەرگە بارامىز. اۋداننىڭ 24 كولحوزىنىڭ اق شاڭقان ۇيلەرى, ابىرالى اۋدانى, شۇبارتاۋ اۋدانى, اياگوز اۋدانىنىڭ كوشتەرى اعىلىپ كەلىپ جاتتى. ول ۋاقىتتا بۇگىنگىدەي كولىك جوق, جۇرت يت ارقاسى قياننان ات اربا, تۇيەمەن كوشىپ كەلدى, ولار ارنايى تاپسىرمامەن كەلگەن ەكەن. قوناقتاردى كۇتۋ ءۇشىن ارنايى اسپازدارمەن, قازان-وشاقتارىن, اس-سۋلارىن الا كەلگەن. ءبىز وسىنى قىزىقتاپ كوش كەرۋەننىڭ كەلۋىن ءتۇن ورتاسىنا دەيىن كۇتۋشى ەدىك, سول عاجاپ ۋاقىت بولاتىن. تويدىڭ الدىندا دالادا اقىندار ايتىسىن وتكىزدى. اياگوزدەن – ەسەنسارى قۇنانباەۆ, جارمادان – ساپاعالي الىمبەتوۆ, ابايدان – شاكىر ابەنوۆ, ەت كومبيناتىنان – تولەۋ كوبدىكوۆ, تەرى كومبيناتىنان نۇرلىبەك بايمۇراتوۆ سىندى جىر سۇلەيلەرى كۇنى بويى ءسوز قاعىستىردى. بۇلاردىڭ بارلىعى ارقانىڭ اتاقتى شايىرلارى ەدى. قيىنشىلىقتان ەندى ارىلعان اعايىن جىردان سۋسىندادى.
قاجىمۇقاننىڭ ونەرىن تاماشالادىق
– اباي تويىنا ارنايى شاقىرتۋمەن كەلگەن كۇش اتاسى – قاجىمۇقان, ەستۋىمشە, ءسىزدىڭ ۇيدە بولعان دەسەدى, باتىردى كوردىڭىز بە؟
– قاجىمۇقان ءبىز ءۇشىن اڭىز ادام بولاتىن. مەنىڭ اكەمنىڭ جاعدايى بولعان بولۋى كەرەك, وسى تويدا جەكە ءۇي تىكتى. باتىردى ءبىزدىڭ ءۇي قوناققا شاقىردى. سول ءتۇنى ەسىكتەن سىعالاعانىمىز بولماسا, باتىردى كورە المادىق. ەرتەسىندە ەرتە تۇرىپ تويلى اۋىلعا بەت الدىق. توي بولاتىن اۋىلعا اتتى ادامدى كىرگىزبەيدى, ءتارتىپ سولاي. اتتى اۋىلدىڭ سىرتىنداعى قاباققا ايقاستىرىپ, «قالماقشا» بايلاپ قويدىق. ءۇيدىڭ الدىندا توپىرلاعان حالىق, ۇلكەندەردىڭ اياعىنىڭ استىنان ءوتىپ, ايتەۋىر ورتاعا جەتتىك-اۋ. كەۋدەسى جالاڭاش, باسى جالتىراعان ءداۋ ادام ەكەن. قاسىندا شاعىن جەڭىل ماشينا, ءبىزدىڭ ەلدە ونى «لەگكوۆوي» دەۋشى ەدى. رولدە شوپىر وتىر, شەتىنەن كەلىپ ءبىر قولمەن كوتەرگەندە, ماشينانىڭ دوڭگەلەكتەرى اينالىپ تۇردى. بۇرىن مۇندايدى كورمەگەن حالىق قول شاپالاقتاپ, ءماز بولدى. اتى اڭىزعا اينالعان ادامدى جاقىننان كورگەنىم وسى ەدى.
– سول تويداعى الامان بايگەدە «ۇلىقبەك دەگەن اتامىزدىڭ كەر اتى قارا ءۇزىپ كەلىپتى, شاباندوزى ءسىز بولىپسىز» دەيدى. سول راس پا؟
– ول – بەكەر اڭگىمە, مەن شاباندوز بولعان جوقپىن. ال ءسىز ايتىپ وتىرعان ۇلىقبەكتىڭ كەر اتى اتى اڭىزعا اينالعان ات بولاتىن. ۇلىقبەك بايىربەكوۆ ول كەزدە اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى, كەرەمەت اتقۇمار ادام ەدى. مەن ول كىسىگە شاكىرت بولامىن. جاڭاعى اتتىڭ تەكتى تۇقىمنان ەكەنىن ەستىپ, سوعىسقا جىبەرگەلى تۇرعان جانۋاردى ءوزىنىڭ بيەسىنە ايىرباستاپ, مەكتەپتىڭ قىزمەت كولىگى رەتىندە ۇستاپ, الامانعا قوستى. كەر اتتى بولىسباي دەگەن اعامىز جاراتىپ, ج.ابديەۆ دەگەن بالا شاپتى. جانۋار شىنىندا دا ەرەن جۇيرىك ەدى. الامان بايگە شاھار باقسىنىڭ قوراسىنان باستاۋ الدى, ول 45 شاقىرىم بولاتىن. 60-تاي سايگۇلىكتىڭ ىشىنەن جانۋار قارا ءۇزىپ كەلدى عوي, ءبىز تاي ءمىنىپ الاماندى كورۋگە الدىنان شىقتىق. بۇل اباي ەلىنىڭ تاريحىنداعى ۇلى الامان ەدى.
– اعا, ۇلى ابايدىڭ العاشقى مەرەيتويىن كوردىڭىز, بالا بولساڭىز دا, ءار تويدان ءبىر سارقىت قالادى عوي…
– قاراعىم, شىڭعىستاۋدا نە قاسىرەت بولمادى, اشارشىلىق, رەپرەسسيا, كامپەسكە, اق پەن قىزىلدىڭ تارتىسى, بەس جىل سوعىس. شىڭعىستاۋ – وسى وقيعانىڭ ءبارىن باسىنان وتكىزگەن, وتە كوپ قيانات كورگەن ەل. سونىڭ بارلىعىن اقىننىڭ عاسىرلىق تويىنىڭ قۋانىشى جۋىپ-شايىپ كەتتى. حالىق قايعى-قاسىرەتتەن سانا-سەزىمى سەرگىدى. اباي اۋىلىنا جارىق تارتىلدى, جول سالىندى, جيدەبايدى قايتا جوندەدى, اباي مەن وسپاننىڭ زيراتى قالپىنا كەلتىرىلدى. كەزىندە تۇيە قورا بولعان جيدەبايدىڭ باسىنا «قىزىل وتاۋ» كەلدى. جيدەبايدى ەل تانيتىن ورتالىققا اينالدىردى. ۇلى اقىندى ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا الماتى قالاسىندا قولادان ەسكەرتكىش تۇرعىزىلدى, سەمەي مەن الماتى قالاسىنداعى تەاترلار اباي ەسىمىمەن اتالدى. اباي ۇرپاقتارىنىڭ بارلىعىنا زەينەتاقى تاعايىندالدى. ابايدىڭ عاسىرلىق تويىنان بىزگە قالدىرعان سارقىتى – وسى, شىراعىم.
اقىن ءۇيى قايتا سالىندى
– مولدابەك اعا, ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ دايىندىق جۇمىستارى 100 جىلدىققا قاراعاندا جەڭىلدەۋ بولعان شىعار, قانشا دەگەنمەن توي وتكىزۋدە تاجىريبە بار عوي.
– ءيا, ول – بۇكىلحالىقتىق توي. وعان وتە قاتتى ءمان بەرىلدى. «وسى وتكىزۋ كەرەك دەگەن وي» بەس-التى جىل بۇرىن باستالىپ, ەلدىڭ اراسىندا ءسوز بولدى. الماتىداعى شىڭعىستاۋدىڭ ازاماتتارى ابۋساعيت جيرەنشين, عايسا سارمۋرين دەگەن ازاماتتار اۋدان باسشىلىعىنا حات جازىپ, ولار الدىمەن «ابايدىڭ ءۇيىن قايتا سالۋ كەرەك» دەپ جاناشىرلىق تانىتتى. ول ۋاقىتتا جيدەبايداعى اباي ءۇيى توزىپ قالعان ەدى. ەندى بىرەۋلەر «ابايدىڭ قولى تيگەن توپىراققا سوقتىقپاي شىنىمەن قاپتاپ قويىپ, قاسىنان بەس-التى قاباتتى ءزاۋلىم ءۇي سالىپ, ۇلكەن ورتالىق جاساۋ كەرەك» دەگەن پىكىرلەر ايتقان. وسى تۇستا ورتالىق كوميتەتتىڭ قاۋلىسى شىعىپ (ول ۋاقىتتا مۇحتار اعا ومىردەن وزعان), اباي تويىنىڭ ۇيىمداستىرۋ كوميسسياسىن عابيت مۇسىرەپوۆ باسقاردى. ورتالىق كوميتەتتىڭ قاۋلىسىندا «بارلىق شارا اباي ەلىنىڭ ءداستۇرى بويىنشا جاسالسىن, ابايدىڭ كيىز ءۇيى, جيدەبايداعى ابايدىڭ قىستاۋ ءۇيى, قازىرگى مۋزەي قايتا سالىنسىن» دەلىنگەن ەكەن. سونىمەن, ابايدىڭ جيدەبايداعى ءۇيىن قايتا سالاتىن بولدىق. ول كەزدە اباي ءۇيى «قىزىل وتاۋ» بولاتىن. ماماندىعىم – ماتەماتيك, جازۋ-سىزۋ بىلگەندىكتەن بارلىق جاۋاپكەرشىلىك ماعان جۇكتەلدى. وبلىس باسشىلارى ا.قايساقانوۆ پەن ە.قاشاعانوۆ «سول ءۇيدى كورگەن-بىلگەن ادامداردى تاۋىپ, ابايدىڭ ءوز ۇلگىسىندە قاعازعا ءتۇسىر, ءبىر قاداسى قالماسىن» دەگەن تاپسىرما بەرگەن. سونىمەن حوش, ول ۋاقىتتا ابايدىڭ قولىندا بۇركىتشى بولعان اڭشى باشەيدىڭ مۇحتار ەسىمدى بالاسى بار ەدى. ءوزى دە اڭشى, ابايدى كورگەن, اكەممەن قۇرداس ەدى. مۇحتار اعاعا بارىپ ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم, قاتتى قۋاندى. مۇحتار اعا جىپكە تىزگەندەي ءبارىن بايانداپ بەردى, قاي بولمەدە نە تۇرعانىن, قاي بولمەدە كىم جاتقانىن, جيھاز, ىدىس-اياققا دەيىن ايتتى. قايتىپ كەلىپ قاراسام ءبارى بۇلىنگەن ەكەن. مۇحتار اعانىڭ جوباسىمەن سىزباسىن سالدىم. ال ىشىندەگى دۇنيەنى ءبىلۋ ءۇشىن ابايدىڭ كۇتۋشىسى بولىپ, شايىن قۇيعان قاتپانىڭ بايبىشەسى ماقىپ اپاعا باردىم. اتامىزدىڭ وتىرعان ورنىن, شاي ىشەتىن جەرىن, قولداناتىن ىدىس-اياعىن (اباي اتام تەك ساماۋرىنمەن عانا شاي ىشەدى), اس ۇيدەگى بۋ تارتقىشتىڭ ورنىن, توسەك-ورىن تۇرعان بولمەلەرىن سىزىپ الدىم. رەسپۋبليكا مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى دا, وبلىس-اۋدان باسشىلارى دا كورىپ ماقۇلداپ, اباي ءۇيىنىڭ ىرگەتاسىنان باسقاسىنىڭ ءبارىن قايتا سالىپ شىعاتىن بولدىق. قۇرىلىسقا جاۋاپتى باسشىلارعا بىردەن تاپسىرما بەردى. باسشىلىقتىڭ ءبارى وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى ەدى. ولارعا «جانبولاتوۆ سىزباسىنان اۋىتقۋ بولماسىن!» دەپ قاداپ ايتىلدى. سونىمەن, 1969 جىلى باستالعان ابايدىڭ ءۇيى 1970 جىلى بارلىق ەكسپوناتتارىمەن قاز-قالپىندا دايىن بولدى. ونى ءوزىم قابىلداپ الدىم. وسىلايشا ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويى اباي ءۇيىن قايتا سالۋدان باستالدى. قازىرگى ءۇي سول كەزدە سالىنعان.
شاكارىمنىڭ ورالۋى
– ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان بارلىق شارا ۋاقىتىندا دايىن بولىپ, قاراجات جەتكىلىكتى بولعانىنا قاراماستان, توي ءبىر جىل كەشىگىپ باستالىپتى. وعان نە سەبەپ بولعان ەكەن؟
– مەرەيتوي وتەتىن جىلى اباي ەلى تاعى ءبىر قيىندىققا تاپ بولدى. 1968 جىلدىڭ اياعىندا اۋداندا ۇلكەن جۇت بولدى. قىس قاتتى بولىپ, قار قالىڭ بولدى. ودان قالا بەردى قارلى جاڭبىر جاۋىپ, مال تۇياقتان كەتتى, مال ازىعى جەتپەي, اۋداندا 120 مىڭ قوي ەرىكسىز سويىلدى. جىلقى, سيىر قانسىراپ قالدى. ورتالىق كوميتەتتىڭ كەلىسىمىمەن ءبىر جىلعا كەشىكتىرۋگە تۋرا كەلدى.
– مەرەيتويعا 15 رەسپۋبليكادان 500-دەي قوناق كەلگەن ەكەن. وسىنداي اۋقىمدى مادەني شاراعا اباي, ابىرالى ونەرپازدارى تارتىلعان تانىمال ونەر جۇلدىزدارى بولدى ما؟
– ونەر جۇلدىزدارىنان بيبىگۇل تولەگەنوۆا, روزا باعلانوۆا, ەرمەك سەركەباەۆ, جانىبەك كارمەنوۆ ءبىر-ءبىر ءان سالدى. نەگىزگى ماقسات اباي ەلىنىڭ ونەرپازدارىن, اباي ەلىنىڭ ءداستۇرىن كورسەتۋ بولاتىن. جيدەبايدىڭ باسىندا توي قوناقتارى اۋدان ونەرپازدارىنان قۇرىلعان 400 كىسىلىك ءتورت داۋىستى حوردى تاماشالادى. ەڭ كەرەمەتى سول, ابىرالى ءوڭىرىنىڭ ونەرپازدارى مەن بارشا مەكەمە ونەرپازدارىنىڭ قاتىسۋىمەن «اباي» رومانى جەلىسىمەن 45 مينۋتتىق دالا كورىنىسى قويىلدى. وعان 200-دەن اسا ونەرپاز قاتىستى. قويىلىمدا 200 ات, تۇيە, اربا, سول داۋىردەگى كيىم ۇلگىسىن كورە الدىق. روماننىڭ وقيعاسى شىنايى بەرىلدى. كەلگەن قوناقتار كوشپەندى ەلدىڭ دالا مادەنيەتىن ءوز كوزدەرىمەن كوردى. شەتتەن كەلگەن قوناقتار ءوز ەلدەرىنىڭ ورتالىق باسىلىمدارىندا ۇلى دالا مادەنيەتى جايلى ماقالالار جاريالادى. ال سول قويىلىمدى قويعان – كاسىبي ەمەس, اۋىل رەجيسسەرلەرى م.يساتاەۆ پەن ب.جانبولاتوۆ دەگەن ازاماتتار. وداقتىڭ ورتالىق تەلەارناسى سول قويىلىمدى تاسپاعا تۇسىرگەن ەدى. وكىنىشكە قاراي, ماسكەۋدىڭ, لەنينگرادتىڭ, الماتىنىڭ ورتالىق مۇراعاتتارىندا جوق بولىپ شىقتى.
– مولدابەك اعا, بۇل توي تاعى نەسىمەن ەستە قالدى؟
– وسى تويدىڭ الدىندا تاعى ءبىر ۇلى تۇلعا – شاكارىم اتامىز جيدەبايعا جەرلەنىپ, قۇتتى ورنىنا قوندى, اباي اتامنىڭ ءۇيى قايتا جاڭعىردى. جيدەباي ادام تانىماستاي وزگەردى. قاراۋىلدى الەم تانىدى. بۇل ۇلى تويدىڭ سارقىلماس سارقىتى بولاتىن.
قادىربەك كاكىمۇلى
اباي قۇنانبايۇلىنىڭ باي مۇراسى – الەمدىك مادەنيەت تاريحىنداعى تاماشا قۇبىلىس. حالىقارالىق بەدەلدى ۇيىم يۋنەسكو-نىڭ 1995 جىلدى اباي جىلى دەپ اتاۋى دا كەزدەيسوقتىق ەمەس. حاكىم ابايدىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى الەمنىڭ جيىرما بەس ەلىندە اتاپ ءوتىلدى. مەرەيتويعا ارنالعان سالتاناتتى ءىس-شارالار پاريجدە, انكارادا, دەليدە, بەيجىڭدە, ماسكەۋدە, سانكت-پەتەربۋرگتە, كايردە, بۋداپەشتتە جانە باسقا دا قالالاردا ءوتتى.
1995 جىلى 9 تامىزدا الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا وتكەن ابايدىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى ماجىلىستە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ بىلاي اتاپ ءوتتى: «اباي ارماندارى – تەك ءبىر عانا ۇلت ۇستاناتىن مۇراتتار ەمەس, كۇللى ادامزات ۇستاناتىن مۇراتتار».
1995 جىلعى 11 تامىزدا جيدەباي قورىعىندا ساۋلەتى جاعىنان دا, تەحنيكالىق شەشىمى مەن نىساننىڭ سالىنۋى بويىنشا دا بىرەگەي كەشەن – اباي مەن شاكارىم كۇمبەزدەرى مەموريالىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولدى. ەلباسى ن.نازارباەۆ اشىلۋ سالتاناتىندا سويلەگەن سوزىندە: «وسى كۇننەن باستاپ ابايدىڭ اتا-باباسى ءومىر سۇرگەن قاسيەتتى جەر – الەم حالىقتارىنىڭ ءومىرى, تەڭدىك پەن كەلىسىم, ءاردايىم ءبىر-ءبىرىنىڭ مادەني مۇراسى ارقىلى بايۋ قاجەتتىگى تۋرالى اقىن يدەياسىمەن تولىق كەلىسەتىن اربىرەۋىمىز ءۇشىن رۋحاني مەككەگە اينالاتىن بولادى» دەپ مالىمدەدى.
قاراۋىلتوبەدە اباي اتانىڭ 150 جىلدىق تويى دۇركىرەپ ءوتتى. دالا توسىنە 1350 اق شاڭقان كيىز ءۇي تىگىلدى. سول كيىز ۇيلەردە قازاقستاندىقتارمەن قاتار الەمنىڭ 18 ەلىنەن كەلگەن قۇتتى قوناقتارعا اس بەرىلدى. بۇدان بولەك, ايتۋلى ءىس-شارالاردىڭ ىشىندە اقىندار ايتىسى, ات جارىس (الامان بايگە, قۇنان جارىس, جورعا جارىس), ۇلتتىق ويىندار, تسيرك ارتىستەرىنىڭ ونەرى, دالاداعى ۇلكەن ساحنادا قويىلعان گالا-كونتسەرت مەرەيتويدىڭ دۋمانىن ودان سايىن قىزدىرا ءتۇستى. اسىرەسە, تويعا ارنايى كەلگەن تاتارستان پرەزيدەنتى مينتيمەر شايميەۆ باس جۇلدەگە «كاماز» اۆتوكولىگىن تىككەن 40 شاقىرىمدىق الامان بايگەنىڭ دوداسى كوپتىڭ دەلەبەسىن قوزدىردى. قاراۋىلتوبەدەگى اقىندار ايتىسىندا مۇحامەدجان تازابەكوۆ 1-ورىندى يەلەنىپ, شەتەل اۆتوكولىگىن الدى. ال ورتا ازيا جانە رەسەي ەسترادا دۇلدۇلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن گالا-كونتسەرت كورەرمەندەردىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن تۋعىزدى. سول كۇنى 1 مىڭعا جۋىق جاس تاڭعى 5-كە دەيىن قاراۋىلتوبەنىڭ باسىندا التىباقان تەۋىپ, سەيىل-سەرۋەن قۇردى.
