ەلىمىزدە جىل باسىنان بەرى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا شىداماعان 316 ايەل وزىنە-ءوزى قول جۇمساعان. وتباسىلىق جانجال كەزىندە قولىن قانعا مالعان 300 ايەل تەمىر توردىڭ ارعى بەتىندە ءومىر سۇرۋدە. مىنە, وسىعان قاراپ قانشاما شاڭىراقتىڭ شايقالىپ, بالالارىنىڭ جەتىم قالعانىن باعامداۋعا بولادى. وسىنداي تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن باس پروكۋراتۋرا كەلەلى كەڭەس وتكىزدى.
زاڭنامانى جەتىلدىرۋ – باستى مىندەت
تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق – مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيىنە قاراماستان, الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە كەزدەسەتىن قيىن ماسەلە. باس پروكۋراتۋرادا وتكەن زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى بويىنشا ۆەدومستۆوارالىق كەڭەس جۇمىسىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى گۇلشارا ءابدىحالىقوۆا, پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن پرەمەر-مينيستر كەڭسەسىنىڭ وكىلدەرى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا مۇشەلەرى, وزگە دە مەملەكەتتىك جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى, ديپلوماتيالىق كورپۋس, حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار وكىلدەرى, باس پروكۋراتۋرانىڭ جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەس مۇشەلەرى قاتىستى.
كەڭەس بارىسىندا وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ جونىندەگى شارالار, قۇقىق قولدانۋشىلىق تاجىريبەسىنىڭ پروبلەمالارى, سونداي-اق, وتباسىلىق-تۇرمىستىق قاتىناستار سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ پەرسپەكتيۆالارى تالقىلاندى.
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى سالاسىنداعى زاڭنامانى ءارى قاراي جەتىلدىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت. زاڭ بارلىق تۇرعىندارعا تۇسىنىكتى بولۋى جانە ءار ادام ءۇشىن قالىپتى نورما بولۋى ءۇشىن قىزمەت ەتۋ كەرەك. ءبىز ايەل ادامدارعا مەديتسينالىق, قۇقىقتىق, پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ جونىندە مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەردى قالاي نىعايتاتىنىمىز تۋرالى ايتۋ ءۇشىن جينالدىق, – دەدى مەملەكەتتىك حاتشى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا ءوز سوزىندە.
وتباسىنىڭ شىرقى نەگە بۇزىلادى؟
ال, باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ كەلتىرگەن دەرەكتەرگە نازار اۋدارساق, بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ۋاقىتى جەتكەن سەكىلدى. ونىڭ ايتۋىنشا, تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق – اۋىر الەۋمەتتىك سالدارى بار پروبلەما. زورلىق-زومبىلىق ءوز الدىنا تەك جابىرلەنۋشىلەردىڭ قۇقىقتارىن بۇزىپ قانا قويماي, وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن تەرىس ۇلگى بولىپ كەلەدى. باس پروكۋرور ومىردەن الىنعان ناقتى دەرەكتەر كەلتىردى.
«كۇيەۋىم, قايناعام, اتام 11 جىل بويى ۇرىپ-سوقتى» دەپ, شەمونايحادا ءبىر كەلىنشەك كىشكەنتاي ءۇش بالاسىن اسىپ ءولتىرىپ, ءوزى دە دارعا اسىلعان. تۇركىستاندا ءۇي يەسى 6 ادامدى: اناسىن, ايەلىن, 5 جاسار قىزى مەن ۇلىن, ەكى باۋىرىن ولتىرۋگە ۇمتىلعان. شەشەسى مەن ۇلى ءتىرى قالىپ, تورتەۋى قازا تاپتى. استانادا بۇرىنعى ايەلىنىڭ ۇستىنە بەنزين قۇيىپ, ورتەپ جىبەرگەن. كىشكەنتاي ءتورت بالا جەتىم قالدى. قىزىلوردانىڭ جوسالى كەنتىندە ايتقانىما كونبەدى دەپ, ايەلىن بايلاپ, اتپەن سۇيرەپ ولتىرگەن. ستاتيستيكا بويىنشا وتكەن جىلى ءۇي-جايلاردا 308 ادام كوز جۇمدى. بۇل – جالپى كىسى ءولتىرۋدىڭ ۇشتەن ءبىرى. زورلىق-زومبىلىقتىڭ باسقا دا سوراقى تۇرلەرى كوپ. ەكىباستۇز تۇرعىنى 11 جاستاعى تۋعان قىزىن ەكى جىل بويى زورلاپ كەلگەن. ونى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ, ينتەرنەتكە جاريالاعان ازعىن قىزىن ءتىپتى ساۋداعا دا سالعان. الماتىدا قىزى مەن كۇيەۋ بالاسىنىڭ ۇنەمى ۇرىپ-سوققانىنا قورلانعان قارت انا دارعا اسىلىپ قالدى. تەك بيىلدىڭ وزىندە 316 ايەل وزىنە قول سالعان. بۇگىندە تۇرمەدە 300 ايەل وتباسىنداعى جانجال كەزىندە ادام ولتىرگەنى ءۇشىن جازاسىن وتەپ جاتىر. قانشاما شاڭىراق شايقالىپ, كەرەگە سوگىلدى, بالالار جەتىم قالدى» دەيدى ول.
– ستاتيستيكا بويىنشا قازاقستاندا وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق سيپاتىنداعى قىلمىستاردىڭ 90 پايىزعا جۋىعىن ايەل ادامدار جاسايدى. ەگدە ادامدار مەن بالالار زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرگە تاپ بولاتىن جاعدايلار دا از ەمەس. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – تۇرعىنداردىڭ سانا-سەزىمىن وزگەرتۋدىڭ جاڭا جولدارىن ىزدەستىرۋ, وسى پروبلەماعا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتۋ.
كەيىنگى جىلدار ىشىندە ەلىمىزدە وسى سالاداعى زاڭدىلىقتى نىعايتۋ بويىنشا زاڭنامالىق جانە پراكتيكالىق شارالار قابىلداندى. «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. بۇل زاڭ زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىن قورعاۋدى جانە وتباسىلىق جانجالشىلارعا قاتىستى قىلمىستىق-پروتسەستىك ماجبۇرلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن ەداۋىر كەڭەيتتى. سونىڭ ارقاسىندا وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالاداعى قىلمىستاردىڭ ازايۋ ديناميكاسىنا قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولدى.
الايدا, بۇل پروبلەما ءالى دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان جوق. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق سول كۇيىندە ماڭىزدى الەۋمەتتىك پروبلەما بولىپ قالىپ وتىر. كوپتەگەن قۇقىق بۇزۋشىلار جازاسىز قالۋدا, ال زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى ايتىلماعان كۇيىندە ءتىركەلمەي قالادى. رەسمي ستاتيستيكا جابىرلەنۋشىلەردىڭ پوليتسياعا شاعىمدانۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن كوپتەگەن فاكتورلار سالدارىنان جاعدايدىڭ ناقتى سيپاتىن كورسەتپەي وتىر.
تۇرمىستىق زورلىق – اۋىر كەساپات
ءيا, شىنىندا جان اۋىرتار ستاتيستيكا. باس پروكۋرور اتاپ وتكەندەي, تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن ءساتتى كۇرەس ءجۇرگىزۋدىڭ نەگىزگى شارتى – قوعامنىڭ پاراديگماسىن وزگەرتۋ. ول ءۇشىن قوعامدىق سانا مەن قالىپتاسقان ستەرەوتيپتەردى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ, وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ سالدارىنا سايكەس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ قاجەت, قوعامعا قارسى مىنەز-قۇلىقتى ەركىمەن جىبەرمەۋ كەرەك. ءاربىر جازاسىز قالعان ءۇي بۇزاقىسى ءوزىنىڭ بويىندا بۇدان دا اۋىر قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى جاساۋعا نەگىز بولاتىن جاۋاپكەرشىلىكسىزدىك سەزىمىن دامىتادى.
وسى ورايدا, باس پروكۋرور تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان زاڭنامالىق ۇسىنىستاردى العا تارتتى. مىسالى, ۇرىپ-سوعۋ مەن دەنساۋلىققا جەڭىل زيان كەلتىرۋدى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار قاتارىنا قايتارۋ, وتباسىلىق جانجالشىلاردى ۇستاۋ مەرزىمىن ۇشتەن 48 ساعاتقا دەيىن ارتتىرۋ, قورعاۋ نۇسقاماسىنىڭ مەرزىمىن 90 ءتاۋلىككە دەيىن ۇزارتۋ ۇسىنىلدى.
گۇلميرا ايماعانبەت
