«ەڭ باي ادام مەنمىن. قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىنە بارسام دا مەنى تانيتىن ءبىر ادام تابىلادى» دەيتىن ايتقوجا فازىل اعامىز ەرەكشە كىسى. تەك قانا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ بەلسەندىسى عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاپ, حالىقتىڭ جاعدايىن كوزىمەن كورىپ, مۇقتاجىن ءبىلىپ, ورتاعا ويلى سوزدەرىن تاستاپ, ىزىنە كوپتى ەرتە بىلەتىن ازامات قاراعاندىلىقتاردىڭ, تەك قانا ولار ەمەس ەلىمىزدەگى كوكىرەك كوزى اشىق ءىنى-قارىنداستارىنىڭ قادىرلى اعاسى. ن.ە.باۋمان اتىنداعى ماسكەۋ تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى ون جىلدان استام ۋاقىت رەسەيدە قىزمەت ەتىپ, 80-جىلدارى قاراعاندى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ ەلەكتروتەحنيكا فاكۋلتەتىن باسقارىپ, 90-جىلدارى سول ينستيتۋت پرورەكتورى بولدى. ەل تاۋەلسىزدىگى تۇسىندا ساياسي ومىرگە بەلسەنە ارالاستى. ەگەمەندىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىنداعى «اق جول» پارتياسىمەن دە ونىڭ ەسىمى تىعىز بايلانىستى. پارتيانىڭ قاراعاندىلىق فيليالىن باسقارىپ, ساياساتكەر رەتىندە دە تانىلدى. اعامىز ءوزىنىڭ وتكەن ءومىر جولىنىڭ ورنەكتەرىن گازەت وقىرماندارىن تانىستىرماق نيەتىمىزدى قۇپتاپ, رەداكتسيامىزدا قوناقتا بولعان ەدى.
– اعا, ومىردە دۇرىس تاڭداۋ جاساۋ وڭاي ما, الدە..؟
– تاڭداۋ دەپ جۇرگەنىمىز – اقىل-ويىمىزدىڭ, ار-وجدانىمىزدىڭ قالاۋى. ەسىمدە, ءبىر كۇنى رەكتور شاقىرىپ الىپ ءۇش وقىتۋشىنى جۇمىستان شىعارۋ كەرەك دەدى. ۇشەۋدىڭ ەكەۋىن جاقسى تانيمىن, ءتىپتى بىرەۋىمەن ءبىر كافەدرادا جۇمىس ىستەيمىن. ءوزىمىزدىڭ قازاق جىگىتى. «نە ءۇشىن؟» دەدىم. ولار ستۋدەنتتەرگە «2» قويادى دەدى. وقىماسا, دۇرىس قوي ەندى. جوعارىدان نۇسقاۋ كەلدى, «2» ءتىپتى «3» دەگەن دە باعا قويىلماسىن دەگەن. سوندا ءبىلدىم, ءبىلىمنىڭ قۇريتىنىن. وسى كۇنگى دەڭگەيگە جەتەتىنىن سول ساتتە ءتۇسىندىم. ويتكەنى ەكەۋى دە – ۇزدىك وقىتۋشىلار. ول كەزدە ستۋدەنتتەر اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزىلىپ, وقىتۋشىلاردىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن ستۋدەنتتەردىڭ ءوزى باعالايتىن. ەكەۋىنىڭ دە ساباقتارى كۇردەلى, سوعان قاراماستان ەكەۋى دە ءبىرىنشى ورىندا بولاتىن. ءتۇسىندىم. بارلىق سالادا وسىلاي بولارىن. وتىرىك ەسەپ, قاعاز جۇزىندە عانا ميلليونداعان مالىمەت. بىلىمدىلەردىڭ جولى كەسىلەدى. كەتۋگە بەل بۋدىم. وكىنىشكە قاراي, مەنىڭ ويلاعانىمنىڭ ءبارى بەل الىپ كەتتى. قاي سالانى الىپ قاراساڭىز دا ءبىلىم, عىلىم, دەنساۋلىق, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق بولسىن, جالعان اقپاراتتىڭ نوپىرىندە قالدىق.
– سونىمەن وپپوزيتسيا ەمەسسىز, ەشقانداي پارتيادا جوقسىز, سوندا كىمسىز دەپ سۇراعانىم ابەستىك ەمەس پە؟
– پارتيا مۇشەسى بولماي-اق وپپوزيتسيادا بولۋعا بولادى. مەن وپپوزيتسيادامىن, مەن – وپپونەتپىن, مەن جاۋ ەمەسپىن, بىراق مەنى جاۋ دەيتىندەر از ەمەس. ولار – ۇرى-قارىلار, سانالارى حالىق باسقارۋعا ساياز, ماقتانسۇيگىش, تۇيمەدەيدى تۇيەدەي, تۇيەدەيدى تۇيمەدەي ەتىپ كورسەتەتىن توعىشارلار.
ءوز باسىم – ۇلتشىلمىن, بىراق ۇلتتىڭ پاتريوتى ەمەسپىن. مەن – قازاقستاننىڭ پاتريوتىمىن. قازاقستانداعى تىنىشتىق, قازاقستاننىڭ وركەندەۋى, حالىقتاردىڭ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋى مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
ءبىزدىڭ ۇرپاق الدىنداعى ەڭ ماڭىزدى ماقسات – مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ. قازاقستاندى شىن دەربەس مەملەكەتكە اينالدىرۋ. ويتكەنى اسىرەۇلتشىلدىقتى «ناتسيونال پاتريوت» دەيدى عوي. ول قاي مەملەكەتتە بولماسىن ەلدى كوركەيتكەن ەمەس. ادامزاتتىڭ ءجۇرىپ وتكەن تاريحى بار, دۇنيەجۇزىنىڭ تاجىريبەسى بار. قازاقستان بولسا, قازاق تا بولادى. كەڭەس داۋىرىندە ءىس جۇزىندە قازاقستان بولعان جوق, قازاق دەگەن پاسپورتىمىزدا جازۋ بولدى, بىراق قازاقىلىق قادىرلەنبەدى, ءتىلىمىز بولعان جوق, ءدىنىمىز بولعان جوق, جەرىمىز بولعانمەن, بايلىعى قولىمىزدا بولعان ەمەس, ادەت, سالت-ءداستۇرىمىز قاستەرلەنبەدى. بارلىق ۇلت وسى بەس ۇستىننان تۇرادى. ەگەر ءوز ۇلتىڭنىڭ ءداستۇرىن-سالتىن مانسۇق ەتسەڭ, باسقا ۇلتتىڭ سالت-ءداستۇرىن ۇستايسىڭ. الىپ يمپەريا بولعان وداق «سەن كەرەمەتسىڭ» دەپ ماقتاپ دوستىق, بەيبىتشىلىك دەپ الدارقاتىپ بارلىعىن ورىس قىلۋعا تىرىستى. باسقا مادەنيەتتى ۇستانساڭ, سەن قازاق ەمەسسىڭ.
ەڭ ءبىرىنشى ايتارىم, قازاقستانداعى تىنىشتىق, بەيبىت ءومىر, ەڭ باستىسى, بىزگە قازاقتارعا قاجەت. ءبىزدىڭ قازاقستاننان باسقا باسار تاۋ, بارار جەرىمىز جوق. ءار قازاق وسىنى ەستە ۇستاۋى كەرەك. ءبىزدى باسقا جەردە ەشكىم كۇتىپ, جارىلقايىن دەپ وتىرعان جوق! ءوز جەرىندە, ەگەمەن ەلىندە جاساپ جاتقان قازاقتىڭ وتىرعان جەرىنىڭ ءبارى – ءتور. ەل امان, جۇرت تىنىش بولسا, كەم-كەتىگىمىزدىڭ ورنىن تولتىرىپ, تاعىمىز دا تۇعىرلى بولادى. قايتالاپ ايتامىن, قازاقستانداعى نەگىزگى, باس ۇلت (تيتۋلنايا ناتسيا) رەتىندە مەملەكەتىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعىنا, دەربەستىگىنە, ەڭ الدىمەن, تاريح الدىندا ءبىز جاۋاپتىمىز. مۇنى تۇسىنبەگەن قازاق باسىمىزعا بىتكەن سور. قازاقتىڭ كەلەشەگى – قازاقتىڭ قولىندا ەلىمىزدەگى بەيبىت ءومىر, ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى, جەرىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعى, ەڭ اۋەلى بىزگە, قازاقتارعا بايلانىستى.
مەملەكەتىمىزدەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرىن بىرىكتىرۋشى ۇيىتقى ءبىز قازاقتار بولۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ ۇرپاققا جاس ۇرپاققا الدىمىزداعى ەڭ ماڭىزدى ماقسات – مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ.
– ءتىل ۇلتتىقتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى عوي.
– 1991 جىلى سوۆەت ۇكىمەتى قۇلاپ, ەل ەگەمەندىگىن العان كەزدە تاۋەلسىز قازاقستاندا وتىز جىل انا ءتىلىمىز ءۇشىن كۇرەسەمىز دەپ كىم ويلاعان؟ قازاق ءتىلى دەگەندە مەنىڭ ۇستانىمىم – اينالاما تاراتاتىن ويىم, ءار قازاقستان ازاماتى ون ءتىل ءبىلسىن, بىراق الدىمەن مەملەكەتتىك ءتىلىن يگەرۋ – پارىز. قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. بارلىق قازاقستاندىقتار, ونىڭ ىشىندە قازاق ەمەسى ابايدى جاتقا وقىماي-اق قويسىن, ساكەندى بىلمەي-اق قوي. بەس ءجۇز عانا تۇرمىستا كەزدەسەتىن «بارىپ كەل», «الىپ كەل», «قانشا», «نەشە» جانە وسى سياقتى سوزدەردى بىلسە جەتكىلىكتى. مىسالى, وتىز جىل بولدى. وتىز جىلدا ايىنا ءبىر-اق ءسوز جاتتاسا, وتىز جىلدا 360 ءسوز بىلەدى ەكەن. بۇل جاي, ءوزارا تىلدەسكەنگە جەتەدى. بۇل بيلىكتىڭ باس كەمشىلىگى: مەن ەگەمەندىك العاندا وسىدان وتىز جىل بۇرىن پرورەكتور بولىپ ىستەدىم دەدىم عوي. سول ساتتە قالانىڭ كوپتەگەن ۇيىمىنان باسقا ۇلتتىڭ ادامدارى «قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىز» دەپ ىنتالاندى. ولاردىڭ سۇراۋىمەن ونداعان قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن توپتار اشتىق, ءتىپتى مۇعالىمدەر جەتپەدى. مەكتەپتەن مۇعالىمدەر جالدادىق. ءبىر ۋاقىتتا ورىس ءتىلى ۇلتارالىق ءتىل, رەسمي ءتىل دەگەن ءسوز شىعىسىمەن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ ىنتاسى سۋداي باسىلدى. ولار بىردەن ءتۇسىندى, قازاق ءتىلى كەرەك ەمەس ەكەندىگىن. سونىمەن پروتسەسس توقتاپ قالدى. نازارباەۆتىڭ «كازاحسكايا زەمليا وبەدينيلا بولەە ستا ەتنوسوۆ. كونەچنو, چتوبى ۆسە ەتو ەتنيچەسكوە منوگووبرازيە ستالو ەدينوي ناتسيەي, نۋجەن حوروشي تسەمەنت. سەگودنيا گلاۆنىم فاكتوروم, تسەمەنتيرۋيۋششيم ناتسيۋ, ياۆلياەتسيا كازاحسكي يازىك, يازىك گوسۋدارستۆا» دەگەن سوزدەرى ەسىمىزدە. جاقىندا عانا قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆ «زنات كازاحسكي يازىك – دولگ كاجدوگو كازاحستانتسا» دەدى مەملەكەت باسشىسى. وتان الدىنداعى بورىشتى ءاربىر قازاقستاندىققا وتەتۋگە, قازاقستان اتا زاڭىنداعى 7 باپتى ىسكە اسىرۋعا – حالىق الدىندا بورىشتى. بۇل باپتا ءاربىر قازاقستاندىق مەملەكەتتىك جانە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگانداردان باسقا جەرلەردە قازاقشا سويلەۋى كەرەك دەلىنگەن. پرەزيدەنت ەڭ ءبىرىنشى, ءوزىنىڭ اينالاسىنان باستاۋى قاجەت مينيسترلەر, اكىمدەر, دەپۋتاتتار اراسىندا قازاق ءتىلىن بىلمەيمىن دەيتىندەردى تۇزەمەي, ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى.
– «ءتىل مايدانى» تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى.
– «ءتىل مايدانى» تۋرالى مەندە ەكى پىكىر بار. ءبىرىنشىسى, قۇپتاعان جوقپىن. ەكىنشىسى, قارسى دا بولعان ەمەسپىن. قۇپتاماعان سەبەبىم: قاراپايىم حالىقتىڭ ەشقانداي كىناسى جوق. ورىس ءتىلى «رەسمي ءتىل, ۇلتارالىق ءتىل» دەپ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلسە, باسقا ۇلت وكىلدەرى نەگە باستارىن اۋىرتىپ ۇيرەنەدى. بيلىك «قازاق ءتىلى كەرەك ەمەس» دەپ ايتپاسا دا, ىسىمەن دالەلدەپ وتىر. جيىندار بەس اۋىز قازاقشامەن باستالادى دا ءارى قاراي ورىسشا جۇرەدى, زاڭدار ورىسشا قابىلدانادى دا, ءارى قاراي بىت-شىت قازاقشاعا اۋدارىلادى.
ال «ءتىل مايدانىنا» قارسى شىقپاعان سەبەبىم: اتا زاڭىمىزدىڭ 7-بابىنىڭ 2-تارماعىنا سايكەس قازاق تىلىمەن قاتار رەسمي تۇردە ورىس ءتىلى قولدانىلاتىن ورگاندار: اقوردا, مينيسترلىكتەر, اكىمدىكتەر جانە ت.ب. مەملەكەتتىك ورگاندار, ال باسقا ۇيىمداردا: مەيرامحانا, دۇكەن, ۇشاق, پويىز, بازار, جەكەمەنشىك بيزنەستىك ۇجىمداردا تەك قازاق ءتىلى قولدانىلۋى كەرەك. كونستيتۋتسيا سولاي دەپ تۇر! بۇل تۇرعىدان, «ءتىل مايدانى» ازاماتتارىمەن تولىق ءبىر پىكىردەمىن. ساتۋشىسىڭ با – ۇيرەن, دارىگەرسىڭ بە – ۇيرەن, داياشىسىڭ با – ۇيرەن. كوپ ءسوز كەرەك ەمەس قوي, جوعارىدا ايتىلعان ءبىر ايدا ءبىر ءسوز جاتتاپ, 30 جىلدا بىلگەن 300 ءسوزى جەتكىلىكتى. جىگىتتەر بيلىكتىڭ ءمان بەرمەگەن شارالارىن ىسكە اسىرۋعا قولعا العانىن ءسوزسىز قولدايمىن. وسىنداي ازاماتتاردى قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراتىپ, شەتەل اسىپ كەتۋلەرىنە سەبەپ بولىپ وتىرعانداردى تۇسىنبەيمىن. بۇل تاڭدا مەملەكەت تاراپىنان حالىقتىڭ قازاقشا بىلۋىنە تولىققاندى جاعداي جاسالىپ جاتقان جوق.
ال عىلىم بويىنشا, كەرەگى جوق زات, ورگان ەشقاشاندا دامىمايدى. مىسالى, شىعىستاعى قانداستارىمىز حاكاس, تىۆا, ياكۋت-ساحالاردىڭ تىلدەرى جويىلۋ قاۋپى بار. «قانشاما «حالۋا, حالۋا» دەپ ايعايلاعانمەن, اۋزىنا ءتاتتىنىڭ ءدامى كەلمەيدى» دەگەن سياقتى قوعامعا كۇندەلىكتى ومىردە كەرەك بولماي, قازاق ءتىلى دامىمايدى. ءتىل ماسەلەسى – وتە كۇردەلى جۇمىس.
ۋكراينا مايدانى تىلدەن باستالدى. ەڭ باستى ماسەلە وسىندا جاتىر. قازاقستاندا تەكەتىرەس بولۋىنا قارسىمىن. ونىڭ نەگە اكەلىپ سوعاتىنى بەلگىسىز. جانە كەز كەلگەن تەكەتىرەس مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەتاسىنا زاقىم كەلتىرۋى مۇمكىن. بىراق, وسىعان جەتكىزبەۋ ءۇشىن بيلىك «بىزدەن كەيىن توپان سۋى كەلسە دە, ءبارىبىر» دەپ وتىرماي حالىقپەن, اسىرەسە باسقا ۇلت وكىلدەرىمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ازىرگە ەشقايسىمىز جالاڭ سوزدەن باسقا ەشتەڭە كورىپ وتىرعان جوقپىز. تاعى ايتارىم, بىزدە, اسىرەسە دەپۋتاتتار اراسىندا «قازاق ءتىلى, قازاق ءتىلى» دەپ ايعايلايتىن ازاماتتار كۇننەن كۇنگە كوبەيىپ كەلەدى. مەن مۇنى پيار – ەلدىڭ كوزىنە ءتۇسىپ, اۋىزدارىنا ءىلىنۋ ءۇشىن ارەكەت دەپ ەسەپتەيمىن.
ءتىلشىل بولساڭ «ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق ءتىل, رەسمي ءتىل» دەگەن زاڭداردىڭ كۇشىن جويۋعا اتسالىس. مەن پارلامەنتكە كەلىپ «قازاقشا نەگە سويلەمەيسىڭ» دەگەن دەپۋتاتتار الدىندا كەشىرىم سۇراپ نەمەسە «كەلەسى جولى ءبىلىپ كەلەمىن» دەگەن مينيسترلەردى تۇسىنبەيمىن. ولاردىڭ ورنىندا جۇرەگىنىڭ ۋىتى بارلار: «ۆى جە زاكونوداتەلي, سناچالا وتمەنيتە پ.2 ستاتي 7 كونستيتۋتسي, توگدا بۋدۋ ۆىستۋپات نا گوس.يازىكە» دەر ەدىم. بارلىعىنىڭ ويلاعانى – قاراقان قۋ باستارىنىڭ قامى. مىنە, تۇلكىبۇلاڭعا سالماي, انىعىن ايتاتىن كەز كەلدى.
– ءتىل ماسەلەسى كۇردەلى…
– ءبىلىم. ءبىلىم. قازاق تىلىندە جاقسى ءبىلىم الۋ تىكەلەي وقۋلىققا بايلانىستى. مەكتەپ, كوللەدج, جوو تاراپىنان ءبىلىم الۋ ءۇشىن 5000-داي تەك وقۋلىق قاجەت. كوپ ءبىلىم سالاسىنداعى وقۋلىقتاردى قازاق تىلىنە اۋدارۋعا ءماجبۇرمىز. «سوقىر كورگەنىنەن ايرىلمايدى» دەگەندەي, وقۋلىقتاردىڭ كوبىسىن رەسەيلىكتەر دايىنداعان. ورىسشادان قازاقشاعا اۋدارۋعا ءماجبۇرمىز. اۋدارما وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى ايتۋعا كەلمەيدى. مىسالى, مەنىڭ نەمەرەلەرىمنىڭ توعىزى توعىز سىنىپتا وقيدى, ىشتەرىندە قازاقشا وقيتىنى, ورىسشا وقيتىنى دا بار. قازاق وقۋلىعىنىڭ ماتىندەرىنىڭ كوبىسى تۇسىنىكسىز. كىم اۋدارعانى بەلگىسىز؟
ەكىنشىدەن, اۋدارما ساپاسى تەرميندەر بالاماسىنا بايلانىستى, مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم, الەمدىك دەپ ەسەپتەلەتىن بارلىق تىلدەردە بار تەرميندەرگە قازاقشا بالاما ىزدەپ, انا تىلىمىزدە جوق جاڭا سوزدەر كىرگىزۋ – قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن كەدەرگى. تىلدە عانا ەمەس, بارلىق سالادا ءبىزدىڭ ءاربىر قادامىمىز الەمدەگى دامىعان ەلدەر قاتارىنا جەتەلەۋى قاجەت.
مىسالى, «پروتسەنت» ءسوزىن «پايىز» دەپ اتاپ كەتتىك. تۇركمەننىڭ «فويز» سوزىنەن نە ۇتتىق؟ ۇتىلدىق! وركەنيەتتەن ءبىر سۇيەم بولسا دا قاشىقتادىق. ەندى وسىلاي مەديتسيناداعى, تەحنيكاداعى, تابيعاتتانۋداعى جانە باسقا عىلىم سالاسىنداعى تىلىمىزدە جوق ميلليونداعان تەرميندى بالامالايمىز با؟
بۇۇ الەمدىك ءتىل دەپ ەسەپتەيتىن تىلدەردە تەرميندەر بىردەي. مىسالى, «پايىز» اعىلشىنشا – «percent», يسپانشا – «pozciento», نەمىسشە – «رrozento», ورىسشا – «پروتسەنت».
الىسقا بارماي-اق قويايىن, ورىستار دامىعان ەلدەردەن كەلگەن تەرميندى وزىنىكى قىلىپ الا سالادى. «ينوستراننىە سلوۆا ۆ رۋسسكوم يازىكە» دەگەن كىتاپتى وقىڭىز, ءبارىمىز ورىس ءسوزى دەپ جۇرگەن كوپ سوزدەر باسقا تىلدەن كەلگەنىن كورىپ تاڭ قالاسىز. رەسەي اعارتۋشىسى بەلينسكي اتتى دەموكرات ورىس تىلىندەگى كوپتەگەن شەتەل سوزدەرىن كەلتىرىپ «وسى سوزدەر بولماسا, ورىس ءتىلى قانداي كەدەي بولار ەدى» دەگەن ەكەن. قازىر تىلىمىزدە تۇسىنىكسىز اتاۋلاردىڭ كوبەيگەنى سونشاما كەيبىر ماقالالاردى وقۋ ءۇشىن ءتىلماش جالداۋ قاجەت.
– لاتىن تىلىنە كوشۋ دە بۇگىنگى كۇننىڭ تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر عوي.
– 1996 جىلى بىزدەگى «ينفورماتسيوننايا يزمەريتەلنايا تەحنيكا» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتىمەن بىرگە لاتىنشاعا كوشۋ تۋرالى «انا ءتىلى» گازەتىنە ماقالا شىعاردىق. سودان بەرى لاتىنشاعا كوشۋ كەرەك دەپ كەلەمىن, بىراق جاقىندا ويىم وزگەردى. باستى سەبەپ: ءجۇز جىلعا جاقىن ۋاقىتتا ءالىپبيىمىز ءۇشىنشى رەت اۋىسادى دەپ وتىر. بۇعان دەيىنگى ەكى الىپبيدە جازىلعان قۇندىلىقتاردان ەشقانداي حابارىمىز جوق. لاتىنشاعا كوشسەك, وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا جازىلعان قۇندىلىقتاردان تاعى دا ايىرىلامىز. لاتىن االىپبيىنە كوشۋ ورىستاردان قاشۋ دەپ ويلاۋ – قاتە پىكىر. 7000 شاقىرىمنان استام ورتاق شەكاراسى بار ەلدەن ءالىپبي ارقىلى قاشۋ مۇمكىن ەمەس.
– اعا, ەندى ءبىر سۇراعىما جاۋاپ بەرىڭىزشى. باباڭىزدان مۇرالىققا نە الدىڭىز, شوبەرەڭىزگە نە قالدىراسىز؟
– مەنىڭ بابامنان العانى – قانىم. قازاقپىن. وسى قانعا بايلانىستى ايتاتىنىم بار. ۇلت قان ارقىلى بەرىلمەيدى. ۇلت – ءتىل, جەر, ءداستۇر, ءدىن, ادەت-عۇرىپ ارقىلى بەرىلەدى. ورىس قازاق ءتىلىن بىلسە, جەرىن سۇيسە, قازاقتىڭ ادەت-عۇرپىن ۇستانىپ, قازاقپەن ارالاس جۇرسە ول ورىس ەمەس, قازاق قوي. مەنىڭ اكەلەرىم ءدىندى ۇستاپ تۇرعان ادامدار بولاتىن. اكەم ايتاتىن ءبىزدىڭ بابالارىمىزدى ارقاعا شىعارىپ سالىپ تۇرعاندار ءۇش وسيەت ايتتى دەپ. «سەندەردىڭ وتاندارىڭ بۇل جاقتا جوق ەندى, قاي جەردە مۇسىلمان بار, قاي جەرگە بارىپ تۇراسىڭ – سول جەردە وتانىڭ. ەكىنشى دىنگە قايشى كەلمەيتىن ادەت-عۇرپىن وزىڭدىكى ەتىپ ال. ءۇشىنشى مال, دۇنيە-بوق جيناماڭدار. قۇدايدى ۇمىتاسىڭدار, قۇدايدى سەندەر ۇمىتقان سوڭ سەندەر بارعان جەرلەردەگى ەل ۇمىتادى» دەپتى.
مەنىڭ ءدىنىم قازىرگى يسلام ەمەس. اتا-بابادان قالعان يسلام. ءبىزدىڭ ادەت-داستۇردە يسلامعا قارسى ەشتەڭەسى جوق. قازىرگى تازا ءدىنى ءبىزدى التىنشى, جەتىنشى عاسىرعا سۇيرەپ بارا جاتىر. كەلىننىڭ سالەم سالعانىندا قۇدايعا قارسى, دىنگە قارسى نە بار؟
ءبىزدىڭ ءداستۇر يسلاممەن تىعىز بايلانىستى. سول ءداستۇردى ۇمىتقاندار عانا يسلامعا قارسى جۇمىس ىستەيدى. داستۇرگە قارسى جۇمىس ىستەيدى. ماسكەۋدە وقىپ, 13 جىل جۇمىس ىستەدىم. «قالاي ورىستانبادىڭ؟» دەپ سۇرايدى. وزىڭە بايلانىستى دەيمىن. وقۋعا تۇسۋگە بارعالى جاتقاندا اكە-شەشەمە قازاقتىڭ قىزىنا ۇيلەنەمىن دەپ انت بەردىم. بۇل دا – مەنىڭ قازاقتى, قازاقستاندى ءسۇيۋىمنىڭ ءبىر كورىنىسى. اتا-انانى سىيلاۋ دا – اتا-بابامنان الىپ قالعان قىمبات مۇرام. اكەم ەرتەرەك, انام 35 جاسقا كەلگەنىمدە قايتىس بولدى. كوڭىلىنە تيەدى دەپ كوزىنشە اراق ءىشىپ, نە تەمەكى تارتىپ كورگەنىم جوق. دىندە دە, ومىردە دە سولاي, اتا-اناسىن سىيلاماعان ادام ەشكىمدى سىيلامايدى.
وسى ايتقاندارىمدى ۇرپاعىما بەرۋگە تىرىسامىن. الدىڭعى كۇنى عانا: «ءبىز قازاقپىز, اراق ىشپەيمىز, شىلىم تارتپايمىز, قازاققا ۇيلەنەمىز» دەپ ايتقىزدىم. كەرەك بولسا, قازاقتىعىن كۇندە ايتىپ وتىرۋ كەرەك.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
