ەسىمى ەلىمىزگە بەلگىلى قالامگەر, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى, مادەنيەت قايراتكەرى, اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىنىڭ بۇرىنعى باس رەداكتورى مارقۇم جومارت سافيۇلى ابدىحالىق جايلى وي-تولعام.
…پايعامبار جاسىنان اسقان عۇمىرىمدا سىيلايتىن, قۇرمەتتەيتىن اعالارىم, قۇربى-قۇرداستارىم از بولعان جوق. تاعدىردىڭ جازۋىمەن بىرقاتارى باقيلىق ساپارعا بەت تۇزەدى دە. سول جايساڭ تۇلعالاردىڭ قاتارىنان ۇزاق جىلدار بىرگە قىزمەت ەتكەن, مەنىڭ جۋرناليست ماماندىعىن تاڭداۋىما بىردەن-ءبىر سەبەپشى بولعان جومارت سافيۇلى جايلى وتكەن شاقتا ءسوز قوزعاۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىن.
ەگەر ول ارامىزدا بولسا وسى ءساۋىردىڭ العاشقى كۇنى 70 جاسقا تولعان كۇنىمەن قۇتتىقتاپ, اتاپ ءوتىپ جاتار ەدىك. تاعدىر وعان جازباپتى. ال
ەكەۋمىزدىڭ تانىستىعىمىز وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن باستالعان ەدى…
* * *
…1962 جىل. قورعالجىن اۋدانىنداعى «قورعالجىن» كەڭشارىنىڭ جاڭا قونىسىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ تاربيەلەنۋشىلەرىمىز. قىسقى كانيكۋلدان ورالىپ, ساباققا كىرىسكەنبىز. ءبىر كۇنى «جاڭا تاربيەشى كەلىپتى» دەگەن اڭگىمە گۋ ەتە قالدى وقۋشىلار اراسىندا. ايتقانداي, قاڭتار ايىنىڭ ورتا كەزى بولسا كەرەك, مەكتەپ ديرەكتورىمىز بوپان اتامباەۆ باستاعان ۇستازدار قاۋىمى جاڭا تاربيەشىمىزدى بارشامىزعا تانىستىردى. ورتا بويلى, جۇقالتاڭ كەلگەن, شاشىن وڭ شەكەسىنە ادەمىلەپ قايىرعان, مۇنتازداي كيىنگەن, قوي كوزدى ادەمىشە كەلگەن جىگىت ەكەن. الدە, بىزگە سولاي كورىندى مە قايدام, ءسوزى سالماقتى. قازاق ءتىلىنىڭ مايىن تامىزادى دەۋگە بولادى.
* * *
…بىزدەر جوعارى, سەگىزىنشى كلاسس وقۋشىلارى جومارت سافيۇلىمەن ورتاق ءتىل تابىسىپ كەتتىك. سول كەزدەگى ءتارتىپ بويىنشا «اعاي» دەيمىز. جوكەڭ تاربيەشىلىكپەن بىرگە بىزگە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەردى. مەكتەپ قابىرعاسىندا ادەبيەت ۇيىرمەسىن ۇيىمداستىردى. «ءبىلىم شىڭىنا» دەگەن كولەمدى قابىرعا گازەتىن شىعارۋدى قولعا الدىق.
ءبىر توپ «جاس اقىندار» بولدىق, كۇن سايىن شۋماق-شۋماق ولەڭ شىعارامىز. تاقىرىبى سان الۋان. وتان. انا. تۋعان جەر. دوستىق ت.س. كەلىپ تالقىعا سالامىز. اركىم ءوز جازعانىن جاتتاپ جاتقانى. سوڭعى ءسوز جوكەڭە كەلگەندە جاڭاعى «شەدەۆر» شىعارمالارىمىزدىڭ ءمانىن, مازمۇنىن, ۇيقاسىن تالداپ, جىلىكتەپ ميىمىزعا قۇيىپ بەرەتىن ەدى.
* * *
…وقۋ جىلى اياقتالىپ جومارت سافيۇلى 1963 جىلى كازگۋ-ءدىڭ ستۋدەنتى اتاندى, ءبىز اۋدان ورتالىعىنداعى ينتەرناتتا وقۋىمىزدى ودان ءارى جالعاستىردىق. بىراق, بايلانىسىمىز ۇزىلمەدى. ءبىر-بىرىمىزگە حات جازىپ تۇردىق. رەسپۋبليكالىق «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنە, «بالدىرعان» جۋرنالىنا مەكتەپ ومىرىندەگى ءارتۇرلى شارالاردان ماقالالار جىبەرىپ, ولار جارىق كورىپ جاتاتىن. سولارعا بايلانىستى ءوزىنىڭ اقىل-كەڭەستەرىن ايتىپ, «تاقىرىپ اياسىن كەڭەيت» دەگەندەي حات جازىپ تۇرۋشى ەدى.
* * *
…جوكەڭمەن اراداعى بايلانىسىمىز مەن سوناۋ قيىر شىعىستاعى ءاسكەري بولىمدە ازاماتتىق بورىشىمدى وتەپ جۇرگەندە دە, ودان كەيىن دە ۇزىلگەن جوق. بۇل كەزدە ول وبلىستىق
گازەتتە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن-ءدى. اسكەري تاقىرىپتا شاعىن اڭگىمەلەر, نوۆەللا, جەرلەستەرىم جايلى ماقالا جازىپ, تىكەلەي جوكەڭنىڭ اتىنا جىبەرىپ تۇراتىنمىن. ءبىرى بولماسا, ءبىرى باسىلىم بەتىندە جارىق كورىپ, ونىڭ قيىندىلارىن ەلدەگى قۇرداستارىم ماعان سالىپ جىبەرەتىن.
* * *
… جەلتوقسان ايىندا اسكەر قاتارىنان ەلگە ورالىپ, 1970 جىلدىڭ اقپانىندا ءوزىم سەگىزىنشى سىنىپتى تامامداعان مەكتەپ جانىنداعى ينتەرناتقا تاربيەشى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم. الدىندا جومارت سافيۇلىنا جولىعىپ, «مۇمكىن بولسا, وبلىستىق گازەتتە الدەقالاي ورىن بولسا قاراستىرا ءجۇرىڭىز» دەپ ءوتىنىش ايتىپ كەتكەن بولاتىنمىن.
مەكتەپتەگى جۇمىس ءجۇرىپ جاتتى. كەڭشار مەكتەپ ومىرىنەن, اۋىل ەڭبەككەرلەرى جايلى حات-حابار, ماقالا, كوررەسپوندەنتسيالار جولداپ تۇرامىن. وقۋ جىلىنىڭ اياق كەزىندە جومارت سافيۇلى تەلەفون شالدى: «كوررەكتورلىق ورىن بار, قومسىنباساڭ تەز جەت!..» ويلاناتىن ۋاقىت جوق. سونىمەن, جوكەڭنىڭ قولداۋىمەن 1971 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ 16 جۇلدىزىندا مەن دە قاسيەتتى قاراشاڭىراق, بۇگىندە عاسىرعا جۋىق تاريحي شەجىرەسى بار وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان ەدىم.
* * *
… بۇل كەزدە جوكەڭ گازەتتىڭ «پارتيا تۇرمىسى» بولىمىندە اعا ادەبي قىزمەتكەر, «وركەن» دەپ اتالاتىن جاستار بەتىنىڭ جۇرگىزۋشىسى. ول كەزدە گازەت كۇن سايىن شىعادى. ناۋقاندى جۇمىستار ءبىر-بىرىنە جالعاسىپ جاتقان كەز. ءۇش-ءتورت اي كوررەكتورلىق قىزمەتىمدى مادەنيەت بولىمدەگى تىلشىلىككە اۋىستىرعانمىن. جاستار جوكەڭدى اينالسوقتايمىز. جۋرناليستيكا, ادەبيەت, گازەت جانرلارى جايلى وي-پىكىر بولىسەمىز. وسىنداي پىكىرتالاس كەزىندە جوكەڭ ءبىلىمىنىڭ تەرەڭدىلىگىمەن, جان-جاقتىلىعىمەن تاڭ قالدىراتىن.
* * *
…1972-1979 جىلدارى جومارت سافيۇلى رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنىڭ اقمولا, كوكشەتاۋ جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ قىزمەت ەتتى. رەداكتسياعا ءجيى كەلىپ تۇراتىن. جوكەڭنىڭ قىزمەتتىك كولىگى بار. كوكتەمگى ەگىس, جاسىل وراق, ەگىن ورۋ سياقتى ناۋقاندى جۇمىس كەزدەرىندە تالاي رەت ىسساپارعا بىرگە شىعىپ جۇردىك. قولىندا قوماقتى قارا پورتفەلى. قاشاندا ىشىندە 2-3 قالىڭ كىتاپ. شىعىس ويشىلدارىنىڭ ەڭبەكتەرى. جول بويى الەم عۇلامالارى جايىندا بەرىلە سويلەپ, ءوزىڭ دە سول اڭگىمە ايدىنىنا قالاي قوسىلىپ كەتكەنىڭدى دە سەزىنبەي قالاسىڭ. كەيبىر ساتتەردە بىرگە كەلە جاتقان جول سەرىكتەرىمىزبەن بىرگە «سويلەي تۇسسە ەكەن, ايتا تۇسسە ەكەن» دەپ ءبىر-بىرىمىزگە يەك قاعىسىپ قالاتىن كەزدەرىمىز دە بولاتىن. ونىڭ تەرەڭ بىلىمدارلىعىنا ءتانتى بولىپ وتىرۋشى ەدىك.
جوكەڭ كىتاپتى كوپ وقيتىن. الگىندەي جول ساپارلارىندا دالا قوستارىندا تۇنەپ شىعاتىن كەزدەرىمىز بولاتىن. ادەتتە شارۋا ادامى ەرتە تۇرادى عوي. سولاردان قالماي ءبىز دە وياناتىنبىز. سىرتقا شىقساق, كۇرتەشەسىن يىعىنا جامىلىپ جاداعاي جاسالعان ورىندىقتا كىتاپ وقىپ وتىرعان جوكەڭدى كورۋشى ەدىك. ءۇيى دە تولعان كىتاپ بولاتىن.
* * *
…1979 جىلى جومارت ابدىحالىق رەداكتسيامىزعا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ قايتا ورالدى. كەيىن باس رەداكتوردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنا جوعارىلاتىلدى. ال 1995 جىلى تامىز ايىندا ۇجىمدى تابان اۋدارماي 16 جىل باسقارعان وكتيابر قايىرۇلى ءالىبەكوۆ زەينەتكەرلىككە شىققاندا باس رەداكتور بولىپ تاعايىندالدى. تاعدىردىڭ قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىندا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ ءتىرشىلىكتىڭ اۋەنىمەن ءجۇرىپ, ءبىر-ءبىرىڭنىڭ قادىر-قاسيەتىڭدى تانىپ بىلۋگە مۇرشاڭ دا كەلمەيتىن جاعداي بولادى ەكەن. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي, بۇدان جارتى عاسىر بۇرىن جوكەڭمەن العاش تانىسقان كەزدەن بەرگى مەرزىمدە قىرىق جىلعا جۋىق عۇمىرىمدى ءبىر ۇجىمدا, بىرگە وتكىزىپپىن. مىنە, وسى ۇزاق جىلدار كەرۋەنىندە جوكەڭنىڭ ەسىمىنە ساي ءتىنى بەرىك تەكتىلىگىنە, كوڭىلىنىڭ دارحاندىعىنا, جۇرەگىنىڭ جۇمساقتىعىنا كوز جەتكىزگەندەي ەدىم. قاي اتا-انا بولسىن پەرزەنتىنىڭ اتىن جاقسى بولسىن دەگەن ۇكىلى ۇمىتپەن قويادى عوي. جوكەڭ ءوزى «مەنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتىم – اتىمتاي جومارت» دەپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى.
* * *
جومارت سافيۇلىنىڭ رەداكتسياداعى باسشىلىق جىلدارىنداعى جەكە شىعارماشىلىق بەلەستەرىنىڭ ءبىرى – ءوزى ايتىپ وتىراتىنداي, قازاق ويشىلدىعىنىڭ جاڭا, قازىرگى زامان تۇرعىسىنداعى فيلوسوفيالىق جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ جاساۋعا ۇمتىلۋى ەدى. وسى باعىتتا ءوزى كوپ ىزدەندى, زەرتتەۋلەر جۇرگىزدى. الەم ويشىلدارىنىڭ ۇلكەن لەگىنىڭ تۋىندىلارىنان ۇزىندىلەر اۋدارىپ, توپتاستىرىپ, وي-قازىنا انتولوگياسىن قۇراستىرۋدى قولعا الۋى وسى ماقساتتاعى بيىك بەلەسى ەدى. وسى جوبانىڭ اۆتورى, قۇراستىرۋشىسى ءارى رەداكتورى دا ءوزى بولاتىن. امال نەشىك, مادەني-رۋحاني ومىرىمىزدەگى وسى العاشقى قادام – اتالمىش جيناق جوكەڭ دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن, استاناداعى «اۋدارما» باسپاسىنان جارىق كوردى.
* * *
جوكەڭ جۋرناليست ماماندىعىن بارىنەن دە جوعارى قويا بىلەتىن, جۋرناليستىك كۇن كورىستىڭ كوزى دەيتىندەرمەن ولەردەي قاس بولدى. لەزدەمە سايىن: «سەندەر ءسوز ونەرىنىڭ ساربازدارىسىڭدار. مىنا ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءداۋىر شەجىرەسىن جازۋ ءبىزدىڭ ۇلەسىمىزگە كەلگەن. وسىنى ەستەن شىعارماڭدار. قالامدارىڭدى ەركىن سىلتەڭدەر, ەشكىمنەن تايسالماڭدار» دەپ ايتىپ وتىراتىن.
جومارت سافيۇلى مىنەزگە باي, سەزىمتال بولاتىن, وتە سىرباز, اسا سىپايى ەدى. تالعاممەن كيىنەتىن. ءوزىن تىك, قاعىلەز ۇستايتىن. ارتىق سوزگە بارا بەرمەيتىن.
* * *
…اسىل ازامات جايىندا جازىلعان ءار سويلەمىمىزدى «ەدى… ەدى…» دەپ ەگىلە اياقتاماسقا امالىمىز جوق. ءومىر زاڭىنا باعىنباسقا لاجىڭ بار ما؟!. تاپ وسى كۇندەرى جومارت سافيۇلىنىڭ دەر كەزى – وسى شاق بولۋعا ءتيىس ەدى. زامان وزگەرىپ, كوش ىلگەرى تارتار. ۇرپاق اۋىسار. بىراق, سوزدەن سۋرەت سالعان زەرگەر قالامگەردىڭ ەندىگى وي الەمىن ونىڭ مۇرالارىنان ىزدەۋگە ءماجبۇرمىز.
ءبادۋان يماشۇلى,
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى
