بۇرناعى كۇنى ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا «الاشتىڭ ارداقتىلارى» اتتى ادەبي-سازدى كەش ءوتتى. استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى ۇيىمداستىرعان شارا ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى مەن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ تۋعانىنا 155 جىل تولۋىنا, حالەل دوسمۇحاممەدۇلىنىڭ 130 جىلدىعىنا, ماعجان جۇماباەۆ پەن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ 120 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان.
كەشتىڭ شىمىلدىعىن ايتىسكەر امانجول ءالتاەۆ ارناۋ جىرىمەن اشتى. اقىن الاش ارداقتىلارىنىڭ عۇمىر جولدارىن, ەرلىكتەرىن انگە قوسىپ, استانادا ۇلت قايراتكەرلەرىنە ارناپ ەسكەرتكىش تۇرعىزىلسا دەگەن ويىن ءبىلدىردى.
شارا بارىسىندا قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترىنىڭ ارتىستەرى كۇرەسكەرلەردىڭ بەينەسىن سومداپ, ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ايتقان وسيەتتەرىن, سوزدەرىن اڭگىمەلەدى. مۇندا ءماشھۇر ءجۇسىپ بىلايشا ءۇن قاتتى:
«ءۇشiنشi قىمبات نارسە – سابىر» دەگەن,
«سابىرلىسى مۇراتىن تابار» دەگەن.
«ءار iستە سابىرسىزدىڭ تاۋبە-زورلىق,
سابىرسىزدىق باسقا پالە سالار!» دەگەن.
زامانداسىنىڭ «بەس قىمباتىن» شاكارىم جالعادى: «ارينە, ادام وقىپ, ءبىلىپ ۇيرەنۋى قاجەت. ءبىلىمسىز, عىلىمسىز ونەر تابىلمايدى. سول العان ءبىلىم-ونەرلەرىن ادال ەڭبەكپەن جاراتىلىستىڭ مول بايلىعىن پايدالانۋعا سالسا, تابىلمايتىن نارسە جوق. سول تاپقان بايلىقتى بارشا ادام بالاسىنىڭ كەرەگىنە, پايداسىنا جاراتۋ كەرەك. اق ءجۇرەكتىڭ كەرەكتىگى – مەيىرىمدىلىك, ماحاببات, قايىرىمدىلىق, ادالدىق اق جۇرەكتەن شىعادى. ال, ارلى, اقىلدى ادام قياناتتى, زورلىقتى, وزىمشىلدىكتى, ماقتاندى بىلمەيدى جانە ىستەمەيدى» دەيدى ويشىل اقىن.
الاشورداشىلاردىڭ ۇرانى بۇگىن دە ءمانىن, ماڭىزىن جوعالتقان جوق دەيمىز. بۇل سوزىمىزگە كەشتەگى حالەل دوسمۇحاممەدۇلىنىڭ مىنا ايتقانى كۋا: «انا ءتىلىن جاقسى ءبىلىپ تۇرىپ, بوتەنشە جاقسى سويلەسەڭ, بۇل – ءسۇيىنىش, انا ءتىلىن بىلمەي تۇرىپ, بوتەنشە سويلەسەڭ, بۇل – كۇيىنىش». ال, «مەن جاستارعا سەنەمىن» دەگەن ماعجان اقىننىڭ جىرى تىڭدارمانىن تەبىرەنتپەي قويمادى:
…نە كورسەم دە الاش ءۇشىن كورگەنىم,
ماعان ارتىق ۇلتىم ءۇشىن ولگەنىم.
مەن ولسەم دە الاش ولمەس, كوركەيەر,
ىستەي بەرسىن قولدارىنا كەلگەنىن…
بۇدان ءارى جيىرما جەتى جىل عانا عۇمىر كەشىپ, ادەبيەتكە قۇبىلىس بولىپ ەنگەن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ ايبىندى ولەڭىن وقيدى:
الاش تۋى استىندا,
ءبىز – الاشتىڭ بالاسى.
كۇنىمىز تۋىپ, كوگەردى,
سارىارقانىڭ دالاسى, –
دەيدى ول.
شارا بارىسىندا بەينەسلايد ارقىلى ەلوردالىق الاشتانۋشىلار, تاريحشى عالىمدار ءسوز سويلەدى. فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور ديحان قامزابەكۇلى الاششىل سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ ءماشھۇر ءجۇسىپتى «جازبا ادەبيەتتىڭ باسىنداعى تۇلعا» دەپ سيپاتتاعانىن ايتتى. جازۋشى, قوعام قايراتكەرى سۇلتان ورازالين شاكارىمنىڭ فيلوسوفيالىق ويلارى, جىرلارى قاي زاماننىڭ دا ۇرپاعىنىڭ ساناسىنا ساباق بولا بەرەتىنىن اڭگىمەلەدى. ادەبيەتتانۋشى عالىم, سۇلتانبەك قوجانوۆ جايىندا ىرگەلى زەرتتەۋلەر جاساپ, الاش تاقىرىبىنا ۇلەس قوسقان امانتاي ءشارىپ كۇرەسكەرلەردىڭ بويىنداعى امبەباپتىق, سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلىلىق تەك ۇلت مۇددەسىنە جۇمسالعانىن جەتكىزدى. حالەل مەن جاھانشانىڭ سول ءداۋىردىڭ كوسەمى لەنينمەن, ستالينمەن بەتپە-بەت جۇزدەسكەنىن, ولاردىڭ الدىنا قازاق حالقىنىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرىن وتكىر قويعانىن, باتىل سويلەگەنىن تىلگە تيەك ەتتى.
ادەبي-سازدى شارادا «سەرپەر» توبى حالىق كۇيلەرىن, گۇلجانات قوناقباەۆا قوبىزبەن قورقىتتىڭ كۇيىن ورىندادى. بەلگىلى انشىلەر پاتريوتتىق اندەر شىرقادى.
اسحات رايقۇل
