باس داڭعىلدا – باعدارىم

قانداي باقىتتىمىز!.. باس شاھارىمىزدا تاۋەلسىزدىك اتىنداعى داڭعىلىمىز بار! تەك قادىر-قاسيەتىن سەزىنە بىلسەك-ءشى…
بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا تاۋەلسىزدىك داڭعىلى بولۋ كەرەك سياقتى. ويتكەنى, ءبىز, قازاق حالقى – تاۋەلسىزبىز, ازاتپىز, ەگەمەنبىز! بۇل – استاناداعى تاۋەلسىزدىك داڭعىلىن بويلاي اياڭداپ كەلە جاتقاندا كوكەيدە قىلاڭ بەرگەن وي…

ا

اس

حات رايقۇل

ارداعىمىز, ايبارىمىز – وتان-انا!

ءۇش توراپتى, كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنوۆ پەن ورىستىڭ قوس الىبى پۋشكين مەن كراۆتسوۆ كوشەلەرىن تۇيىستىرە باستالعان تاۋەلسىزدىك داڭعىلى, ءبىر قىزىعى, ەلورداداعى ەڭ قىسقا داڭعىل ەكەن. ۇزىندىعى بار-جوعى ءبىر شاقىرىم توقسان التى مەتر عانا.

التى جولاققا بولىنگەن باس داڭعىل (مەيلى, قىسقا بولسا دا) جايىندا بۇگىن اقتارىلعاننىڭ ايىبى جوق شىعار…

ەسىلگە اعاتىن شاپقىلاپ اقبۇلاق وزەگىن باسىپ وتەتىن جولدى «تولقىن» سپورت كەشەنى باستايدى ەكەن. ءسال ىلگەرى قوزعالساڭىز, سول قاپتالىڭىزدان «وتان انا» مونۋمەنتىن كوزىڭىز شالادى. مۇنى «وتان قورعاۋشىلار» الاڭى دەپ تە اتايدى جۇرت. الىپ انا بەينەسى قوس قولىنا ۇستاعان زەرلى كەسەسىنە اق قۇيىپ, قازاقى كوڭىلىمەن, مەيىربان پەيىلمەن قوناعىنا ۇسىنىپ تۇرعانداي. سوعىسقا اتتانعان جارىن, الدە الىستا جۇرگەن ۇلىن ساعىنىپ, الدەنەگە الاڭدايتىنداي. ودان كۇللى قازاق ايەلىنە ءتان ۇلتتىق بولمىس-ءبىتىم اڭعارىلادى.

قولا باعاننىڭ  ۇشار باسىنداعى ويۋ-ورنەكتى ءجۇز جيىرما ءبىر التىن ماساق كوپۇلتتى ەلىمىزدىڭ تامىرى تەرەڭ بىرلىگى مەن بەرىك دوستىعىن ايشىقتايدى. كەلگەن جاننىڭ نازارىن بىردەن اۋداراتىن جەر شارىنىڭ بەينەسى ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتكەن انامەن اسەم ۇيلەسىمىن تاپقان. قولا باعاننىڭ ءبىر جاعىنا بايتاق مەكەنىمىزدى باسقىنشىلاردان قورعاعان حاس باتىرلار, ەكىنشى جاعىنا ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى ەرلىك كورسەتكەن جاۋىنگەرلەر ساپ تۇزەپتى. ايتپاقشى, وسى ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «…بۇل مەموريال ۇرپاقتارىمىز بەيبىت ءومىرىمىزدى قۇرمەتتەپ, قانقۇيلى سوعىس زاردابىنىڭ قانداي بولاتىنىن ەستەن شىعارماۋ ءۇشىن ۇلاعاتتى ەسكەرتكىش بولۋى كەرەك. ءبىز ءوز يىقتارىمەن بار اۋىرتپالىقتى ارقالاعان ايرىقشا انالارىمىزدى ماقتان ەتەمىز. ولارسىز جەڭىس تە بولماس ەدى. وتىن وشىرمەگەن ەرجۇرەك اتالارىمىز بەن شاڭىراعىمىزدى شايقالتپاعان مەيىربان انالارىمىزدىڭ قادىرى مەن قاسيەتىنە قويىلعان كيەلى بەلگى – بۇل!» دەگەن ەدى.

دارا تۇلعالار داڭعىلدان باستاۋ الادى

حوش, ىلگەرى اياڭدايىق… وڭ قاپتالىمىزدا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ەلوردالىق فيليالى قالىپ بارادى. مىناۋ – جاۋىرىنى جەر يىسكەمەگەن پالۋان قاجىمۇقان مۇڭايتپاسۇلى اتىنداعى كوشە. قايران, قاجىاتا, سەنىڭ كوشەڭنىڭ تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنان باستاۋ العانى دا بەكەر ەمەس-اۋ. الەمگە ۇلتىن مويىنداتقان سەندەي ۇلدار ارامىزدا بۇگىن دە بار, ءتاۋبا. «المالى» قوناق ءۇيى, سەرۆيس ورتالىعى, «تسەنتر كرەديت» بانكى سىندى كاسىپكەرلىك نىساندار داڭعىلدىڭ اجارىن اشا تۇسەدى. قازاق دالاسىن قارا اق جەلەڭ, البىرت ناقىشتى كۇيىمەن تەربەگەن داۋلەسكەر كۇيشى دينا كوشەسى دە تاۋەلسىزدىكتەن باستالعان ەكەن.

«Keruen Travel», «Daniar» قوناق ءۇيى, «Ultra» ديزاين سالونى, «Intelresurs ltd» تۋريستىك جارناما ورتالىعى, «Oil» ماي قۇيۋ بەكەتى,  «Ajar centr» ساۋدا ورتالىعى… قۇدايىم-اۋ, اعىلشىن شاھارىنا ەنىپ كەتتىك پە, الدە يەلەرىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋ الدىنداعى دايىندىعى ما؟..

الاشتىڭ بي-اعاسى, بەيىمبەت مايلين دە تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنان باستاۋ الاتىن كوشەنى يەلەنىپتى. وسى تۇستاعى «التىن عاسىر» تۇرعىن ءۇي كەشەنى الىستاعىعا «شۇعانىڭ بەلگىسىندەي» مۇنارتىپ, شۇعىلاسىن شاشاتىن سىقىلدى.

بالتالى, بالبىراۋىن, بالقانتاۋ…

تاۋەلسىزدىكپەن قيىلىسقان باۋىرجان مومىشۇلى داڭعىلى. ءبىر كەزدەرى «ون ءۇشىنشى ماگيسترال» اتالعان سۇرىقسىز كوشەنىڭ بويىنداعى ۇيلەر دە اڭعال-ساڭعال ەدى. ەندى شە… توتىداي تارانىپ, سۇلۋداي سىلانىپتى. قوس قاپتالداعى عيماراتتاردان باھادۇردەي بيىكتىك بايقالادى. ءسال ىلگەرى قوزعالا قالساڭىز, باسقا ءبىر جۇرتقا ەنگەندەي كۇي كەشەسىز. كىلەڭ قوس قاباتتى كوتتەدجدەر. وركەنيەتى ءوسىپ, دامىپ كەتكەن قازاق اۋىلى ىسپەتتەس. داڭعىلمەن قيىلىساتىن, ىرگەلەس جاتقان قىسقا-قىسقا كوشەلەردىڭ دە اتاۋلارى قازاقى: اقىرتاس, شەرتەر, قالبا, قۇندىزدى, بالتالى, قارقابات, داۋىلپاز, كەلەس, تارلان, بالبىراۋىن, بالقانتاۋ, مايقايىڭ… وسىلاي جالعاسا بەرەدى.

ءباھادۇر مەن حاس باتىر قاتار جاتىر. الگى «اۋىلدان» ەسىڭىزدى جيىپ, ەندى شىعا بەرگەندە ۇلى وتان سوعىسىندا رەيحستاگقا ەڭ العاش تۋ تىككەن قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ ءبىرى, ءتىپتى, بىرەگەيى راقىمجان قوشقارباەۆ اتىنداعى داڭعىلعا كەزىگەسىز. وسى تۇستان عوي «قازاق ەلىنىڭ» كوگىندە قالىقتاعان الىپ قىراننىڭ كوزگە ايقىن شالىناتىنى, «پيراميدانىڭ» ۇشار بيىگى كورىنەتىنى, ازىرەت سۇلتان مەشىتى مۇنارالارىنىڭ مەن مۇندالايتىنى…

باتىستىڭ ساۋلەتى. شىعىستىڭ شىرايى

تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنىڭ ايبىنىن اسىرعان, اجارىن كەلىستىرگەن, رۋحىن ايشىقتايتىن نىساندارعا ەندى كەلگەن سىقىلدىمىز. الدىمەن, ۇلت ۇستازى, اعارتۋشىسى احمەت بايتۇرسىنۇلى كوشەسىمەن قيىلىستا جاتقان, كوپ كونفەسسيانىڭ, ءتۇرلى ءدىننىڭ جەتەكشىلەرى مەن وكىلدەرىن ءبىر شاڭىراق استىندا ۇيىستىرعان بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنان باستاساق. الەمنىڭ سەگىزىنشى كەرەمەتى اتالىپ كەتكەن عيماراتتىڭ اۆتورى – اعىلشىن ارحيتەكتورى ن.فوستەر. بولات پەن تاستان, شىنىدان تۇرعىزىلعان نىسان ەكستەرەرى پيراميدا تۇرىندە بولسا, سارايدىڭ ورتالىق كۇمبەزدى زالى نيۋ-يورك قالاسىنداعى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حوللى تارىزدەس.

سارايعا قاراما-قارسى تۇرعان – ازىرەت سۇلتان مەشىتى. ءۇش قاباتتى يماندىلىق ورداسىنىڭ بالاماسى الەم ەلدەرىندە كەمدە-كەم. بىلتىر عانا اللانىڭ اق ءۇيىن اشۋ سالتاناتىنا قاتىسقان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «ءتورت مۇنارالى ءساندى جانە ساۋلەتتى ءزاۋلىم مەشىتتىڭ «ازىرەت سۇلتان» دەپ اتالۋى بەكەر ەمەس. بۇل – كەزىندە كۇللى قازاققا رۋحاني ورتالىق بولعان تۇركىستاننىڭ رۋحى ەندى ەلوردامىزدا جاڭعىرادى دەگەن ءسوز. عۇلاما بابامىز قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ تۇركىستانداعى كەسەنەسى وسىلاي اتالاتىنىن بارشاڭىز بىلەسىزدەر. ەندى استانانىڭ دا ءوز ازىرەت سۇلتانى بار. مەشىتتىڭ تاۋەلسىزدىك داڭعىلىندا, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم, تاۋەلسىزدىك سارايلارىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسۋىنىڭ دا ءمانى بار» دەگەن-ءدى.

 «قازاق ەلىندە» ۇلتتىڭ قاسيەتى بار

وسىنداي تاڭ-تاماشالارمەن باسىڭىز اينالىپ تۇرعاندا, قارسى الدىڭىزداعى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ قۇزار باسىنا كوز سالا قويىڭىزشى. بورىگىڭىز دومالاپ جەرگە تۇسپەسە, ماعان كەلىڭىز. ويتكەنى, بيىكتىگى تۇپ-تۋرا توقسان ءبىر مەترگە بارادى. تاۋەلسىزدىگىمىزدى العان جىلدىڭ بەلگىسى عوي. بۇل الىپ ەسكەرتكىشتىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگىن ايتساق, ونىڭ ءتورت بۇرىشتى دىڭگەگىنىڭ ءتورت قابىرعاسىنا دا بارەلەفتەر قويىلعان. الدىڭعى قابىرعاسىنداعىسى «تۇڭعىش پرەزيدەنت جانە حالىق» دەپ اتالادى. وندا ەلباسىنىڭ تولىق بەينەسى مەن حالىقتىڭ كەلبەتى كورىنىس تاپقان. ودان كەيىنگى بارەلەفتەر «قاھارماندىق», «جاسامپازدىق» جانە «بولاشاق» بولىپ جالعاسادى.

ەندى… ەندى وڭ جاعىڭىزعا كوز سالساڭىز, «تاۋەلسىزدىك» سارايىن كورەسىز. ەۋرازيا قاۋىپسىزدىگى جانە ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ استانا ءسامميتى وتكەن تورىندە ونىڭ. و-و, ودان باسقا قانداي جيىنداردىڭ, باسقوسۋلاردىڭ ۇيتقىسى بولمادى بۇل ساراي. «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ سول قاناتى – «شابىت» سارايى. قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەنشىسىندەگى نىساننىڭ ىشىندە نە جوق, ءبارى بار: سەزىم مەن شابىتتىڭ شالقىپ-تاسىپ, تەبىرەنۋىنە بارلىق جاعدايدى جاساپ-اق باعىپتى. داڭعىل بويىمەن تاعى ىلگەرىرەك اياڭداساڭىز, الدىڭىزدان كەسىپ وتەتىن ءشامشى قالداياقوۆ كوشەسى «مەنىڭ قازاقستانىم!..» دەپ ءان سالىپ جاتادى…

اسحات رايقۇل