اتاعىنان ات ۇركەتىن ايگىلى پيانيست دەنيس ماتسۋەۆتى بىلمەيتىن جان كەمدە-كەم. رەسەيدىڭ حالىق ءارتىسى, حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ لاۋرەاتى اتانعان دارىندى تۇلعانىڭ ءومىر جولى دا وزگەشە. تانىم تۇيسىگى دە بولەكتەۋ. ول – ءۇش جىلدان بەرى داستۇرگە اينالعان «Astana Piano Passion» حالىقارالىق كونكۋرسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى. تالاي تالانتتى ونەر ۇياسىنان باپتاپ ۇشىرعان ۇلاعاتتى ۇستاز. وسىنداي ايتۋلى مۋزىكا مايتالمانىمەن فەستيۆال اياسىندا كەزدەسىپ, سۇحباتتاسقان ەدىك.
– ءبىزدىڭ ەلىمىزدە «Astana Piano Passion» حالىقارالىق كونكۋرسى وسىمەن ءۇشىنشى مارتە وتۋدە. ءسىز وسىناۋ اۋقىمدى جوبانىڭ جەتەكشىسى رەتىندە بايقاۋ جايلى كەڭىرەك ايتىپ وتسەڭىز?
– راسىندا, كلاسسيكالىق مۋزىكاعا جان-تانىمەن دەن قويعان, تالانتتى جاس ءۇشىن بايقاۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. سوندىقتان دا بولار, جىل سايىن ارناسى كەڭەيگەن وزەندەي فەستيۆالدىڭ دە كوكجيەگى كەڭەيىپ, قاناتى قاتايىپ, الەمدىك دەڭگەيدە بەدەلى كۇشەيىپ كەلەدى. دۇنيەنىڭ ءتورت تارابىنان سايىسقا قاتىسام دەگەن ۇمىتكەرلەردىڭ سانى كوبەيدى. بيىلعى بايگەدە 30 تالاپكەر باق سىناماق. جانە ولاردىڭ بارلىعى ءوز ەلدەرىندە شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان جۇيرىك ورەندەر ەكەنىن ءبىلىپ قويىڭىز. قازىلار القاسى دا الەمگە ەسىمدەرى تانىمال بىلىكتى مامانداردان قۇرالعان. وسىدان-اق, كونكۋرستىڭ حالىقارالىق برەندكە اينالعانىن اڭعارۋعا بولادى. اۋقىمدى جوبا اۋەلدەن-اق ەرەكشە سونىلىعىمەن الەمدىك وندىققا ەش كەدەرگىسىز ەندى. باستىسى, ءاربىر جاستىڭ فورتەپيانودا وزدەرى ويناعان سيقىرلى اۋەزدى بويىنا ءسىڭىرىپ, ونەرگە دەگەن ىنتاسى ويانسا, ءبىزدىڭ ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى دەپ ەسەپتەيمىن. اسىرەسە, قازاق بالالارىنىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاعا دەگەن قۇلشىنىسى قىزىقتىردى. العاشقى بايقاۋدا, ءبىر قازاق بالاسى عانا لاۋرەات اتانسا, ەكىنشىسىندە ولاردىڭ قاتارى كوبەيىپ, بەس-التى ورەن بايگەنىڭ الدىندا ءجۇردى. بۇل – شىنىمەن دە ماقتانىش. قازاقستان ماعان قاتتى ۇنايدى. مۇندا ءوزىمدى ۇيىمدە جۇرگەندەي ەركىن سەزىنەم. ۋاقىت ەسەپتەۋلى بولسا دا, وسى ەلدە التى كۇن قاتارىنان قونىپ جاتىرمىن. ءتىپتى, ءوزىم تۋعان يركۋتسكىدە بۇلاي بولمايمىن. كونكۋرس ءۇشىن دە ەلوردانىڭ ورنى ەرەك. ادەمى اسەرگە تولى, كوز تويارلىق جاس قالا. وسىنداي ونەر تويىن ۇيىمداستىرۋ دەڭگەيى دە جوعارى.
– جالپى, كلاسسيكالىق مۋزىكانى ەكىنىڭ ءبىرى ءجىتى تۇسىنە بەرمەيدى. ول ءۇشىن ادامعا بيىك ورە مەن تەرەڭ تانىم دا قاجەت سەكىلدى… سوندا مۇنىڭ سىرى نەدە؟
– دۇرىس ايتاسىز, كلاسسيكالىق ونەردىڭ كۇردەلى ەكەنى راس. وسى جانردا شىعارما جازعان كومپوزيتورلار دا وڭاي تۇلعالار ەمەس… تاباندى ەڭبەك پەن تەرەڭ ءبىلىمدى تالاپ ەتەتىن بۇل ونەردىڭ بولمىسى دا جۇمباقتاۋ. دالىرەك ايتقاندا, كىدى مىنەزى بار, اقسۇيەك ونەر. كوپ كورەرمەنگە اساۋ تۇلپارداي الدىرا بەرمەيدى. ءبىز – كومپوزيتور مەن تىڭدارمان اراسىنداعى جىلى شۋاقتى جالعايتىن التىن كوپىرمىز. ارينە, بۇگىنگى تاڭدا قوعامنىڭ ادامعا ارتىپ وتىرعان مىندەتى دە, ۋاقىتتىڭ جۇگى دە اۋىرلاۋ. سوندىقتان ول ادامداردىڭ پسيحولوگياسىنا اسەر ەتپەي قويمايدى. كەيىنگى كەزدە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى قۇلازۋعا بەيىم. وعان تولعاۋى توقسان تىرلىكتەگى ساپىرىلىسىپ جاتقان قاربالاس پەن ارپالىس, ءتۇرلى كەلەڭسىز جاعدايلار مەن جاعىمسىز اقپاراتتاردىڭ ىقپالى دا بار. سونداي كوڭىلىڭىز قابارعان ساتتەردە ءبىر مەزەت كلاسسيكالىق مۋزىكاعا قۇلاق تۇرسەڭىز, جۇدەپ جۇرگەن جانىڭىز جادىراپ, ەرەكشە كۇيگە بولەنەسىز. ءبىر جاعىنان كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ اۋىرعان ادامنىڭ دەرتىنە شيپا بولاتىن قاسيەتى دە بار. ءوز باسىم, مىڭداعان كورەرمەن جينالعان ورتالاردا ونەر كورسەتىپ ءجۇرمىن. سوندا ولاردىڭ ىشىنەن وسى مۋزىكانى جان دۇنيەسىمەن شىنايى ۇعىنىپ, تەرەڭ تۇسىنگەن ون ادام شىقسا, وندا مەنىڭ ماقساتىمنىڭ ورىندالعانى دەپ ويلايمىن. كەيدە سيقىرلى مۋزىكانىڭ اۋەزىمەن تەربەلگەن شاقتاردا, زالدا مىڭداعان كورەرمەن وتىرسا دا ماسانىڭ ىزىڭى دا ەستىلمەيتىن بەيمارال تىنىشتىق ورنايدى. وسى تىلسىم ماعان قاتتى اسەر ەتەدى. كادىمگىدەي شابىت سىيلايدى. ونى مەن كورمەسەم دە جان دىرىلىممەن سەزىنەمىن. ءاربىر كونتسەرتتەن سوڭ مىندەتتى تۇردە كورەرمەندەرگە العىسىمدى بىلدىرەمىن. ويتكەنى, ولاردىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەننەن ارتىق ابىروي جوق. سولاردىڭ رياسىز پەيىلدەرىنەن كۇش الىپ, قۋات جينايمىن. بارىنە جىلى شۋاق سىيلاعىم كەلىپ تۇرادى. سوندىقتان كلاسسيكالىق مۋزىكا – ەشقاشان توت باسپايتىن ساف التىنداي جارقىراپ تۇراتىن ماڭگىلىك دۇنيە.
– ءسىز ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ءجيى ات باسىن بۇراسىز. «سىرت كوز – سىنشى» دەمەكشى, قازاقستاندىق ونەرپازدار جايلى, وتاندىق ونەر تۋرالى ويىڭىزدى بىلسەك دەيمىز؟
– نەگىزى, مەن حالىقتى بولمەيمىن. جانە ول ونەر ادامىنا ءتان قاسيەت ەمەس. سوندىقتان بارلىق ەلدى, جەردى قادىر تۇتامىن. ويتكەنى, مەنىڭ تىڭدارماندارىم بۇكىل مەملەكەتتە بار. ءبىز كەزىندە ءبىر وداقتىڭ قۇرامىندا بولدىق. سوندىقتان بولار, تابيعاتىمىز دا, كوزقاراسىمىز دا جاقىنداۋ. ءتالىم العان ونەر مەكتەپتەرى دە ورتاق بولدى. ماسەلەن, كونكۋرستىڭ قازىلار قۇرامىنداعى ءجانيا اۋباكىروۆا مەن تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ ەسىمدەرىنىڭ ءوزى – بيىك مارتەبە. ءجانيا اۋباكىروۆا – ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن, ۇلكەن ۇستازداردىڭ الدىن كورگەن تۇلعا. وسى كىسىنىڭ قازاقستاندا ءوز مەكتەبى قالىپتاسقان. قانشاما شاكىرتتەرى الەمگە تانىلدى. بۇل – ۇلكەن ەڭبەك. ال تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ جۇرەك تەربەيتىن تۋىندىلارىنىڭ ءوزى – ءبىر توبە. ءوز باسىم وسىنداي تالانتتى ارىپتەستەرىمدى اسا قۇرمەتتەيمىن. قازاق ونەر دەسە, ىشەر اسىن جەرگە قوياتىن حالىق. مادەنيەتتى جوعارى باعالايدى. مۇنىڭ بارلىعى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن. ونەردى ىلگەرى دامىتۋ ءۇشىن قانشاما عيماراتتار سالىندى. ءبىر «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. ونەر – الەمنىڭ بەيبىتشىلىك قۇسى, اق كوگەرشىن سەكىلدى. ونى قارۋ-جاراقپەن, اسكەرمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. ەلمەن ەلدى دوستاستىراتىن, جاقىنداستىراتىن, تاتۋلاستىراتىن دۇنيە – ونەر. ماسەلەن, وسى بايقاۋعا جينالعان دارىندى بالالاردىڭ اراسىنان كۇنى ەرتەڭ ايگىلى مۋزىكانتتاردىڭ شىعاتىنى حاق. وتكەن جىلعى كونكۋرستا جەڭىمپاز بولعان دارىندى جاس ءسانجارالى كوپباەۆتىڭ ءوزى قانداي؟ ونىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن. وسىنداي ىزگى شارالاردىڭ ارقاسىندا تالاي دارىندى بالعىننىڭ ونەردەگى تۇساۋى كەسىلدى. قازاقستاندا كلاسسيكالىق مۋزىكانى تۇسىنە بىلەتىن كورەرمەندەر لەگى قالىپتاسقان.
– ءبىز كوپ جاعدايدا بالامىزدى بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ, مۋزىكالىق ۇيىرمەلەرگە بەرۋگە قۇشتارمىز. ارينە, ونىڭ ىشىنەن توپ جارىپ شىعاتىندار دا بار. الايدا, ءبارى دە «جۇلدىز» بولىپ كەتپەيدى عوي… وسى ءداستۇر دۇرىس پا, الدە بۇرىس پا؟
– بۇل پىكىردىڭ ەكى جاعى بار. قازىر تەحنيكالىق ۇدەرىس جىلدام دامىپ بارادى. ول مۋزىكاعا دا كەلدى. ماسەلەن, مۋزىكالىق مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن تۇيسىگى كۇشتى ون جاستاعى بالا راحمانينوۆ شىعارمالارىن پيانينودا ەركىن وينايدى. ارينە, ول كومپوزيتوردىڭ ويلى تۋىندىلارىن تەرەڭ تۇسىنبەسە دە, جاڭا مۋزىكالىق تەحنيكا ارقىلى ءمىنسىز ورىندايدى. جالپى, مەن «ۆۋندەركيند» دەگەن سوزگە قاۋىپپەن قارايمىن. ءسوز جوق, تۋمىسىنان دارىندى تۋعان بالا شوپەننىڭ كۇردەلى شىعارمالارىن دا توگىلتىپ ورىنداپ بەرەدى. ول – قۇدايدان دارىعان قابىلەت. ەگەر سول بالانى قامقورلىققا الىپ, دۇرىس باعىتتاي بىلسەك, كەيىنگى ءومىر جولى دا جارقىن بولماق. ال كەرىسىنشە بولسا شە…؟ سوندىقتان, بالانى جاسىنان قيناماۋ كەرەك. ونىڭ بويىن «جۇلدىز» اۋرۋىنان الشاق ۇستاعان ءجون. مىسالى, ايگىلى پيانيست ەۆگەني كيسين جاسىنان «ۆۋندەركيند» بالا اتاندى. جۇلقىنىپ تۇرعان ونەرىمەن ەلگە اتى ەرتە شىقتى. بىراق سوعان اتا-اناسى مەن ۇستازدارى دۇرىس باعىت-باعدار بەرگەندىكتەن عانا ونەردەن الشاقتاماي, ءوز جولىن تابا ءبىلدى. داڭقتى بولدى. كەيدە اتا-انالار بالالارىن قيناپ, ون ساعات بويى مۋزىكامەن اينالىسۋعا جۇكتەپ قويادى. بۇل – قاتە ۇعىم. ول ون ساعات اينالىسسا دا, مۋزىكانى تۇك تۇسىنبەۋى دە عاجاپ ەمەس. ال دارىندى بالا ەكى-ءۇش ساعاتتىڭ ىشىندە ءبارىن ۇعىپ, مۋزىكالىق اسپاپتىڭ قۇلاعىندا ويناۋى مۇمكىن. سوندىقتان, بالانىڭ ميىنا سالماق سالۋعا مۇلدە بولمايدى. ءار نارسە ءوز رەتىمەن بولعانى دۇرىس. بالا بالا بولىپ ويناۋى قاجەت, كينوعا دا, سپورتقا دا بارۋى كەرەك. كىتاپتى دا وقىعان ءجون.
– ال ءسىزدى اتا-اناڭىز ونەرگە قالاي باعىتتادى؟
– مەن بالا جاسىمنان كلاسسيكالىق مۋزىكاعا جاقىن بولدىم. مۋزىكالىق مەكتەپتە وقىدىم. اكە-شەشەم دە ونەردەن قاراجاياۋ ادامدار ەمەس. ون بەس جاسىما دەيىن يركۋتسك قالاسىندا تۇردىق. مەن وسى جاسقا دەيىن ونەردەگى بارلىق بەلەستى باعىندىردىم. ەندى ۇلكەن ساحنالارعا شىعىپ, ورەسى بيىك ۇستازداردان ءتالىم العىم كەلدى. وسى ويىمدى اتا-انام دا ءتۇسىندى. ءسويتىپ, وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى ماسكەۋگە كوشىپ كەلدىك. سۇپ-سۇر قالا… كەيىن ۇيرەنىپ كەتتىم. ول ۋاقىت قيىن بولسا دا, اكە-شەشەم بارلىق اۋىرتپالىقتى كوتەرە ءبىلدى. اقىرى ولاردىڭ ۇمىتتەرىن اقتادىم. مەن ءۇشىن ولاردىڭ ورنى بولەك. ۇنەمى تىلەكتەس بولىپ وتىرادى. سوندىقتان دارىندى بالاعا اۋەلى اتا-اناسى قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. ال ۇستاز بويىنان ۇشقىن كورگەن جاستىڭ بەتىنەن قاقپاي, قولدان كەلگەنشە بايىپتى ءبىلىم بەرىپ, ىزگى جولعا باعىتتاعان دۇرىس.
– بۇگىنگى تاڭدا ونەر ادامدارى تۋرالى پاراساتتى سىن سيرەك جازىلادى. ءسىز سىنعا قالاي قارايسىز?
– بىرىنشىدەن, سىن بولماسا ونەر ەشقاشان دامىمايدى. سوندىقتان سىننىڭ بولۋى – زاڭدى قۇبىلىس. ارينە, سىن ءادىل بولۋ كەرەك. ول كەز كەلگەن ونەرپازدىڭ شامىنا تيمەيتىندەي بايىپتى جازىلۋى قاجەت. الايدا ءدال بۇگىنگى كۇنى پاراساتتى سىن جوعالىپ بارادى. ول قازىر شوۋ بيزنەستىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدى. بىردە ويدا-جوقتا قولىما 1973 جىلى شىققان «مۋزىكالىق جۋرنال» ءتۇسىپ, وندا اتاقتى پيانيست ستانيسلاۆ نەيگاۋزدىڭ شىعارماشىلىعى جايلى جازىلعان سىندى وقىدىم. وقىدىم دا, ءتانتى بولدىم. جازعان اۆتوردىڭ شەبەرلىگى, تانىمى, مۋزىكانى ءجىتى بىلەتىندىگى – ءبارى-ءبارى مەنى تاڭعالدىردى. وسى دۇنيەنى وقىپ, ءوزىم رۋحاني كۇش الدىم. بىزگە قازىر وسىنداي شىڭىراۋدىڭ سۋىنداي تەرەڭنەن تولعاپ جازعان سىن جەتىسپەيدى. ارينە, ومىردە مەن ءۇشىن شىنايى سىن كەزدەستى. نيۋ-يورك قالاسىنداعى «كارنەگي-حولل» ساحناسىندا ونەر كورسەتكەنىمدە «نيۋ-يورك تايمس» گازەتىنىڭ ءبىر بەتىن تۇتاس العان مەن تۋرالى ماقالا جارىق كوردى. اۆتورىن ۇمىتىپ تۇرمىن, سول دۇنيەدە مەنىڭ شىعارماشىلىعىما تەرەڭىرەك ۇڭىلگەن. سودان العان اسەرىم مول. شەبەرلىگىمدى دە شىنداي ءتۇستىم. قازىر قۇندىلىقتار وزگەرىپ بارادى. ءتىپتى تالانتتى شىعارمانىڭ ءوزى ەلەۋسىز, باعالانباي, قاعىس قالادى. بۇيتە بەرسەك, تانىمى تەرەڭ كلاسسيكالىق مۋزىكالار قۇردىمعا سىڭگەن وزەندەي جوعالىپ كەتەدى.
– ءسىز 2014 جىلى ءوز ەلىڭىزدە وتكەن سوچي قالاسىنداعى ءححىى قىسقى وليمپيادالىق ويىنداردىڭ جابىلۋ سالتاناتىندا ونەر كورسەتتىڭىز…
– ءيا, ول مەنىڭ ومىرىمدەگى جارقىن ساتتەردىڭ ءبىرى دەپ بىلەمىن. جالپى, وليمپيادا وتە قىزىقتى ءوتتى. مادەني شارالارى دا جوعارعى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى. جابىلۋ سالتاناتىنىڭ ءوزى كوركەمدىگى كەلىسكەن ونەر تۋىندىسى دەسە بولادى. سوندىقتان سان ەلدىڭ باسى قوسىلعان ۇلى دۋماندا ونەر كورسەتكەنىمدى ماقتان تۇتامىن. بۇل دا ءبىر ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىنا بۇيىرا بەرمەيتىن باقىت دەپ بىلەمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان: ازامات ەسەنجول
