كەشە ەلورداداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ۇلتتىق اسكەري-پاتريوتتىق ورتالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارى كۇنىنە وراي, سالتاناتتى ءىس-شارا ءوتتى.
ءىس-شارانى اشقان قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى – قر قك باس شتابى باستىعى, گەنەرال-لەيتەنانت مارات حۇسايىنوۆ ارىپتەستەرىن مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ, جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ اتقارعان جۇمىستارى مەن ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ ءمان-ماڭىزىنا توقتالدى.
– جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جەكە قۇرامى وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى بۇدان بىلاي دا جەمىستى ءارى ءتيىمدى اتقاراتىنىنا, جاستارعا ۇلگى بولىپ, قارۋلى كۇشتەردىڭ جاۋىنگەرلىك ازىرلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن قولداۋ ءۇشىن بار مۇمكىندىكتى جاسايتىنىنا سەنىمدىمىن, – دەدى ول.
شاراعا قر قم دەپارتامەنتتەرىنىڭ باسشىلىعى, اسكەر تۇرلەرى مەن تەكتەرىنىڭ باس قولباسشىلارى, رەسپۋبليكالىق ارداگەرلەر ۇيىمدارى مەن گارنيزون اسكەري بولىمدەرىنىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى, «جاس سارباز» جاسوسپىرىمدەر اسكەري-پاتريوتتىق قوزعالىسى رقب تاربيەلەنۋشىلەرى – مەكتەپ وقۋشىلارى قاتىستى. شارا بارىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ تاريحى» كورمەسى تاماشالاندى. سالتاناتتى جيىن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ, ۇلتتىق ۇلان مەن قر ۇقك شەكارا قىزمەتى اسكەري انسامبلدەرىنىڭ اسكەري-پاتريوتتىق كونتسەرتىمەن اياقتالدى.
شارا سوڭىندا ءسوز العان نۇر-سۇلتان قالاسى قورعانىس ىستەرى جونىندەگى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى, پودپولكوۆنيك مەدەت تۇرسكەلديەۆ 2020 جىلدان باستاپ مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ, كونستيتۋتسيالىق بورىشتى ورىنداۋ ءۇشىن كەشەندى ءىس-شارالارعا تارتىلاتىن ازاماتتاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋ جونىندەگى جاڭالىقتار مەن تەحنولوگيالار ەنگىزىلىپ جاتقانىن ايىرىقشا اتاپ ءوتتى. «ۇلى وتان سوعىسىنان حابار-وشارسىز كەتكەن قاتىسۋشىلاردى ىزدەستىرۋ جۇمىستارى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلۋدە. جاقىن جانە الىس شەتەلدەردىڭ مۇراعاتتارىمەن جانە قوعامدىق ۇيىمدارىمەن حات الماسۋ جۇرگىزىلۋدە. سوعىس ارداگەرلەرى مەن تىل ەڭبەككەرلەرىنە ەسەپ جۇرگىزىلەدى. سوعىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ دەنساۋلىق جاعدايىن تەكسەرۋ جانە مەديتسينالىق جانە باسقا دا جەڭىلدىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ تۇراقتى نەگىزدە ۇيىمداستىرىلدى. ۇرپاقتار ساباقتاستىعى, ارداگەرلەردىڭ سالتاناتتى ءىس-شارالار مەن اسكەري راسىمدەرگە قاتىسۋىن ۇيىمداستىرۋ بويىنشا جۇمىستار ءتيىستى دەڭگەيدە جۇرگىزىلۋدە. 2022 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا ءجابو اسكەري وقۋ ورىندارىنا وقۋ ءۇشىن 43 مىڭ كۋرسانت ىرىكتەلىپ الىندى جانە جىبەرىلدى, اسكەري-تەحنيكالىق مەكتەپتىڭ فيليالدارىندا قر قك ءۇشىن 51 مىڭ مامان دايارلاندى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى 700 مىڭنان استام اسكەرگە شاقىرىلۋشى مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە شاقىرىلدى» دەدى ول.
12 قىركۇيەك – ەلىمىز ءۇشىن 1991 جىلدان باستاپ, اسكەري كوميسسارياتقا رەسپۋبليكالىق ورگان مارتەبەسىن بەرۋ جانە وعان رەسپۋبليكانىڭ بارلىق اسكەري كوميسسارياتتارىن باعىندىرۋ تۋرالى قازاق كسر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعى كۇشىنە ەنگەن كەزدەن باستاپ اتاۋلى كۇن بولدى.
تاريحى تەرەڭنەن باستالاتىن جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارى ءار كەزەڭدە ەل باسىنا تۇسكەن قيىندىقتار مەن قيلى ساتتەردە وتانىمىزدى قورعاۋ, مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ سالاسىندا حالىقتى جۇمىلدىرىپ, سىناقتاردان ابىرويمەن ءوتتى. بۇل كۇندەرى دە ارميا مەن حالىقتىڭ ورتاسىندا بايلانىستىرۋشى سالا بولىپ تابىلاتىن جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارى اسكەرلەردى ادام جانە تەحنيكالىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ, ولاردىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋ, ارداگەلەردى ارداقتاپ, جاس ۇرپاقتى اسكەري-پاتريوتتىق تاربيەلەۋ, ەلىمىزدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋ جولىندا قىزمەت ەتىپ كەلەدى.
جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جالپى تاريحىن 6 كەزەڭگە بولۋگە بولادى. مۇنىڭ العاشقى كەزەڭى 1918-1920 جىلداردان باستاۋ الادى. ياعني 1918 جىلى 8 ساۋىردە حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ اسكەري ىستەر جونىندەگى وبلىستىق, ۋەزدىك, گۋبەرنيالىق جانە وكرۋگتىك كوميسسارياتتاردى قۇرۋ تۋرالى دەكرەتىنە قول قويىلدى. اسكەري ىستەر جونىندەگى كوميسسارياتتار اسكەري قىزمەتكە جارامدى حالىقتى ەسەپكە الۋ, ونى شاقىرۋ, قارۋلى كۇشتەردى قالىپتاستىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ, بارلىق جۇمىسشىلاردى جانە شارۋالاردى وقىتۋ, اسكەري ىستەرگە ۇيرەتۋ, اسكەري جابدىقتاردىڭ ماتەريالدىق قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن قۇرىلدى.
ال ەكىنشى كەزەڭ 1921-1940 جىلدار ارالىعىن قامتيدى. 1921 جىلدىڭ باسىنان باستاپ مايداندا ۇرىس قيمىلدارىنىڭ توقتاتىلۋىنا جانە ارميانىڭ دەموبيليزاتسيالانۋىنا, قايتا ۇيىمداستىرىلۋىنا جانە سانىنىڭ قىسقارۋىنا بايلانىستى اسكەري كوميسسارياتتار جالپىعا بىردەي اسكەري وقىتۋمەن, اسكەري مىندەتتىلەردى, جىلقىلاردى, كولىك قۇرالدارىن اسكەري ەسەپكە الۋمەن جانە جۇمىلدىرۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىستى.
3 كەزەڭ 1941-1945 جىلدارى اتقارىلعان جۇمىستارمەن ەرەكشەلەنەدى. ۇلى وتان سوعىسى اسكەري كوميسسارياتتاردىڭ الدىنا كۇردەلىلىگى مەن اۋقىمى بويىنشا بۇرىن-سوڭدى بولماعان مىندەتتەردى قويدى. قىسقا مەرزىمدە اۋىر جاعدايلاردا قازاقستاننىڭ اسكەري كوميسسارياتتارى اسكەري وقىتۋ جۇيەسىندە جۇزدەگەن مىڭ برون بۇزعىشتار, بايلانىسشىلار, مينومەتشىلەر, ساپەرلەر جانە باسقا دا مامانداردى دايىندادى.
4 كەزەڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىنا دەيىنگى مەزگىلدى, ياعني 1945-1991 جىلدار ارالىعىندا اتقارىلعان جۇمىستارمەن تاريحقا تاڭبالاندى. بۇل مەزگىلدە اسكەري كوميسسارياتتار قازا تاپقان 601 939 ادامنىڭ جانە حابار-وشارسىز كەتكەن 270 000 ادامنىڭ وتباسىن حاباردار ەتتى. قازا تاپقانداردىڭ جانە حابار-وشارسىز كەتكەندەردىڭ وتباسىلارىنا زەينەتاقى تاعايىنداۋ بويىنشا جۇمىس ۇيىمداستىرىلدى. اسكەري كوميسسارياتتار وفيتسەرلەرى مەن قىزمەتشىلەرىنىڭ جۇمىلدىرۋدى جۇرگىزۋ جانە رەزەرۆتەردى دايىنداۋ جونىندەگى جانكەشتى ەڭبەگى ۇلى جەڭىسكە جەتۋگە ءوز ۇلەسىن قوستى. دەموبيليزاتسيا كەزەڭىندە اسكەري كوميسسارياتتار اسكەري مىندەتتىلەردى ەسەپكە الۋدى جانە حابار-وشارسىز كەتكەندەردى ىزدەستىرۋدى جۇرگىزدى.
ال 6 كەزەڭ تاۋەلسىزدىك العان 1991 جىلدان قازىرگە دەيىنگى التىن ءداۋىردى قامتيدى. 1991 جىلعى 12 قىركۇيەكتە قازاق كسر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ تۋرالى» № 443 جارلىعىمەن قازاقستاننىڭ اسكەري كوميسسارياتىنا رەسپۋبليكالىق ورگان مارتەبەسى بەرىلدى.
بۇگىنگى تاڭدا قورعانىس ىستەرى جونىندەگى دەپارتامەنتتەر, باسقارمالار مەن بولىمدەر قارۋلى كۇشتەردىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى جانە ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارىپ كەلەدى. جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ بولىمشەلەرى اسكەرلەر مەن اسكەري وقۋ ورىندارىن جاساقتاۋ, اسكەري وقىتىلعان رەزەرۆتى ەسەپكە الۋدى جۇرگىزۋ جانە دايارلاۋدى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىندايدى. قازاقستاندىقتار اراسىندا اسكەري-پاتريوتتىق جۇمىس جۇرگىزەدى.
جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قازىرگى زامانعى جۇيەسى بارلىق وبلىستاردا, قالالار مەن اۋدان ورتالىقتارىندا ورنالاسقان 20 دەپارتامەنتتەن, 31 باسقارمادان جانە 164 قورعانىس ىستەرى جونىندەگى بولىمنەن تۇرادى.
1992 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە 676 مىڭنان استام ازامات, ال اسكەري وقۋ جيىندارىنا 31 مىڭنان استام اسكەري مىندەتتى شاقىرىلدى. اسكەري وقۋ ورىندارىندا وقۋ ءۇشىن 42 مىڭنان استام كۋرسانت ىرىكتەلدى. قارۋلى كۇشتەرگە ارنالعان اسكەري-تەحنيكالىق مەكتەپتىڭ فيليالدارىندا 50 مىڭنان استام مامان دايارلاندى.
قازىرگى ۋاقىتتا جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىن دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان پەرسپەكتيۆالىق جوسپارىنا سايكەس, ولاردى رەفورمالاۋ جانە ازاماتتارمەن ءوزارا ءىس-قيمىل پروتسەستەرىن اۆتوماتتاندىرۋ جۇرگىزىلۋدە. بۇگىندە قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ 15 مەملەكەتتىك قىزمەتىنىڭ 10-ىن قورعانىس ىستەرى جونىندەگى باسقارمالار مەن بولىمدەر ورىندايدى. تسيفرلىق رەسۋرستار ارقىلى ازاماتتاردى مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ ۇيىمداستىرىلادى. اسكەرگە شاقىرۋدى كەيىنگە قالدىرۋ جانە ودان بوساتۋ بەرىلەدى. اسكەري ەسەپكە الۋ جانە اسكەرگە شاقىرۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى اكىمشىلىك زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ جۇزەگە اسىرىلادى.
پيلوتتىق رەجيمدە ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسۋشىلارعا, چەرنوبىل اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى اۆاريانىڭ سالدارىن جويۋعا, ينتەرناتسيوناليست جاۋىنگەرلەرگە انىقتامالار بەرۋ, اسكەري قىزمەتتەن وتكەندىگىن راستاۋ تۋرالى جانە ەلدەن تىس جەرلەرگە تۇراقتى تۇرۋعا شىعاتىن ازاماتتارعا قاتىناسى تۋرالى قىزمەتتەردى ىسكە قوسۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.
2023 جىلدان باستاپ «e-gov» پورتالىنداعى جەكە كابينەتتە ازاماتتىڭ اسكەري قىزمەتكە قاتىناسى تۋرالى مالىمەتتەردى كورسەتە وتىرىپ, اسكەري مىندەتتىلەر مەن اسكەرگە شاقىرىلۋشىلاردى اسكەري ەسەپكە الۋدى ەلەكتروندىق فورماتقا كوشىرۋ جوسپارلانعان. بۇل ىشكى كوشى-قون كەزىندە ازاماتتاردى اسكەري ەسەپكە قويۋ جانە ودان شىعارۋ قاجەتتىلىگىن جويادى.
جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارى حالىقپەن ۇنەمى بايلانىستا بولادى. ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى وتىنىشتەرىنە جەدەل دەن قويۋ ءۇشىن ولاردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىنىڭ رەسمي اككاۋنتتارى قۇرىلدى. ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندەگى قورعانىس ىستەرى جونىندەگى بولىمشەلەر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ «قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسى» فۋنكتسياسىن ورىندايدى.
«جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ بولىمشەلەرى اسكەرلەر مەن اسكەري وقۋ ورىندارىن جاساقتاۋ, اسكەري وقىتىلعان رەزەرۆتى ەسەپكە الۋدى جۇرگىزۋ جانە دايارلاۋدى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىندايدى. قازاقستاندىقتار اراسىندا اسكەري-پاتريوتتىق جۇمىس جۇرگىزەدى. دەمەك, بۇل ورگان حالىق پەن قورعانىس سالاسىن جالعايتىن التىن كوپىر دەپ اتاۋعا بولادى. جاستاردىڭ بويىنا وتانشىلىق تاربيەنى ءسىڭىرۋ, ولاردىڭ وتان الدىنداعى بورىشىن ابىرويمەن اتقارۋ جۇمىستارىندا دا جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ اتقارىپ جاتقان ەڭبەگى ەرەن» دەدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىلدىرۋ جۇمىستارى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى, قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرى باس شتابى باستىعىنىڭ ورىنباسارى, گەنەرال-مايور ساكەن ءجۇسىپوۆ.
