حاسان امانقۇلوۆ, «استانا» مەدرەسەسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
– ءاسسالامۋ الايكۋم, حاسان ۇستاز!
– ۋاعالەيكۋم ءسالام, ۋاراحماتۋللاھي ءۋا باراكاتۋھ! حوش كەلدىڭىز!
– اللاعا شۇكىر, ەلوردامىزدىڭ تورىندە «استانا» مەدرەسەسىنىڭ ورنالاسقانىنا قاراپ, كوڭىلدى ىشتەي ءبىر ماقتانىش كەرنەپ تۇرادى. وسى مەدرەسەنىڭ قازىرگى حال-جاعدايى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– سوڭعى بەس جىل ىشىندە قازاقستاندا 9 مەدرەسە بوي كوتەردى. سونىڭ ەڭ العاشقىسى – «استانا» مەدرەسەسى. ول ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن قمدب بەكىتكەن وقۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وقۋ مەرزىمى – 2 جىل 10 اي ءارى اقىسىز. مەدرەسەدە جالپى گۋمانيتارلىق, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, كاسىپتىك, ارنايى جانە فاكۋلتاتيۆتىك ساباقتار بويىنشا دارىستەر وقىلادى.
– مەدرەسەدە كىمدەر ساباق بەرەدى؟ وسىعان توقتالا كەتسەڭىز…
– ايتا كەتەيىن, مەدرەسەمىزدىڭ 100 ورىندىق اسحاناسى مەن جاتاقحاناسى, سىنىپ بولمەلەرى مەن كىتاپحاناسى بار. مۇندا 2 عىلىم دوكتورى, 2 عىلىم كانديداتى, 2 ماگيستر جانە 4 باكالاۆر دەڭگەيىندەگى وقىتۋشىلار, 2 تاربيەشى, 2 مىسىرلىق اراب ۇستازدارى ساباق بەرەدى.
ءتىپتى, استانا مەدرەسەسىنىڭ ديرەكتورى, «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى قاليجان قاجى زاڭقوەۆ ۇنەمى شاكىرتتەرمەن ساباقتا دا, نامازدا دا ءجيى كەزدەسىپ تۇرادى. ەڭ اۋەلى ولاردىڭ ءتارتىبى مەن تاربيەسىنە نازار اۋدارىپ, نامازعا سەلسوق قاراماۋلارىن جانە ۋاقىتتارىن بوسقا وتكىزبەۋلەرىن قاداعالايدى. سونداي-اق, ءبىلىم مەن عىلىمعا ىقىلاستى بولۋ كەرەكتىگىن دە ءاردايىم ايتىپ جۇرەدى.
– بۇگىنگى تاڭدا مەدرەسەدە قانشا شاكىرت ءتالىم الىپ جاتىر, باسىم بولىگى قاي وڭىردەن؟
– جىل سايىن تالاپكەرلەردىڭ سانى وسۋدە. مىسالى, 2009 جىلى قۇجات تاپسىرعان 40 تالاپكەردىڭ 26-سى, 2010 جىلى 54-تەن 37-ءسى, 2011 جىلى 71-دەن 42-ءسى, 2012 جىلى 114-تەن 60-ى, 2013 جىلى 82-دەن 55-ءى مەدرەسەگە قابىلداندى. بيىلعى تالاپكەرلەر سانىنىڭ ازايۋىنا «نۇر» قازاق-مىسىر يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنە بولىنگەن گرانتتىڭ كوبەيۋى اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن. مەدرەسەمىزگە ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىس جانە ايماقتارىنان تالاپكەرلەر كەلىپ, قۇجاتتارىن تاپسىرادى. باسىم بولىگى وقو, قاراعاندى, شقو, اقمولا, قىزىلوردا وبلىستارىنان. شاكىرتتەر مەدرەسەدە جاتىپ وقيدى. جاتاقحاناسى تەگىن. كۇندەلىكتى بەس ۋاقىت نامازىن «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىندە جاماعاتپەن بىرگە اتقارادى. مەدرەسەدە ءتارتىپ قاتاڭ. ساباق وقىمايتىن جانە تارتىپكە باعىنبايتىن ستۋدەنت وقۋدان شىعارىلادى.
– ءبىلىم ساپاسىن دا ايتا كەتسەڭىز. شاكىرتتەر قانداي ءدارىس الىپ, نە وقي الادى؟
– ناقتى ايتقاندا, «استانا» مەدرەسەسىنىڭ ءبىرىنشى كۋرس شاكىرتتەرى اراب ءتىلى گرامماتيكاسىن تولىق مەڭگەرىپ, اراپشا وقۋدى دا ۇيرەنەدى جانە شاريعات ماسەلەلەرى (عيبادات پەن اقيدا) بويىنشا باستاۋىش دەڭگەيدە ءبىلىم الادى. ال, ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كۋرستاردا ولار ءدىني ادەبيەتتەردى اراب تىلىندەگى تۇپنۇسقادان وقي باستايدى. وزىق ستۋدەنتتەرگە كەشكى ۋاقىتتاردا قوسىمشا ساباقتار جۇرگىزىلەدى.
ال, وقۋدى بىتىرگەن شاكىرتتەرىمىز مەملەكەتتىك ۇلگىدەگى ديپلوم الادى. قىزىل ديپلومدى ەمتيحانداردى ءساتتى تاپسىرۋدان بولەك, قۇراندى كەمىندە 4-5 پارا جاتتاعان, اراپشا كىتاپتاردى ءوز بەتىمەن وقي الاتىن, ءتارتىپتى ءارى تاربيەلى شاكىرتتەر يەلەنە الادى. ولار كەلەشەكتە مەشىتتەردە قىزمەت ەتەدى نەمەسە جوعارى وقۋ ورىندارىندا بىلىمدەرىن جالعاستىرادى.
جىل سايىن «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىندە مەملەكەتتىك گرانت ءبولىنىپ, ونىڭ سانى دا ەداۋىر وسۋدە. وتكەن جىلى 100, بيىل 150, كەلەسى جىلى 200 دەپ كۇتىلۋدە. مۇنى ءبىز ۇلكەن قولداۋ ءارى زور قامقورلىق دەپ بىلەمىز. مەدرەسەمىزدىڭ العاشقى تۇلەكتەرىنەن 8-ءى بيىل سول ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باكالاۆرىن ءبىتىرىپ شىقتى. الداعى ۋاقىتتا ءبىز جىلدا سول جەرگە ءوزىمىزدىڭ وزات تا تالاپتى شاكىرتتەرىمىزدى جىبەرىپ وتىرامىز.
– ەلباسى ن.نازارباەۆ وسى مەدرەسەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا: «ءوز ماماندارىمىزدى ءوز ەلىمىزدە وقىتۋىمىز قاجەت. وعان ءبىزدىڭ تولىقتاي مۇمكىندىگىمىز بار» دەگەن بولاتىن. وسى جونىندە ايتارىڭىز بار ما؟
– تاۋەلسىز ەل بولىپ, ءدىن بوستاندىعىن العانىمىزعا 22 جىل تولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى باسشىلىعىندا 2330 مەشىت, توعىز مەدرەسە, ءبىر قاريلاردى دايىنداۋ ورتالىعى مەن ءبىر يسلام ۋنيۆەرسيتەتى بوي كوتەردى, ەلدىڭ ءدىني بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتتى. الداعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتىن اشاتىن, اق پەن قارانى, ساۋاپ پەن كۇنانى, حالال مەن حارامدى تۇسىندىرەتىن ءبىلىمدى دە بىلىكتى يمامدار مەن ءدىني ماماندار قاجەت.
مىنە, سول ءدىني مامانداردى وزىمىزدە دايارلاۋعا تولىق مۇمكىندىگىمىز بار. قۇدايعا شۇكىر, قۇراندى ۇيرەتەتىن, اراب ءتىلىن وقىتاتىن, ءوز انا تىلىمىزدە شاريعاتتى تۇسىندىرە بىلەتىن ۇستازدارىمىز جەتكىلىكتى دەسەك, ارتىق ەمەس.
– جاستاردىڭ شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋى قالاي؟ وزگە اعىمداردان امان بولۋى ءۇشىن نە ىستەگەن ءجون؟
– شىندىعىندا ءتۇرلى اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالماۋى ءۇشىن جانە شەتەلگە ءدىني ءبىلىم الۋعا كەمىندە مەدرەسەدەن باستاۋىش ءدىني ءبىلىمى بار, دۇرىس سەنىمى (اقيداسى) قالىپتاسقان جانە اراب ءتىلىن مەڭگەرگەن ازاماتتار بارۋى ءتيىس. بيىل قمدب مەن تۇركيا ءدىن ىستەرى باسقارماسى اراسىندا جىل سايىن 30 قازاقستاندىق ازاماتتىڭ سول ەلدەگى «حاسەكي» مەدرەسەسىنە (يمامداردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىنا) 3 جىلعا بارىپ اقىسىز وقۋى تۋرالى كەلىسىم-شارت جاسادى. ۇمىتكەرلەر اراب ءتىلىن بىلەتىن, ءدىني ساۋاتتى مەدرەسە تۇلەكتەرى مەن يمامداردىڭ اراسىنان ىرىكتەپ الىنادى. وسى جىلى استانا قالاسىنان «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ ازانشىسى, استانا مەدرەسەسىنىڭ ءبىر ۇستازى مەن بەس تۇلەگى سىناقتان ءساتتى ءوتىپ, وقۋعا جولداما الدى. تاعى وسىنداي كەلىسىم-شارت مىسىرداعى ءال-ازھار ۋنيۆەرسيتەتىمەن دە جاسالعان بولاتىن. ءتورت جىلدىق وقۋعا قازاقستاننان ءۇش ادام بارادى دەپ شەشىلدى. سونىڭ ەكەۋى – استانا مەدرەسەسىنىڭ ۇستازدارى. سونداي-اق, جىلدا استانا قالاسىنداعى يمامدار تۇركيا جانە مىسىر ەلدەرىنە 2-3 ايعا بارىپ, بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ قايتۋدا.
– جالپى, وسى مەدرەسەدەن تۇلەپ ۇشقان شاكىرتتەردىڭ بولاشاعى قالاي؟ قىزمەتكە قالاي بولىنەدى؟
– ءاربىر وقۋشى وقۋىن جالعاستىرعىسى كەلەدى. بىراق دىنگە, ەلگە قىزمەت ەتۋدى دە ۇمىتپاعان ءجون. ەلدەگى كوپ مەشىتتەردە يمامداردىڭ جەتپەيتىندىگىن, قىزمەت ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ءبىز ۇنەمى شاكىرتتەرىمىزدىڭ قۇلاقتارىنا قۇيىپ وتىرامىز.
قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر قىزمەتىندە ماگيستراتۋراعا ءتۇسۋ ءۇشىن ولار باكالاۆردان سوڭ كەمىندە ءۇش جىل قىزمەت ەتۋدى مىندەتتەيتىن كورىنەدى. بۇل – ۇلگى الاتىنداي جاقسى تاجىريبە. ويتكەنى, مەدرەسەنى ءبىتىرىپ, وقۋىمدى جالعاستىرامىن دەپ ءارى قاراي كەتىپ قالاتىن شاكىرتتەردى دە كوزىمىز كوردى.
جاسىرىن ەمەس, قازىرگى تاڭدا كوپشىلىك يمامدىق قىزمەتتەن قاشاتىن بولدى. ويتكەنى, يمام-مولدالاردىڭ ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى جەتكىلىكسىز نەمەسە ولاردىڭ جاعدايى (باسپانا مەن جالاقىسى) قاراستىرىلماعان. جالپى, قالا جانە اۋدان ورتالىقتارىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن يمامداردىڭ جاعدايى جامان ەمەس. ال, اۋىلداردا كۇن كورە الماي جۇرگەن يمام-مولدالار از ەمەس. مەدرەسە تۇلەكتەرىن بارىنشا ورتالىقتارعا (قالا, اۋدان) نەمەسە ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە جىبەرۋگە تىرىسامىز. سودان بولار, ولاردىڭ 90 پايىزى قىزمەتتەرىندە تۇراقتاپ قالىپ جاتىر. بىراق, كەيىنگى شاكىرتتەرىمىزدىڭ جاعدايى قالاي بولماق؟ بولاشاقتا قاجەتتى جاعدايلاردا ولاردى اۋىلدىق مەشىتتەرگە ياكي جات جەرلەرگە جىبەرە الامىز با؟ سوندىقتان الداعى 2-3 جىلدا شۇعىل تۇردە اۋىلداعى ءاربىر مەشىت جانىندا يمامدار تۇراتىن قىزمەتتىك ۇيلەر سالىنۋى ءتيىس جانە «زەكەت» قورى نەمەسە جەرگىلىكتى جاعدايى بار مەشىتتەر ارقىلى ولاردىڭ جالاقىسى شەشىلۋى قاجەت. ايتپەسە, مەدرەسەدە وقىپ, ءبىلىم العان شاكىرتتەرىمىزدى تولىق پايدالانا الماي قالامىز. ال, وسى ءۇشىن مەدرەسەگە جۇمسالىپ جاتقان ەڭبەك تە, قاراجات تا از ەمەس.
– اباي اتامىزدىڭ: «ينتەرناتتا وقىپ ءجۇر» دەگەن ولەڭ جولدارى «بالام زاكون ءبىلدى دەپ, قۋانار اتا-اناسى, ويىندا جوق ولاردىڭ شاريعاتقا شالاسى» دەپ كەلەدى. شىنىندا, شاريعات جولىنا كوز جۇما قاراپ, «بالام زاڭگەر بولسىن» دەگەن اتا-انالارعا نە ايتاسىز؟ شاكىرتتەرىڭىزدىڭ بويىنان بىلىمنەن وزگە قانداي قاسيەتتەردىڭ بولعانىن قالايسىز؟
– كوللەدج جانە ۋنيۆەرسيتەتتەرگە قاراعاندا مەدرەسەگە تۇسەمىن دەيتىن تالاپكەرلەر وتە از. ال, ءتۇسىپ جاتقانداردىڭ جالپى ءبىلىم دەڭگەيى تومەن. ونىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرى بولۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى, اتا-انا بالاسىنىڭ كەلەشەكتە كوبىنەسە زاڭگەر نەمەسە قارجىگەر بولۋىن ارماندايدى. يمامدىقتى «تابىستى كاسىپ» دەپ قارامايدى. ەكىنشىسى, جەرگىلىكتى جەرلەردە ۇگىت-ناسيحات ىستەرىنە ءاتۇستى قاراپ جۇرگەن يمامدار دا جوق ەمەس. ءۇشىنشىسى, ەلىمىزدە بولعان سوڭعى لاڭكەستىك جانە جانكەشتىككە قاتىستى قايعىلى وقيعالار سالقىنىن تيگىزدى. ءاربىر مۇسىلمان اتا-انا ءدىني ءبىلىمنىڭ, يماندىلىقتىڭ بارلىق كاسىپتەن دە, اتاقتان دا, بايلىقتان دا ارتىق تۇراتىندىعىن, يمانى بار جاننىڭ دۇنيەدە قۇرمەتكە يە, اقىرەتتە ءجۇزى جارىق بولاتىندىعىن ءتۇسىنۋى قاجەت-اق.
ادال ەڭبەك, حالال كاسىپ – ءاربىر مۇسىلمانعا پارىز. كاسىپتىڭ ەڭ جاقسىسى – ادال ەڭبەك پەن ماڭداي تەرىمەن تاپقانى جانە حالال ساۋدا-ساتتىق. ءدىني ءبىلىم العاننان سوڭ ونەر ۇيرەنىپ, كاسىپ ەتۋى شارت.
ورتا-كاسىپتىك مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى – ءبىر كاسىپ-ونەر ۇيرەنۋ ءۇشىن ارنالعان ءبىلىم وشاقتارى. مەديتسينا, قارجى, قۇقىق, پەداگوگيكا, ت.ب. – مۇنىڭ ءبارى كاسىپ. كاسىپتىڭ دە, ونەردىڭ دە ءبارى بىردەي. ونىڭ جاقسى-جامانى جوق. ونى ءبولىپ-جارىپ قاراۋ دۇرىس ەمەس. اللانىڭ الدىندا پاراقور لاۋازىمدى ادامنان ادال ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قاراپايىم باقتاشى ارتىق.
يمامدىق ءتۇبى – كاسىپ ەمەس. يمامدىقتى كۇنكورىس, تىرشىلىك كوزى رەتىندە پايدالانۋ قاتە. جەكە كاسىبى مەن ونەرى جوق مولدا قايىرشىلىققا جاقىن تۇرادى. سوندىقتان ءاربىر يمام ەگىن, شارۋا, ساۋدا سەكىلدى ادال ەڭبەك, حالال كاسىپپەن اينالىسقانى دۇرىس-اق.
بۇگىنگى شاكىرت – ول بولاشاق يمام, ۇستاز. بىلىمنەن بولەك ولار تاكاپپارلىق, ماقتانشاقتىق, جاعىمپازدىقتان اۋلاق ءجۇرىپ, كىشىپەيىلدىلىك, سابىرلىلىق, مەيىرىمدىلىكتى ۇستانۋلارى ءتيىس. ءاربىر شاكىرتتىڭ بويىنان وسى قاسيەتتەردى كورگىم كەلەدى.
– حاسان ۇستاز, تۇشىمدى سۇحباتىڭىز ءۇشىن سىزگە راحمەت. ەڭبەگىڭىز جانا بەرسىن! وزىڭىزگە جانە وتباسىڭىزعا اللا بەرەكە بەرسىن!
سۇحباتتاسقان
قايىربەك وتىزباەۆ,
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
