قالادا قولايلى قورشاعان ورتا قالىپتاسقان

– اللو, سالەمەتسiزدەر مە؟ قازiرگi ۋاقىتتا ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە ۇلكەن ءمان بەرiلۋدە. وسىعان بايلانىستى, ايتىڭىزشى, استانانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى قانداي دەڭگەيدە؟
– دۇرىس ايتاسىز, قازiرگi كەزدە ەكو­لوگيالىق ماسەلەلەردi شەشۋ نەگiزگi جوسپارعا قويىلىپ وتىر جانە وزەكتi بولىپ تابىلادى, ويتكەنi بۇل ادام دەنساۋلىعىنا, جالپى ايتقاندا جەر­دەگi تiرشiلiكتi ساقتاۋعا بايلانىستى. بۇل رەتتە ناقتىراق ايتار بولساق, استانا قالاسى اۋاسىنىڭ لاستانۋ يندەكسi وتكەن جىلدا 3,08 بiرلiكتi قۇ­را­دى, بۇل 2010 جىلعى كورسەتكiش­تەن 2,39 بiرلiككە جاقسارعان. ال, جەر­ۇستi سۋلارىنىڭ لاستانۋ يندەكسi 2011 جىلدا 2,06 بiرلiكتi قۇرادى, بۇل بىل­تىرعى دەڭگەيدەن 0,27 بiرلiككە جو­عارى. جالپى, استانادا قولايلى قورشاعان ورتا قالىپتاسقان.

 – قالا اۋاسى باسسەينiن نەگiزگi لاستاۋشىلاردىڭ بiرi تۇراقتى كوزدەر بولىپ تابىلاتىندىعى بەلگiلi, تۇراقتى جانە جىلجىمالى كوزدەردەن اتموسفەراعا زياندى زاتتار ەميسسياسىن تومەندەتۋگە ۇلەس قوسۋ ءۇشiن قانداي جۇمىستار جۇرگiزiلۋدە؟
– العا قويىلعان مiندەتتەردi ورىن­داۋ ءۇشiن ورتا جانە كiشi قۋات­تى­لىقتاعى اۆتونومدى قازاندىقتار سانىن قىسقارتۋ بويىنشا كەشەندi iس-شارالار وتكiزiلدi. سونداي-اق, شى­عارىندى گازدارىندا لاستاعىش زاتتار قۇرامى ارتقان اۆتوكولiك قۇرالدارىن پايدالانعاندار اكiمشiلiك جاۋاپقا تارتىلدى. اتموسفەراعا شىعارىندى­لاردى تومەندەتۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى №1 جەو قايتا جاڭارتۋ شەڭ­بەرiندە №3 قازاندىق اگرەگاتى باتا­رەيالىق تۇردەگi جانە ازوت قىشقىلىن باسۋ جۇيەسiمەن جاڭا بۋىندى ەمۋل­گاتورلارمەن جابدىقتالعان جاڭا قازاندىق اگرەگاتىمەن اۋىستىرىلدى. سونىمەن بiرگە, №2 جەو قايتا جا­ڭار­تۋ شەڭبەرiندە ازوت قىشقىلىن باسۋ ماقساتىندا №6 قازاندىق اگرە­گاتىندا جوندەۋ جۇرگiزiلدi. بۇل ازوت قىشقىلى بويىنشا مەنشiكتi شىعا­رىندىلاردى 650 مگ/ن.م3 دەيiن تومەن­دەتۋگە مۇمكiندiك بەردi. سونداي-اق, جا­نارمايدى №4 قازاندىق اگرەگا­تىن­دا جاعۋدىڭ 2012 جىلداعى ۇقساس جۇيەسiن قۇراستىرۋ ءۇشiن قۇرىلعىلار ساتىپ الىندى. قالاداعى اۆتوكولiك­تەردiڭ 100 پايىزىن قامتۋ ماقسا­تىن­دا جول پوليتسياسىنىڭ تەحنيكالىق دياگنوستيكا ستانتسياسىندا تەحنيكا­لىق تەكسەرiستەن وتكiزۋ كەزiندە شىعا­رىندى گازداردى باقىلاۋ بويىنشا تەكسەرۋ بەكەتتەرi ۇيىمداستىرىلدى.
2010-2014 جىلدارعا ارنالعان «جا­سىل دامۋ» سالالىق باعدارلاما­سىن ورىنداۋ ماقساتىندا قازاقستان رەس­پۋبليكاسى قورشاعان ورتانى قور­عاۋ مينيسترلiگiنiڭ ەسiل ەكولوگيالىق دە­پار­تامەنتi ماماندارىمەن وتكەن جىلى «تازا اۋا» ەكولوگيالىق اك­تسيا­سى ۇيىمداستىرىلىپ, ونىڭ بارى­سىندا قوعامدىق كولiكتەر, سونداي-اق قالا كاسiپورىندارى مەن ۇيىمدا­رىنىڭ كولiكتەرi تەكسەرiلدi. وسىعان وراي 285 اۆتوكولiك تەكسەرiلدi, ونىڭ iشiندە شىعارىندى گازدارىنىڭ جوعارى ۋلىلىق نورماسىمەن 41 كولiك انىقتالدى. جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا جالپى سوماسى 200 مىڭ تەڭگەدەن استام ايىپپۇل سانكتسيالارى سالىنعان بولاتىن.

 – تiكەلەي تiلدەسۋ مە ەكەن؟ مۇرات سپانقۇلۇلى, بۇگiنگi تاڭدا قوقىستاردى سۇرىپتاۋ جانە قايتا وڭدەۋدi دامىتۋ استانا قالاسىندا قالايشا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟
– 2007 جىلى «يمابە-يبەريكا» تەحنولوگيالارىن قولدانۋمەن يسپان­دىق جوبا بويىنشا قالامىزدا قو­قىس­تاردى قايتا وڭدەۋ كەشەنiنiڭ قۇ­رىلىسى باستالدى. قايتا وڭدەۋدiڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى جىلىنا 250 مىڭ توننانى قۇرايدى. قۇرىلىس «التىن-تەت» جشس-نiڭ ينۆەستي­تسيا­­لىق قارجىسى ەسەبiنەن جۇزەگە اسىرىلۋدا, ينۆەستيتسيالىق قارجى كولەمi شامامەن 33 ملن ەۋرونى قۇ­رايدى. قازiرگi ۋاقىتتا تەحنولو­گيا­لىق قۇرىلعىلاردى ورناتۋمەن بiرگە قۇرىلىس-جيناقتاۋ جۇمىستارىنىڭ 90 پايىزى ورىندالدى. تەحنولوگياعا سايكەس, زاۋىتتا قايتا تۇسكەن قالالىق قالدىقتار سۇرىپتالاتىن بولادى. Iس شيكiزاتتارى سۇرىپتالىپ, قايتا ءوڭ­دەلگەننەن كەيiن وندiرiستiك نەمەسە باس­قا دا ماقساتتاردا پايدالانۋ ءۇشiن جولداناتىن بولادى. قالعان قوقىستى يسپاندىق تەحنولوگيا بويىنشا بري­كەتتەر تۇرiندە تىعىزداپ, جاڭا پولي­گون ايماعىنا كومەمiز. ياعني, ەندiگi جەردە ىدىراۋلار, يiستەر مەن قاۋiپتi گازداردىڭ جينالۋى بولمايدى, سودان سوڭ ارينە كومiلەتiن قوقىستاردىڭ جال­پى كولەمi ازاياتىن بولادى, سونى­مەن بiرگە كومۋگە ارنالعان الاڭدار ازايا­دى, پوليگوندى كەزەكتi قايتا جاڭارتۋ تەحنولوگياسى جەڭiلدەيدi. ال, قوقىستاردى قايتا وڭدەۋ بارى­سىندا الدىمەن iرi گاباريتتi قال­دىق­تار, ورگانيكا مەن مايدا فراكتسيالار ءبولiنiپ, ەسكi كومپونەنتتەر, ياعني قاعاز, كارتون, پەت-بوتەلكەلەر جانە باسقا دا پلاستماسسا, شىنى, ماتا, قارا جانە ءتۇستi مەتالل تۇرلەرi سۇرىپ­تالادى. سودان سوڭ قالعان ەسكi قال­دىقتار تىعىزدالىپ, جوعارى تى­عىزدىقتاعى بريكەتتەر سىممەن ورا­لىپ, قالدىقتاردى كومۋگە ارنالعان جاڭا پوليگونعا جولدانادى. جاڭا پوليگون دا يسپاندىق تەحنولوگيا بويىنشا قۇرىلعان. بريكەتتەردi كومۋ بۇل جەردە جاڭا تەحنولو­گيا­لاردى قولدانۋمەن جۇزەگە اسىرى­لا­تىن بولادى. بiر ەسكەرە كەتەتiن جايت, پوليگون ۇياشىعىنىڭ ءتۇبi قور­شاعان ورتاعا زياندى اسەردi ازايتۋ ءۇشiن گەومەمبرانامەن جابىلعان. قايتا وڭدەۋدiڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى جىلىنا 250 مىڭ توننانى قۇرايدى. باستاپقى كەزەڭدە بۇل جەردە 4 ءتۇرلi ءونiم: پەت فلەكستەردەن تۇراتىن جا­پىراق پلاستينالار, جىلۋ وقشاۋ­لا­عىش ماتەريالدار (ەكوۆاتا), پولي­ەتيلەن تۇيiرشiكتەرi (پۆد, پند), پەت بوتەلكەلەردەن فلەكستەر ءوندiرi­لەتiن بولادى. ماسەلەن, ەكوۆاتا ءوندi­رۋ بويىنشا كورپۋستا ماكۋلاتۋرالار قايتا وڭدەلiپ, فيندiك قۇرىلعىلاردى قۇراستىرۋ بويىنشا جۇمىستار اياقتالدى.

– مەن جاۋاپكەرشiلiگi شەكتەۋلi سەرiكتەستiكتiڭ باس بۋحگالتەرi بولىپ جۇمىس iستەيمiن, سiزدەردەن مىنانى سۇرايىن دەپ ەدiم: قوزعالمالى كوزدەردەن اتموسفەرالىق اۋاعا لاستاعىش زاتتاردىڭ شىعارىندىلارى ءۇشiن 2012 جىلعى تولەماقى ستاۆكالارى قانداي؟
– قوزعالمالى كوزدەردەن اتموس­فەرالىق اۋاعا لاستاعىش زاتتاردىڭ شىعارىندىلارى ءۇشiن 2012 جىلعى تولەماقى ستاۆكالارى  قازاقستان رەسپۋبليكاسى سالىق كودەكسiنiڭ 495-بابىنىڭ 9-تارماعىنا سايكەس, استانا قالاسىنىڭ ءماسليحاتىنىڭ 2010 جىلعى  30 ناۋرىزداعى № 322/45-IV شەشiمi  بويىنشا  وتىن تۇرلەرiنە باي­­لانىستى, ياعني پايدالانعان بەن­زين وتىنىنىڭ 1 تونناسى ءۇشiن – 0,33 اەك, ديزەل وتىنى ءۇشiن – 0,63 اەك, ال سۇيىلتىلعان, سىعىلعان گاز ءۇشiن – 0,35 اەك كولەمiندە تولەنەدi.

– سۋ قورعاۋ ايماقتارى مەن بەلدەۋلەرi نە ءۇشiن قاراستىرىلعان؟ جالپى, استانا قالاسىنىڭ سانيتارلىق-قورعاۋ ايماعى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– سۋ قورعاۋ ايماقتارى مەن بەل­دەۋلەرi استانا قالاسى شەكارا­سىن­داعى ەسiل وزەنi, سارىبۇلاق جانە اق­بۇلاق جىلعاسى, نۇرا-ەسiل ارنا­سىن­داعى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاق­سارتۋ ءۇشiن قاراستىرىلعان. ال, استا­نا قالاسىنىڭ سانيتارلىق-قورعاۋ ايماعى – بۇل قورعاۋ, سانيتارلىق-گيگيەنالىق, مادەني-ساۋىقتىرۋ, رەك­رەاتسيوندى جانە تۋريستiك قىزمەت ات­قاراتىن جاسىل جەلەكتەر وتىرعى­زىلعان ارنايى بولiنگەن ايماق. بۇگiن­گi كۇنi استانا قالاسى سانيتارلىق-قورعاۋ ايماعىنىڭ جالپى اۋدانى 16 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. اعاشتاردىڭ جالپى سانى 9 ميلليوننان جوعارى. سانيتارلىق-قورعاۋ ايماعىنداعى جاسىل جەلەكتەردi قورعاۋ جانە كۇتiپ ۇستاۋ شەڭبەرiندە اتقارىلعان اگرو­تەحنيكالىق iس-شارالارعا توقتالار بولساق, جىل سايىن استانا قالا­سىنىڭ جەرگiلiكتi بيۋدجەتiنەن بۇل ماقساتتا قارجى بولiنۋدە. وسىعان وراي, اعاش ۇشتارى تابيعي تۇرگە كەلتi­رiلiپ قىسقارتىلادى, كەمiرگiشتەرگە, سونداي-اق باسقا دا زيانكەستەر مەن اۋرۋلارعا قارسى حيميالىق وڭدەۋ جۇرگiزiلiپ, كوپجىلدىق شوپتەر مەن ۇزاق عۇمىرلى ءناسiلدi تۇقىمداردى وتىر­عىزامىز, بەلدەمشەلەر ورتكە قارسى ايدالىپ, جىرتىلادى. بۇل باعىتتاعى بiزدiڭ نەگiزگi ماقساتىمىز جاسىل جەلەكتەرمەن قامتىلعان جەر اۋداندارىن ساقتاۋ بولىپ تابىلادى. سونداي-اق, ستۋدەنت-جاستاردىڭ كومە­گiمەن ورمان مادەنيەتiن دامىتۋعا مەيلiنشە ماڭىز بەرiپ كەلەمiز.

 – اتى-ءجونiم ارايلىم ەسەنبەكقىزى. ەلوردا پوليگونىندا قانشا قوقىس جينالۋدا جانە ولار بويىنشا قانداي دا بiر نورماتيۆتەر بار ما؟
– بۇگiنگi كۇندە قالا ايماعىنان قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى تاسۋ­مەن بiرنەشە شاعىن جانە iرi كوم­پانيالار اينالىسۋدا. ولاردىڭ ارا­سىندا «استانا-تازارتۋ» جانە «تەح­سەرۆيس استانا نس» جشس-رىن اتاۋعا بولادى.
قالالىق پوليگونعا, ياعني «استانا ەكوپوليگون» جشس-نا وتكەن جىلى بارلىعى 350 497,10 توننا قالدىقتار تاسىلدى. سونداي-اق, ەلوردالىق اكiمدiك قالا ءۇشiن قاتتى تۇر­مىس­تىق قالدىقتاردى جيناۋدىڭ جاڭا نورماسىن ازiرلەدi. كەلەسi قادام – قوعامدىق تىڭداۋلار وتكiزۋ, قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق كودەكسiنە ەنگiزiلگەن تۇزەتۋلەرگە سايكەس جينالۋدىڭ بۇل نورماسىن استانا قالاسى ءماسليحاتىنا بەكiتiپ الۋ بولىپ وتىر.

 – مەن – مارات قايىرجانۇلىمىن. بiلەيiن دەگەنiم: قالاداعى جەرۇستi سۋلارى لاستانۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشiن نە iستەلiنۋدە؟
– سۋ نىساندارىنىڭ مۇناي قال­دىقتارىمەن, تۇرمىستىق جانە ءوندi­رiستiك قالدىقتارمەن لاستانۋىن بولدىرماۋ جانە الدىن الۋ ماقسا­تىن­دا تۇراقتى باقىلاۋ جۇزەگە اسىرىلۋدا. جىل سايىن بۇكiل­قالا­لىق ەكولوگيالىق سەنبiلiك شەڭبە­رiندە ەسiل وزەنi, اقبۇلاق جانە سارى­بۇلاق جىلعالارىن سانيتارلىق تازار­تۋ جۇرگiزiلۋدە.

 – مۇرات سپانقۇلۇلى, قورشاعان ورتامىزدىڭ تازا بولۋىنا اينالاداعى اعاشتاردىڭ اسەرi مول ەكەنiن ەكiنiڭ بiرi بiلەدi. دەگەنمەن, جاسىل جەلەكتەردi قورعاۋعا ءالi دە بولسا تيiستi دەڭگەيدە كوڭiل بولiنبەي كەلە جاتقانى وكiنiشتi, ارينە. بۇل رەتتە ەلوردالىق تۇرعىندارعا قانداي ۇسىنىمدار بەرەر ەدiڭiز؟
– وتە ورىندى ماسەلە كوتەرiپ وتىر­سىز. جاسىراتىنى جوق, جاسىل جەلەكتەردiڭ بiر تۇرعىنعا شاققان­داعى سانى بويىنشا بiز باتىس ەلدە­رiمەن سالىستىرعاندا, اناعۇرلىم ارتتا كەلەمiز. باتىس ەلدەرiندە بiر تۇرعىنعا 22-25 اعاشتان كەلسە, استا­نادا ول 14-تەن كەلiپ وتىر. وسىعان بايلانىستى, ءاربiر تۇرعىن اعاشتارعا, بۇتالارعا, گۇلدەر مەن گازوندارعا ۇقىپ­تاپ قاراپ, اينالامىزداعى جاسىل جەلەكتi سىندىرماۋعا, كەس­پەۋگە داعدىلانسا دەيمiن. كەرiسiنشە, «بiر تال كەسسەڭ, ون تال ەك!» دەگەن قاعيدانى بەرiك ۇستانىپ, قالامىزدىڭ كورiكتەنۋiنە بارشامىز بiرلەسiپ اتسالىسۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمiن.

گۇلبارشىن وكەشقىزى