62 جىل. وسىنشا ۋاقىت الاش دالاسى كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەن تابيعاتتىڭ كيەلى كۇنىن تىمىرسىق تىنىشتىقپەن قارسى العان بولاتىن. عاسىرلار بويى ءدال وسى كۇنى كەرمەدە تىپىرشىعان تۇلپار كوسىلە شاۋىپ, الامان بايگەدە الاپات قارقىنمەن ماڭعاز دالانىڭ قوينىنا ماڭىپ بارا جاتاتىن ەدى, ءدال وسى كۇنى الىس-جاقىنداعى اعايىن-تۋىس ءبىر قازاننان اس ءىشىپ, ءبىر داستارحاننىڭ باسىنا القا-قوتان وتىراتىن ەدى, ءدال وسى كۇنى وكپەلىسى رەنىشىن ۇمىتىپ, ارازداسقانى بولسا اراعايىندىق جاساعان ازاماتتىڭ سوزىنە قۇلدىق ۇرىپ, دوستىق قۇشاعىن اشىپ, باۋىرىم دەپ ءبىر-ءبىرىن باۋىرىنا باساتىن ەدى. ءدال وسى كۇندى ءتاڭىرى تەكتى جاراتقان تۇركى دۇنيەسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ اتايتىن ەدى…
بابادان ميراس بۇل مەيرام
ۇلى كۇندى ۇلان-اسىر تويمەن قارسى الىپ كەلگەن قازاق حالقى كەڭەستىك كەزەڭدە ءتول مەرەكەسىن تويلاي العان جوق. بىزدىڭشە جىلدىڭ باسى سانالاتىن وسى كۇن وتارلاۋشى ەل كۇنتىزبەسىندە جاي عانا كوكتەمنىڭ 22-ءشى كۇنى بولاتىن. سودان دا بولار, بودان ەل جاڭا جىل مەرەكەسىن جەلتوقساننىڭ 31-ىنەن باستاپ تويلايتىندى شىعاردى. تويلاعاندا دا وتباسىلىق مەرەكە رەتىندە زارىعا كۇتىپ, قۋانا قارسى الاتىن دەڭگەيگە «كوتەرىلدى». سولايشا, بىرتە-بىرتە ناۋرىز مەرەكەسى كوكەيىمىزدە كومەسكىلەنىپ, جاس ۇرپاق تۇسىنىگىندە ول «ناۋرىز كوجە» دەڭگەيىندە عانا قالىپ كەلدى.
تاۋبە, تاۋەلسىزدىك العالى وشكەنىمىز جانىپ, جوعالعانىمىز جاڭعىرىپ جاتىر, جاڭعىرتىپ جاتىرمىز. مۇندايدا قازاق «ورنىندا بار وڭالار» دەيدى. باستىسى, ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز مەن بابا مۇراسىن بىلەمىز. بالكىم, قازىرگى تاڭدا جەتە ءتۇيسىنە, سەزىنە الماي جاتقان شىعارمىز, بىراق ول دا وڭالاتىن, ورنىنا كەلەتىن ولقىلىق. ول ءوز الدىن بولەك اڭگىمە, ءبىزبىڭ ايتپاعىمىز تويدىڭ جىرى.
ەگەمەندىك العالى ۇلتتىق مەيرامىمىزدى ەل بولىپ تويلايتىن ءداستۇر قالىپتاستى قايتا. جىلدان-جىلعا اۋقىمى ۇلعايىپ, حالىق اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ كەلە جاتىر. وتكەندە عانا استانامىزدا وتكەن ۇلكەن توي – سونىڭ ءبىر دالەلى. ەندى ەلورداداعى ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ مەرەيلى ساتتەرىن ءسوز ەتەيىك.
بيىل استاناداعى توي ەرەكشە بولدى دەۋىمىزدىڭ ءوز سەبەبى بار. الاش استاناسىنداعى ءدۇبىرلى دۋمانعا بەرگىسى ارقا, ارعىسى جەتىسۋ مەن سىردان, ودان قالدى, سوناۋ قىزىلجار مەن سەمەيدەن اعىلىپ كەرۋەن كەلدى. بۇرىنعىداي كوش كەرۋەنى ەمەس, توي كەرۋەنى. ءار كەرۋەن قۇرامىندا ءانشى, كۇيشى, ءبيشى, ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇگىنگىنىڭ سال-سەرىلەرى بار. ولارمەن قوسا بۇركىتشى, ۇستا, اعاش شەبەرلەرى دە ەرە كەلگەن. قۇر قول ەمەس, ارينە, ۇستاحانالارىنان شىققان بۇيىمدارىن الىپ كەلگەن. قىش قۇمىرا دەيسىز بە, اعاشتان ويىلعان ىدىس, ويىنشىقتار, قايىستان ورىلگەن ءجادىگەرلەر جايمانىڭ كوركىن اشا قالعان. بۇل اشىق اسپان استىنداعى كورمە بولدى. جۇرت سىرتىنان ءسۇيسىنىپ تاماشالاعان. ول ول ما, ءار ولكە ءوز وڭىرىندە وندىرىلەتىن ازىق-تۇلىك ءونىمدەرىن دە اكەلىپ, «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ الدىنداعى الاڭدا نارىق باعاسىنان الدەقايدا ارزان ءجارمەڭكە وتكىزدى. استانا جۇرتى ءدال وسى كۇنى شاردارانىڭ بالىعىن, قىزىلوردانىڭ «اق مارجان» كۇرىشىن, قىزىلجاردىڭ شۇجىعىن دوربالاپ الىپ, الماتىدا وندىرىلگەن ءتۇرلى تاماق ونىمدەرىنە ءبىر جارىپ قالعان. ءوزىمىز تىلدەسكەن تۇرعىندار ءجارمەڭكە باعاسى الدەقايدا ارزان ەكەن دەسىپ جاتتى. ءبىر قىزىعى, ءار ولكە ءوندىرەتىن تاعام ونىمدەرى ءبىر-ءبىرىنەن وزگەشە بولىپ كەلەدى ەكەن. مىسالى, قىزىلوردا شۇجىعى مەن قىزىلجار شۇجىعىنىڭ ءدامى ەكى ءتۇرلى دەسەدى. سودان با, ەلوردا جۇرتىنا ولار تاڭسىق كورىندى. جۇرت تالاسىپ-تارماسا جارمەڭكە جايماسىنداعى دۇنيەلەردى ساتىپ الىپ جۇرگەنىنىڭ سىرى – وسى.
جارمەڭكە قىزىعى ءوز الدىنا, سالدەن سوڭ ءار ءوڭىردىڭ ونەرپازدارى وقشاۋلاۋ قۇرىلعان ساحناعا شىقتى. اقسەلەۋ سەيدىمبەك اعامىز قازاق مۋزىكا مەكتەبىنىڭ سانىن ءبىر سانعا ارتتىرىپ, ءوز ەڭبەكتەرىندە التاي ءان مەكتەبىن العاش اتاپ وتكەن ەدى. وسى التاي قازاقتارى ء(ور التاي) ايتىپ جۇرەتىن «كوزىڭنىڭ ءمولدىرىن-اي» ءانىن سىر بويىنان كەلگەن قوبىزشىنىڭ سارناتىپ وتىرعانىن العاش وسىندا كوردىك. قوبىز ءۇنى ءبىز بىلەتىن انگە سونى سيپات, باسقا تابيعات بىتىرگەن. ونان سوڭ نارتايدىڭ ءانى اۋەلەگەن. «وزدەرىڭ بىلەر نارتايمىن, اي, نار دا ءبىر بولسام قارتايدىم» دەپ باستالاتىن ءان باياننىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن كورەرمەنگە تارتۋ ەتىلدى. بۇل اتاقتى سىر مۋزىكا مەكتەبىنىڭ انشىلەرى ەدى. سىردان كەلگەن ونەرپازدار جان-دۇنيەسىن سيقىرلى سازعا بولەگەن حالىق سالدەن سوڭ ارقانىڭ اندەرىنە شالقىپ وتىرعان. سوناۋ قىزىلجاردان كەلگەن ءانشى ۇكىلى ىبىرايدىڭ «قاراتورعايىن» قوناقكادە ەتىپ, شىرقاپ بەردى. شىنى كەرەك, ءدال وسى ساتتە ۇلكەن ساحنادا كۇمىس كومەي انشىلەرىمىز دە ونەر كورسەتىپ جاتقان. بىراق, جۇرتتىڭ ءبىر بولىگى قازاقتىڭ قوبىزى مەن حالىق اندەرىن قيماي تۇرعان.
ورتالىق ساحنا كوركىمەن كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي ەدى. اينالاسىنا 40-تان استام اقشاڭقان كيىز ءۇي تىگىلگەن الاڭ ورتاسىنا ورنالاسقان ول ەرەكشە بەزەندىرىلگەن. ورتاداعى «كۇن شاپاعى قاقپاسىن» جاعالاي 12 جىلدى بەينەلەيتىن حايۋاناتتار ءمۇسىنى ورىن تاپقان. ونىڭ ارعى جاعى كوشپەلىلەردىڭ ءومىرىن كوز الدىڭىزعا اكەلەتىن دۇنيەلەرگە تولى. اۋماعى 1620 شارشى مەتردى قۇرايتىن ساحنانىڭ جيەكتەرى ساق ويۋى تارىزدەس ورنەكتەرمەن ساندەندىرىلگەن. الاڭدى اياداي عانا ەكرانعا سىيدىرىپ ورتادا 8ح8 ديامەترلى LED-ديسپلەيى تۇردى. ال, الاڭعا جاپ-جاسىل كىلەم توسەلگەن. وسىناۋ جايناعان الاڭعا 500-دەن استام ءبيشى شىعىپ, حورەوگرافيالىق قويىلىممەن دۋماندى باستاپ بەرگەن. سول بيمەن بويعا تاراعان شاتتىق شارتاراپتى شالقىتا جونەلگەن دە شاپالاققا ۇلاسقان. مىنەكي, كوز الدىڭىزعا ەلەستەتسەڭىز وسىنداي كورىنىستەر بيىلعى ءاز-ناۋرىزىمىزدا بولىپ ءوتتى. وعان كۋا بولعان ەل بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ەلوردا جۇرتى وسىلاي تويلاتىپ, بابادان ميراس مەيرامىمىزدا تالاي قىزىققا كەنەلگەن بولاتىن.
ماقتاۋلىلار ماراپاتتالدى
شىندىعىندا, بۇل مەيرام قالا حالقى ءۇشىن بۇدان ءبىراز ەرتەرەك باستالىپ كەتكەن بولاتىن. ماسەلەن, مەكتەپتەر, بالاباقشالار, اۋرۋحانالار, حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەلەر, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى جىل سايىن ناۋرىزدى تويلاتپاي قالمايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ال, بۇل شارالاردىڭ استانادا جۇيەلى ۇيىمداستىرىلۋىنا, ەش جەردە اتاۋسىز قالماۋىنا مۇرىندىق بولىپ كەلە جاتقان – قالا اكىمدىگى. اكىمدىك بيىل دا جىلداعىداي بايگە جاريالاپ, «ارمىسىڭ, ءاز ناۋرىز!» بايقاۋى اياسىندا جارىس ۇيىمداستىرعان بولاتىن. سول سەبەپتى مەكەمەلەر اراسىندا قىپ-قىزىل باسەكە بولىپ, بىرىنەن-ءبىرى اسىپ تۇسۋگە تىرىسىپ جاتتى. ولاردىڭ ەڭبەگىن, ۇيىمداستىرىلۋ دەڭگەيىن باعالاپ, ساراپتاپ جۇرگەن كوميسسيا مۇشەلەرى كۇنى كەشە ءبىر شەشىمگە كەلىپ, ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا قالا بويىنشا ناۋرىزدى ەڭ ءۇزدىك تويلاعان, ۇلتتىق سيپاتىن اشا ءبىلگەن مەكەمەلەردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى ءوتتى.
بۇل سايىس ناۋرىز ايىنىڭ 11-ءى مەن 22-ءسى ارالىعىندا بولىپ ءوتتى. وعان جالپى سانى 133 مەكەمە قاتىستى. شارانى ۇيىمداستىرۋشى استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ەربول تىلەشوۆ جارىسقا قاتىسامىن دەۋشىلەردىڭ بىلتىرعىعا قاراعاندا ارتقانىن, جۇرت ىنتاسىنىڭ ارتا تۇسكەنىن ماقتانىشپەن جەتكىزدى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك, بىلتىر بۇل كونكۋرسقا 108 مەكەمە قاتىسقان بولاتىن.
ماراپاتتاۋ جەتى اتالىم بويىنشا ءوتتى. ءبىرىنشى اتالىمدا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر سىنعا ءتۇسىپ, ىنتالاندىرۋ سىيلىعىنا ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسى يە بولدى. ءۇشىنشى ورىنعا جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسى دايىنداعان مەرەكەلىك شارا لايىق دەپ تابىلسا, ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنا ەكىنشى دارەجەلى ديپلوم تابىستالدى. وسى اتالىم بويىنشا ەڭ ۇزدىك دەپ قارجى باسقارماسى تانىلدى. قارجى باسقارماسىنىڭ قويىلىمى «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن قۇستاردىڭ 32 ءتۇرى مەكەندەيتىن مەملەكەتتىك قورعالجىن قورىعى ورنالاسقان وڭىردەگى جاڭارۋ مەن تازارۋ, ماحاببات پەن سۇلۋلىق مەرەكەسىنەن كورىنىس ەدى. باسقارما باستىعى بەكبول ساعىن قوڭىر دومبىراسىن قولعا الىپ, اقان سەرىنىڭ «بالقاديشا» ءانىن ورىنداۋى – دۋمانىمىزدىڭ اجارىن كەلتىرگەن بولاتىن. كەڭ جايىلعان داستارحان باسىنداعى ۇلى توي «بازارلىق», «اساتۋ» سياقتى سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ ۇمىت بولعان ءراسىمدەرىن جاڭعىرتۋدان باستالىپ, ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىلىككە تاربيەلەيتىن ۇلتتىق ويىنىمىز «توبىق تىعۋعا» جالعاسقان ەدى. ەسكەرە كەتەتىن ءبىر جايت, «قارا جورعا» ءبيىن ورىنداعان قىز-جىگىتتەردىڭ ونەرىنە ءتانتى بولعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى مينيسترلىگىنە قىزمەتتىك ءىس-ساپارمەن كەلگەن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى شتابىنىڭ جۇقپالى ەمەس اۋرۋلاردىڭ جاھاندىق ماسەلەلەرى جونىندەگى جەنەۆا ەكونوميكالىق دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى ايدا يۋرەكلي كيىز ۇيدەگى ءسان-سالتاناتقا, قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىلىعىنا ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ كەتكەن ەكەن.
ەكىنشى توپ – «اۋماقتىق مەكەمەلەر» بولدى. بۇل توپتا «قازترانسويل» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن «وتان سوعىسىنىڭ مۇگەدەكتەرىنە ارنالعان ورتالىق كلينيكالىق گوسپيتالى» ىنتالاندىرۋ سىيلىعىن ەنشىلەدى. ءۇشىنشى ورىندا – ستاتيستيكا دەپارتامەنتى. ەكىنشى ورىن – ادىلەت دەپارتامەنتىنە بۇيىردى. ال, باس جۇلدە قالانىڭ قارجى پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ قورجىنىندا كەتتى.
ءۇشىنشى اتالىم بويىنشا «قۇرىلىمدىق مەكەمەلەر» ىشىنەن «قازاقستان ورتالىق كينو-كونتسەرت زالى» ۇزدىك شىقتى. ەكىنشى دارەجەلى ءجۇلدە «قارتتار مەن مۇگەدەكتەرگە ارنالعان مەديتسينالىق الەۋمەتتىك مەكەمەگە» تابىستالىپ, «استانالىق تسيرك» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك قازىنالىق كاسىپورىنى ءۇشىنشى ورىننان كورىندى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرى دە بايقاۋ اياسىندا ءوزارا سىنعا ءتۇسىپ, ىنتالاندىرۋ سىيلىعىنا 4 مەكەمە قول جەتكىزدى. ولار – №7 قالالىق ەمحانا, №2 بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ سپورت مەكتەبى, «قايسار» سپورت كلۋبى, «داۋلەت» سپورتكومبيناتى, «استانا» رەگبي كلۋبى. ءۇشىنشى ورىندا №2 قالالىق ەمحانا. ال, ەكىنشى ورىن №2 قالالىق بالالار اۋرۋحاناسىنا بەرىلسە, «مامانداندىرىلعان بالالار ءۇيى» اتالىمنىڭ باس جۇلدەسىن الدى.
بالالار ءۇيى دايىنداعان قويىلىمدار شىنايى ءارى ۇلتتىق سيپاتتا بولدى دەيدى ۇيىمداستىرۋشىلار. وندا «بالانى بەسىككە سالۋ», «تۇساۋ كەسۋ» راسىمدەرى وتكىزىلگەن. بالانى بەسىككە سالۋدى «كۇنىم» توبىنىڭ تاربيەشىلەرى ب.ا.مەدەۋباەۆا, ر.سپانوۆا, م.شوكەنوۆا, گ.مۋسينا, ب.تۇرعىنوۆالار كورسەتكەن بولاتىن. «قۋىرشاق» توبىنىڭ تاربيەشىلەرى ك.الىبەكوۆا, ر.احمەتجانوۆا «تۇساۋ كەسۋ» راسىمىنە بەلسەنە قاتىستى. ال, «شيەلىم» توبىنىڭ ءتاربيەشىلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بالالار «تاقيا تاستاۋ», «قىز قۋ», «اسىق جيناۋ», «ارقان تارتۋ» ويىندارىن ويناپ, كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىندەر – كاميلا, ۆوۆا, انەليا, جەنيا ناۋرىزعا ارنالعان ولەڭدەر مەن تاقپاقتار ايتقان ەدى. جۇرگىزۋشى ج.ءجۇنىسوۆا جانە ج.توقمىرزاەۆا كورەرمەندەرگە ناۋرىز تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرگەن. بالالار ءۇيىندە وتكىزىلەتىن ءىس-شارالار اعا ءتاربيەشى, لوگوپەد, پسيحولوگ, مۋزىكا جەتەكشىسى سىندى مامانداردىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن. وسى قويىلىمدار كوميسسيا كوڭىلىنەن شىعىپ, ۇزدىك دەپ تانىلدى.
جوعارى جانە ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارى اراسىندا ەۋرازيا گۋمانيتارلىق ينستيتۋتى – ءۇشىنشى, قازاق ەكونوميكا, قارجى جانە حالىقارالىق ساۋدا ۋنيۆەرسيتەتى – ەكىنشى ورىنداردان تابىلىپ, استانا قالاسىنىڭ گۋمانيتارلىق كوللەدجى اتالىمنىڭ ءبىرىنشى دارەجەلى ديپلومىمەن ماراپاتتالدى. ءبىلىم وشاعىندا ءى كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىنەن جارمەڭكە, «تەحنولوگيا» ماماندىعى بويىنشا وقيتىن توپ ستۋدەنتتەرىنىڭ قولىمەن جاسالعان ءارتۇرلى بۇيىمداردان كورمە ۇيىمداستىرىلىپ, مەرەكەگە جينالعاندار كوللەدجدىڭ ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترى ونەرىنىڭ كۋاسى بولعان. مەرەكەلىك ءىس-شاراعا تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ, استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ جانە الماتى اۋدانى اكىمدىگىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.
سوڭعى اتالىم بويىنشا جىلداعى جولىنان جاڭىلماعان «شاپاعات» كوممۋنالدىق بازارى ۇزدىك دەپ تانىلدى. ەكىنشى ورىن «دۋمان» ساۋدا ورتالىعىنا بۇيىرسا, ءۇشىن ورىندى «استانا-تەپلوترانزيت» اكتسيونەرلىك قوعامى مىسە تۇتتى. «شاپاعات» بازارى بىلتىر دا ناۋرىزدى ەرەكشە اتاپ ءوتىپ, حالىق ريزاشىلىعىنا بولەنگەن ەدى. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى ىشىندە تەك وسى ساۋدا ورتالىعى عانا «قوشقار كوتەرۋ» جارىسىن ۇيىمداستىرعانىن دا ايتا كەتەيىك.
ماراپاتتاۋ ءراسىمىنىڭ سوڭعى بولىگىندە ساحناعا استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ەربول تىلەشوۆ كوتەرىلىپ, وتكەن تويدى قورىتىندىلاي ءسوز ءسويلەدى. قۇتتىقتاۋىن اياقتاي كەلە استانا قالاسى اكىمدىگى ۇيىمداستىرعان مەرەكەلىك شاراعا بەلسەنە اتسالىسقان, ياعني, قالا بويىنشا وتكەن تويدى جاقسى اتقارۋعا مۇرىندىق بولعان ۇجىمدارعا ارنايى سىيلىقتار تابىستادى. ولار: سارىارقا, الماتى, ەسىل اۋداندارىنىڭ اكىمدىكتەرى, ءبىلىم باسقارماسى, ىشكى ساياسات باسقارماسى, «ءبايتەرەك» مەدياورتالىعى, «استانا اقشامى», «ۆەچەرنيايا استانا» گازەتتەرى, قازىناشىلىق دەپارتامەنتى. سونىمەن قاتار, جۇمابيكەن نۇرماعانبەتوۆا, (جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسى), روزا مەيىرباەۆا (استانالىق تسيرك), باقىت تەڭىزباەۆا, سابىرجان شۇكىرۇلى, تويشىبەك ءيىپۇلى, انۋاربەك ەرالى (كوميسسيا مۇشەلەرى), تەمىربەك ۇسەنبەكوۆ, گۇلسىم قاراعۇلوۆا (№2 قالالىق ەمحانا), ءناسىپجان ءابدىراحمانوۆا سىندى مەرەكەگە ايانباي اتسالىسقان بەلسەندىلەر ماراپاتتالدى.
ەربول جانات
