قالي ابديەۆ, قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى» ديرەكتورى: ۇبت – ۇلتتىق ماڭىزدى شارا

ماۋسىم ايى قاربالاسقا تولى. اسىرەسە, ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ ورنى بولەك. بالاسى ءۇشىن اكە-شەشە دە, بولاشاعى ءۇشىن تۇلەك تە الاڭدايدى. مۇعالىمدەر دە ەرەكشە ءمان بەرەدى. ۇبت-دا جوعارى بالل جيناعان مەكتەپتىڭ دە ابىرويى بيىك. بيىل دا اۋقىمدى شارا جوعارى دەڭگەيدە وتپەك. وسى ورايدا ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قالي ابديەۆپەن كەزدەسىپ, دايىندىق بارىسى تۋرالى كەڭىرەك اڭگىمەلەستىك.

دايىندىق جوعارى دەڭگەيدە

– قالي سەيىلبەكۇلى, الدىمىزدا التىن ۇيا مەكتەبىنەن قاناتتانعالى وتىرعان تۇلەكتەردى ۇلتتىق تەستىلەۋ سىناعى كۇتىپ تۇر. بيىل وسى شاراعا قانشا تالاپكەر قاتىسادى دەپ جوبالانۋدا؟
– دۇرىس ايتاسىز. ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ ەل ومىرىندەگى ماڭىزى زور. بيىلعى جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا ورتا مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 89992-ءسى ۇبت-نى 1-15 ماۋسىم ارالىعىندا 165 ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ وتكىزۋ ورىندارىندا تاپسىرادى. ال كوللەدج ستۋدەنتتەرى شىلدە ايىندا وتەتىن كەشەندى تەستىلەۋگە قاتىسادى. سونىمەن قاتار, كەشەندi تەستiلەۋگە وتكەن جىلدارداعى جالپى ورتا بiلiم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ تۇلەكتەرى, دەنساۋلىعىنا نەمەسە دالەلدى سەبەپتەرمەن ۇبت-عا قاتىسپاعان, حالىقارالىق وقۋشىلارمەن الماسۋ جەلiسi بويىنشا شەتەلدە وقىعان جالپى بiلiم بەرەتiن مەكتەپ بiتiرۋشiلەر, رەسپۋبليكالىق مۋزىكا مەكتەپ-ينتەرناتتارىنىڭ وقۋشىلارى جانە وقۋ ورنىن شەتەلدە بiتiرگەندەر قاتىسا الادى. اتالمىش تەستىلەۋگە قاتىسۋ ءۇشiن وتiنiشتەر 20 ماۋسىم مەن 9 شiلدە ارالىعىندا قابىلدانادى. وتكەن جىلى 78 248 تۇلەك كەشەندى تەستىلەۋگە قاتىسقان ەدى.
– ەلىمىزدىڭ باس ورداسىندا ۇبت قاي كەزدە, قاي جەردە بولادى؟ وعان دايىندىق بارىسى قانداي دارەجەدە, وزگەرىستەر بار ما؟
– استانا قالاسىندا ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ 3 فيليالى ورنالاسقان. ولار – ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى, س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتى. ەلوردالىق مەكتەپتەر 2-7 ماۋسىم ارالىعىندا وسى 3 پۋنكتە ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدى وتكىزەدى.
ۇبت – ۇلتتىق ماڭىزى بار شارا بولعاندىقتان, رەسپۋب­ليكا اۋماعىندا دا دايىندىق جۇمىستارى قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. تەستىلەۋ وتەتىن ءار پۋنكتە قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترىمەن بەكىتىلگەن جەرگىلىكتى بيلىك, مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جانە باق وكىلدەرىنەن تۇراتىن ۇبت ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ بو­يىنشا مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلعان. بۇل كوميسسيا تەستىلەۋ وتەتىن عيماراتتىڭ ازىرلىگىنە, ونىڭ بارلىق قاجەتتى ارنايى تەحنيكالىق قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە جاۋاپتى. سونداي-اق, اتا-انالار مەن تۇلەكتەرگە اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. اتالعان كوميسسيا تەستىلەۋ ۋاقىتىندا وقۋشىلاردى تاماقتاندىرۋ, تاسىمالداۋ جانە جاتىن ورىنداردى دايىنداۋ سەكىلدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى.
– بيىل وقۋشىلار ۇبت-دان جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ ءۇشىن قانشا بالل جيناۋ قاجەت؟ مەملەكەتتىك گرانت تۋرالى دا ايتىپ وتسەڭىز؟
– جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋشi تالاپكەرلەردى قابىلداۋ ۇلتتىق بiرىڭعاي تەستiلەۋدiڭ نەمەسە كەشەندi تەستiلەۋدiڭ ناتيجەلەرi بويىنشا بەرiلگەن سەرتيفيكاتتاعى بالدارعا سايكەس كونكۋرستىق نەگiزدە ولاردىڭ وتiنiشتەرi بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. ءبىلىم بەرۋ گرانتىن الۋ كونكۋرسىندا قازاق نەمەسە ورىس ءتىلى (وقىتۋ ءتىلى), قازاقستان تاريحى, ماتەماتيكا جانە تاڭداۋ ءپانى بويىنشا بالدار ەسكەرىلەدى. كونكۋرسقا قاتىسۋ ءۇشىن كەمىندە – 50, ۇلتتىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ ءۇشىن كەمىندە – 70, اتالمىش جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى «ءبىلىم», «اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارى» جانە «ۆەتەريناريا» ماماندىقتارىنا كەمىندە – 60 بالل, ال «جالپى مەديتسينا» ماماندىعى بويىنشا كەمىندە – 55 بالل, ونىڭ ىشىندە بەيىندى ءپان بويىنشا كەمىندە – 7 بالل, ءاربىر شىعارماشىلىق ەمتيحان بو­يىنشا كەمىندە – 10 بالل , ال قالعان پاندەر بويىنشا كەمىندە 4 بالل جيناۋ قاجەت.
مەملەكەت تاراپىنان 2015-2016 وقۋ جىلىنا 32 168 مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتى ءبولىندى. 2016-2017 وقۋ جىلىنا ارنالعان جوعارى ءبىلىمى بار ماماندار دايارلاۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسى ءالى بەكىتىلگەن جوق. ول تۋرالى اقپارات قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ, ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ سايتتارىنا جاريالانادى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى دا تاراتىلادى.

بالالاردى قولداۋ قاجەت 

– سىناق كەزىندە وقۋ­شى­لار اراسىندا كەيدە پسي­حولوگيالىق جاعدايلار دا ورىن الىپ جاتادى. وسى كەلەڭ­سىزدىكتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر شارالار جۇرگىزىلدى مە؟
– ۇبت كەزىندە وقۋشىلارعا ەشكىم كەدەرگى كەلتىرمەيدى, ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن ءاربىر وقۋشى قينالماي تاپسىرىپ شىعاتىنىنا سەنىمدىمىز. سەبەبى, تەستىلەۋدىڭ بارلىق سۇراقتارى مەكتەپ باعدارلاماسى اياسىندا عانا ازىرلەنگەن. تەك ساپالى دايىندىق قاجەت. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان, ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ ۇبت وتكىزۋ ورىندارى مەن جەرگىلىكتى ءبىلىم بولىمدەرى تاراپىنان بولسىن, اۋقىمدى شارانى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ, ونداعى تالاپتار تۋرالى, سونىمەن قاتار, جوعارىدا ايتىپ وتكەن كەلەڭسىزدىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-تۇسىندىرمە جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. مەكتەپتەردە جانە تەستىلەۋ كەزىندە بالالارعا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنىڭ پسيحولوگتارى جۇمىس ىستەيدى. ءبىر جاعىنان, اتا-انالار, تۋعان-تۋىسقاندار دا بالانى «ءبىز سەنى قولدايمىز», «ءبىز سەنى قانداي ناتيجە بولسا دا جاقسى كورەمىز» دەگەن جىلى سوزدەردى اياماي ايتىپ, قوشتاپ وتىرسا دەيمىز.
– كەيدە اتا-انالار مەن وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق ءبىرىڭ­عاي تەستىلەۋ سۇراقتارىنا كوڭىل­دەرى تولماي جاتادى. جال­پى, وسى تەست سۇراقتارى قالاي دايىندالادى؟
– تەست تاپسىرمالارىن قۇراستىرۋ جۇمىستارىنا ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنان بىلىكتىلىگى جوعارى, ارنايى دايىندىق كۋرستارىنان وتكەن مۇعالىمدەر شاقىرىلادى. تەست تاپسىرمالارىنىڭ بازاسىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى تولىق اقپارات ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ سايتىندا جاريا­لانعان .
وقۋشى ءوز ناتيجەسىنە قانا­عاتتانباعان جاعدايدا اپەل­لياتسياعا ءوتىنىش بەرۋگە قۇقىلى. رەسپۋبليكالىق اپەللياتسيا كوميسسياسىنا كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەردى ساراپتاۋ كەزىندە 2012-2015 جىلداردا وتكەن ۇبت بارىسىندا قولدانىلعان تەست تاپسىرمالارىنىڭ 0,1-0,45 پايىزىندا عانا قاتە بولعانى انىقتالدى.
– «التىن بەلگى» يەگەرلەرىنە قانداي جەڭىلدىكتەر قاراس­تىرىلعان؟
– ءبىلىم تۋرالى زاڭعا سايكەس بiلiم بەرۋ گرانتتارىن الۋعا, سونداي-اق, تەحنيكالىق جانە كاسiپتiك, ورتا بiلiمنەن كەيiنگi جانە جوعارى بiلiمدi كادرلار دايارلاۋعا مەملەكەتتiك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسى بويىنشا بiلiم الۋشىلاردىڭ قۇرامىنا قابىلداۋعا ارنالعان كونكۋرستى وتكiزۋ كەزiندە «التىن بەلگi» يەگەرلەرىنىڭ ارتىقشىلىق قۇقىعى بولادى.

ايتارى بار جاڭالىق

– بيىل ۇلتتىق ءبىر­ىڭعاي تەستىلەۋ كەزىندە شەكتى دەڭگەيدى جيناي الماعان تا­لاپ­كەرلەر ءۇشىن جوعارى وقۋ ورىندارىنا تەستىلەۋدى قايتا تاپسىرۋ مۇمكىندىگى بەرىلمەك. ول جۇمىستار قالاي اتقارىلادى؟
– ۇبت بارىسىندا شەكتىك دەڭگەيدى جيناي الماعان بىتىرۋشىلەر ءۇشىن اعىمداعى جىلدىڭ تامىز ايىندا بارلىق وبلىس ورتالىقتارى مەن استانا جانە الماتى قالالارىندا ورنالاسقان بازالىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا كەشەندى تەستىلەۋ ۇيىمداستىرىلادى. شەكتىك دەڭگەيدى جيناي الماعان تالاپكەرلەر كەشەندى تەستىلەۋدى ءتورت ءپان بويىنشا تاپسىرادى: وقىتۋ ءتىلى, قازاقستان تاريحى, ماتەماتيكا جانە تاڭداۋ پانىنەن (بەيىندى).
– الداعى جىلدان باستاپ ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە وزگەرىستەر ەنگىزىلمەك. ول قان­داي وزگەرىستەر, وسى باعىتتى تارقاتىپ ايتساڭىز؟
– 2016 جىلى ءبىلىم تۋرالى زاڭعا ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەرگە سايكەس, 2017 جىلدان باستاپ ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە ارنالعان ىرىكتەۋ ەمتيحانى بولىپ, ال مەكتەپتەگى مەملەكەتتىك وقۋ ءبىتىرۋ ەمتيحانى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ورتا ءبىلىم بەرۋ كۋرسىن اياقتاعانى تۋرالى كۋالاندىراتىن, مەم­لەكەتتىك ۇلگىدەگى قۇجاتتى الۋ ءۇشىن قاجەتتى شارت بولىپ ەسەپتەلەتىن, ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ءبىلىم الۋشىلاردى قورىتىندى اتتەستاتتاۋ نىسانى بولىپ وزگەرەدى. ياعني, ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ءبىلىم الۋشىلاردى قورىتىندى اتتەستاتتاۋ مەملەكەتتىك وقۋ ءبىتىرۋ ەمتيحاندارى نىسانىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. قازىرگى تاڭدا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان اتالعان راسىمدەردىڭ مەحانيزمدەرىن ايقىندايتىن جۇمىس توبى قۇرىلىپ, ناقتى شارالار قولعا الىندى.

سۇحباتتاسقان:
ازامات ەسەنجول