…سوعىس ارداگەرى اناتولي كۋروپياتنيك تۇراتىن پاتەردىڭ قوڭىراۋىن باسقانىمدا, ەسىكتى شاشى مەن قياق مۇرتىن اق قىراۋ شالعان اقساقالدىڭ ءوزى اشتى. اسكەري تارتىپكە ۇيرەنگەن كەيىپكەرىم ساعاتىنا قاراي بەرگەنىندە, ۋاعدالاسقان ۋاقىتىمىزدان ءسال ەرتەرەك كەلگەنىمە ىشتەي قۋانىپ, قاريا نۇسقاعان بولمەگە بەتتەدىم.
قاھارماننىڭ كابينەتى ىسپەتتەلىپ جاسالعان زالدىڭ ءىشى قۇددى مۇراجاي دەرسىڭ! ءبىر قابىرعاسىنا ەسكىلى-جاڭالى فوتوسۋرەتتەر ىلىنسە, ەكىنشى قابىرعاسى – تولعان كىتاپ. ءسال شەتكەرىرەك تۇرعان ۇستەل ۇستىندە قالام, سياساۋىت پەن حات جاتىر. سارعايعان قاعازىنا قاراعاندا ەرتەرەكتە جازىلعانعا ۇقسايدى. ودان بولەك, ۇستەل ۇستىندە ءۇش-ءتورت قۇمىرادا ءتۇرلى قالامپىر گۇلدەرى ءتىزىلىپ تۇر. كوزىمدى قاي ارناعا توقتاتارىمدى بىلمەي وتىرعانىمدا, اناتولي نيكيفوروۆيچ اڭگىمەنى ءوزى باستاپ كەتتى.
«1928 جىلى ۋكراينا جەرىندە, كيروۆوگراد وبلىسىنداعى ادجامكا دەگەن سەلودا دۇنيە ەسىگىن اشىپپىن. ءومىردىڭ اۋىرتپالىعىن بالا جاسىمنان كوردىم. بەس جاسىمدا جەتىم قالىپ, بالالار ۇيىندە تاربيەلەنۋىمە تۋرا كەلدى. مەن مۇشەل جاسقا تولعاندا سوعىس باستالدى. ارادا ەكى اي وتكەندە نەمىستەر ءبىزدىڭ دەرۆنيانى دا باسىپ الدى. اركىم ءوز جانىن ءوزى باعۋى ءتيىس بولدى. ءبىر انادان تورتەۋ ەدىك. الايدا, تاعدىر تورتەۋىمىزدىڭ جولىمىزدى سان جاققا ءبولىپ جىبەردى. وزىمنەن ۇلكەن اعام مەنەن بۇرىن سوعىسقا كەتىپ, سول كۇيى حابار-وشارسىز, كوز جازىپ قالدىق. اپكەلەرىم ومىردەگى ءوز جولدارىن تاپتى. مەن بولسام, جاماعات اعايىندارىمىزدىڭ ۇيىندە باس ساۋعالاپ ءجۇردىم. ءبىزدىڭ سەلونى جاۋدان بوساتار ۋاقىتتا ءوز ەركىممەن سۇرانىپ, مايدان شەبىنە اتتاندىم. جاسىم 15-تە, «جارامايسىڭ» دەگەندەرىنە قاراماي, «بارار جەر, باسار تاۋىم جوق» دەپ وتىرىپ الدىم. بۇل 1944 جىلدىڭ 10 قاڭتارى بولاتىن» دەپ اعىنان جارىلدى ارداگەر.
وسىلايشا كيروۆوگرادقا جاياۋلاتىپ جول تارتقان بوزبالا لەيتەنانت يسمايلوۆتىڭ ۆزۆودىنا تۇسەدى. باستاپقى ەكى ايدا توليا 26-شى گۆارديالىق اۋە دەسانتى پولكىنىڭ كومەندانتتىق ۆزۆودىنا قابىلدانادى. ارادا ەكى اي وتكەن سوڭ بايلانىسشى-تەلەفونيست بولىپ جۇمىس ىستەپ, اسكەري ءومىردى كوردى. تىپتەن, 1944 جىلدىڭ تامىز ايىندا نەمىس ارتيللەرياسىنىڭ شابۋىلىنان پولك بايلانىسى بۇزىلعاندىقتان باسىن قاتەرگە تىگىپ, جاڭا جەلىنى ىسكە قوسۋعا بار كۇشىن سالادى. بايلانىستى قالپىنا كەلتىرىپ, مايدانداستارىن قۇتقارعانى ءۇشىن العاشقى اسكەري ناگراداسى – «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن دە سول جولى ماراپاتتالىپتى. «كەيىننەن قانشا رەت قوشامەت كورىپ, ماراپاتتالسام دا, العاشقى مەدالىم وتە ىستىق» دەيدى قارت مايدانگەر.
وتتى جىلداردا اناتولي ءومىردىڭ كوپ وتكەلدەرىنەن ءوتىپتى. ۋكراينا, مولداۆيا, رۋمىنيا, پولشا, گەرمانياداعى ۇرىستارعا اتسالىسقان. اناتولي نيكيفوروۆيچ ءۇشىن سۇراپىل سوعىس پراگا دالاسىندا اياقتالىپتى. ۇلى جەڭىستى قاريا «درەزدەندەگى ورماندا قارسى الدىق» دەپ ەسكە الدى.
سوعىس اياقتالعان سوڭ, 1945 جىلدىڭ 26 ماۋسىمىندا ءالى كامەلەت جاسقا تولماعان جاۋىنگەردى كەڭەس ارمياسىنىڭ قاتارىنان بوساتىپ, وقۋعا رۇقسات بەرىلەدى. دونەتسكتەگى اپكەلەرىنە جول تارتقان جىگىت 6 جىل وتانىندا شاحتادا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ, كەشكى مەكتەپتى ءتامامداپ, 10 جىلدىق ءبىلىمى بار دەگەن اتتەستات الادى. باقىتىن دا دونەتسكتەن تاپقان اناتولي 1948 جىلى ومىرلىك سەرىگى اننا ستەپانوۆنامەن تانىسىپ, سول جىلى شاڭىراق كوتەرەدى. ودان سوڭ حاركوۆتەگى زاڭ ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ, ادىلەت جولىندا كۇرەسكە شىقتى. پروكۋراتۋرانىڭ تابالدىرىعىن 1953 جىلى پروكۋروردىڭ كومەكشىسى بولىپ اتتاعان كۋروپياتنيك سۇيىكتى سالاسىنا قىرىق جىلدان استام ابىرويلى ەڭبەك ءسىڭىردى. 1961 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ باس پروكۋرورى ر.رۋدەنكو ۇلانعايىر قازاق دالاسىنداعى تىڭ كوتەرۋ كەزىندە اناتولي نيكيفوروۆيچتى قازاقستانعا باعىتتاپتى. «باستاپقى توعىز جىلدا كوكشەتاۋدا, كەيىن تسەلينوگرادتا, ماڭعىستاۋ, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا پروكۋرور بولدىم. تالدىقورعان وبلىسىندا قىزمەت ەتە ءجۇرىپ, سول جاقتان زەينەتكە شىعىپ, ەلورداعا قونىس اۋداردىم» دەيدى اقساقال.
ءۇشىنشى سىنىپتى مەملەكەتتىك ادىلەت كەڭەسشىسى, قر پروكۋراتۋراسىنىڭ داڭقتى قىزمەتكەرى بولعان ارداگەر 2-ءشى دەڭگەيلى ۇلى وتان سوعىسى وردەنى, كسرو مەدالى, قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان كورىنەدى. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنەن اسسا دا قاريا – تىڭ. ۇيدەگى جەكە كىتاپحاناسىنداعى كىتاپتاردى پاراقتايدى. تاريحي كىتاپتار جيناعاندى جانى سۇيەتىن مايدانگەردىڭ ۇيىندە بۇگىندە ءۇش مىڭنان استام كىتاپ بار. ءۇش بالاسىنان جەتى نەمەرە, سەگىز شوبەرە ءسۇيىپ وتىرعان قيمىلى شيراق قازىنالى قارتپەن جۇزىڭىزدەن نۇر تايماسىن دەپ قوشتاستىق.
ماقپال جۇماشوۆا
