نازارباەۆ ورتالىعىندا كونستيتۋتسيا كۇنى مەرەكەسىنە وراي, «ساق كوسەمىنىڭ قورعانى» اتتى جاڭا زال سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. ەكسپوزيتسيالىق زالعا اتاقتى بەرەل قورعانىنا جۇرگىزىلگەن قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان قىرىق جادىگەردىڭ تۇپنۇسقاسى قويىلدى. ونىڭ ىشىندە ەر ادام مەن ايەل ادامنىڭ ساركوفاگى, ءۇش اتتىڭ قاڭقاسى, جىلقىلارعا سالتاناتتى جاعدايدا كيگىزىلەتىن ابزەلدەردىڭ قالپىنا كەلتىرىلگەن ءتۇرى جانە وسى ابزەلدەردىڭ جەكەلەگەن بولىكتەرى بار. كوسەمدى نەمەسە كوشپەلى اقسۇيەك وكىلىن جەرلەۋدەگى جىلقىنىڭ ەكسپوزيتسيالىق جيناقتاما بەينەسى كورەرمەندەردى بەرەلدىڭ بايىرعى تۇرعىندارىنىڭ جۇمباق الەمىنە جەتەلەيدى.
بۇل جەردە ورگانيكالىق ەكسپوناتتاردىڭ دۇرىس ساقتالۋىنا بارلىق جاعداي جاسالعان. ءتىپتى, اۋانىڭ ىلعالدىلىعىنا دەيىن باقىلانىپ وتىرادى.
بەرەل قورىمى قازاقتىڭ التاي جەرىندە, شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قاتونقاراعاي اۋدانىنداعى وسى اتتاس اۋىلدان وڭتۇستىك باتىسقا قاراي جەتى شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ول تاسپەن قالانعان وتىز ءبىر وبادان تۇرادى. قورىم بۇقتىرما وزەنىنىڭ وڭ جاعاسىنداعى بيىك تاۋ باۋرايىنداعى اسەم جازىقتا, تەڭىز دەڭگەيىنەن 1120 مەتر بيىكتىكتە تۇر. بەرەل وبالارىنىڭ دەرەكتەرىنە 1998 جىلدان عىلىمي جانە رەستاۆراتسيالىق جۇمىس جۇرگىزىلە باستادى.
بەرەل قورىمىنداعى ءىرى وبالاردىڭ بىرىنە الكەي مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ حالىقارالىق ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسياسى قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدى. رەسەي, يتاليا, فرانتسيا مەملەكەتتەرىنەن ماماندار ارنايى شاقىرىلدى. ەكسپەديتسياعا بەرەل وبالارىن تاپقان قازاقتىڭ بەلگىلى ارحەولوگى زاينوللا ساماشەۆ جەتەكشىلىك ەتتى. قايتالانباس ءارى اسا قۇندى قازبالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىمەن سۋرەتشى-رەستاۆراتور قىرىم التىنبەكوۆ اينالىستى.
بەرەلدەن تابىلعان قازبالار – ەلىمىزدىڭ مادەني جانە عىلىمي ومىرىندەگى ايتۋلى وقيعا. قورىمدا جۇرگىزىلگەن قازبا جۇمىستارى ب.ز.د. ءى مىڭجىلدىقتىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن اياعىنداعى قازاقتىڭ التايىن مەكەندەگەن حالىقتىڭ مادەنيەتىن تانىپ-بىلۋگە جاعداي جاسايدى. قازبالاردىڭ باسىم بولىگى ون ءبىرىنشى وبادان تابىلدى. ماڭگى توڭ لينزاسى وبادان تابىلعان ارتەفاكتىلەردىڭ بۇگىنگى كۇنگە بۇزىلماي جەتۋىنە سەبەپشى بولدى جانە ب.ز.د. IV-III عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن ساق كوسەمىنە تيەسىلى سالت اتتىڭ سالتاناتپەن جابدىقتالعان ابزەلدەرىنە ناقتى عىلىمي ءارى تولىمدى جاڭارتۋ مۇمكىندىگىن تۋعىزدى.
قازىرگى كەزدە بەرەل قورىمىنداعى قازبا جۇمىستارى جالعاسۋدا. بۇل قورعاننان بولەك, ارحەولوگتار عۇنداردان كەيىن قازاق جەرىن مەكەندەگەن تۇركى تايپالارىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەپ جاتىر. تابىلعان ەسكەرتكىشتەردىڭ كوبىسى – مۋزىكالىق اسپاپتار مەن مەديتسينالىق زاتتار.
زالدىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا نازارباەۆ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ عىلىمي-گۋمانيتارلىق جۇمىس جونىندەگى ورىنباسارى, فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, ەۋروپا ونەرى وداعىنىڭ لاۋرەاتى لەيلا ماحات, الكەي مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى, تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى, بەرەل قورعانىن حالىققا تانىتۋشى زاينوللا ساماشەۆ, تانىمال تۇركولوگ, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور مىرزاتاي جولداسبەكوۆ ءسوز سويلەدى. ولارعا نازارباەۆ ورتالىعىنىڭ اتىنان العىس حات تاپسىرىلدى جانە جاڭا زالدى اشۋ قۇرمەتى بەرىلدى.
اسحات رايقۇل
